312
Бу маъновий хусусият ҳар бир нисбат шаклида ўзига хос тарзда
воқеланади. Аммо шаклнинг категориал парадигматик муносабати
қуйидаги ҳолатда бўлади:
1. Орттирма ва биргалик нисбати кўп субъектли нисбат сифатида
ўзлик ва мажҳул нисбатига қарама-қарши туради. Чунки ўзлик ва субъект
миқдорига бетараф муносабатда бўлади. Ўзлик ва биргалик нисбатидаги
субъект иш-ҳаракатнинг фаол юзага келтирувчиси бўлиб, орттирма ва
мажҳул нисбатга қарама-қарши туради. Чунки бу нисбатдаги субъект
чеккага сурилади, факультатив табиат касб этади, фақат воситали
тўлдирувчи сифатида қурилма таркибидан жой олиши мумкин.
2. Кўп субъектли биргалик ва орттирма нисбат ўзаро
“қўзғатувчи”нинг мавжуд-мавжуд эмаслиги билан фарқланади. Бу
орттирма нисбатда мавжуд бўлиб, биргалик нисбатда ифодаланмаган.
Бир субъектли мажҳул ва ўзлик нисбати “субъект ва объектнинг
бирлашуви” белгиси асосида зидланади. Бу белгига ўзлик нисбати ижобий
ва мажҳул нисбат бетараф муносабатда бўлади.
3.
Ассос қурилмадаги субъект ўз мавқеини йўқотган орттирма ва
мажҳул нисбат “субъектнинг пассивлиги” белгиси билан зидланади.
Субъектнинг пассивлашиш даражаси мажҳул нисбатда ифодаланган,
орттирма нисбат бу белгига бетараф муносабатда бўлади.
4. Асос қурилмадаги субъектнинг мақомини сақлаб қолган ўзлик ва
биргалик нисбати ўзаро “субъектнинг ҳамкорлиги” белгиси асосида
зидланади. Бу биргалик нисбатда белгили ва ўзлик нисбатда белгисиз.
Умуман олганда, нисбат шакли субъект ва объектни бошқаришга
муносабат нуқтаи назаридан синтактик, субъектнинг аниқ-ноаниқлиги
жиҳатидан семантик оппозицияда бўлади.
Достарыңызбен бөлісу: