320
бўлмаган, бироқ шундай кўринган, аслида ўзга категория умумий
грамматик маъносининг ўзидаги тажаллиси билан ажралса, у яхлитлик
сифатидаги алоҳида категориал моҳиятни ташкил эта олмайди. Равишдош
шакли бир-биридан равишдошлик умумий грамматик маъноси
парчаланиши асосида эмас(ваҳоланки, равишдошлик умумий грамматик
маъноси парчаланмайди, балки, ҳар бир шаклда шу ҳосила такрорланади),
балки ўзи учун нокатегориал бўлган лисоний унсур - замон, тасдиқ /
инкор, пайт, мақсад, тарз, давомлилик каби ўзга категория маъноси
тажаллиси асосида зидланади. Зиддият белгиси равишдош учун хусусий
бўлмай, унинг шакли, кўриниши учун, юқорида таъкидланганидек, ёндош
маъно. Демак, аён бўладики,
-а / й, -(и)б, -ганча
шаклидаги «ҳолат»,
«давомийлик» маъноси тарз категориясининг,
-гунча, -гач, -ганда
шаклидаги пайт маъноси замон категориясининг,
-гали, -гани
шаклидаги
«мақсад» маъноси майл категориясининг равишдош шаклидаги инъикоси.
Маълумки, ҳодисада синтезланган ўзга ҳодиса тажаллиси идрокий йўл
билан четлатилса, нарсанинг зотий моҳияти ойдинлашади[3].
Бу ҳолни сифатдош ва ҳаракат номи шаклида ҳам кузатиш мумкин.
Чунки сифатдош шакли ўзаро замон, ҳаракат номи шакли эса қўлланиш
меъёри белгиси асосидагина фарқланади, холос.
Аён бўладики, феъл тури шакли бўлмиш равишдош, сифатдош ва
ҳаракат номи алоҳида-алоҳида парадигмани ташкил этади, бироқ бу
парадигма равишдош, сифатдош, ҳаракат номи умумий грамматик
маъносининг хусусийлашмаси эмас, балки равишдош, сифатдош, ҳаракат
номи табиатини тўсувчи, уни мураккаблаштирувчи ўзга, улар моҳиятига
дахлдор бўлмаган ҳодиса асосида тузилади.
Достарыңызбен бөлісу: