«Авторитеттерден» (Беделділерден) болатын

64
деген мағынаға ие сөзінен шыққан. «Авторитет» - сөзі 
аргументтерде дәлел ретінде жиі қолданылады. Мысалы:
Аға
: «
Сен
сүтке
баруын
керек
.»
Әпке
: «
Неге
?»
Аға
: «
Өйткені
анамыз
солай
айтты
.»
Келтірілген жағдайда әжемізбен болған оқиға 
тәріздес ана беделді болып келеді. Ол кісі ненің дұрыс 
екендігін, ненің бұрыс екендігін біледі. Әпкесі анасының 
айтқандарының барлығын бұлжытпай орындайды. 
Осыған сәйкес, анасы – құзіретті қайнаркөз және ол кісіні 
дәйектердегі бедел ретінде көрсетуге болады. Әрине, 
мынадай қосымша дәйектерді де келтіруге болатын еді: 1) 
Әпкесі бізге қандай сүттің қажет екендігін ажырата алады, 
ал, ағасы ажырата алмайды; 2) Әпкесі қолжетімді бағамен 
сүтті қайдан алуға болатындығын, дүкендердегі бағаларды 
жақсы біледі. Бірақ, анасының беделі бұл сұрақтардың 
барлығын алмастырып, әпкесі ешқандай артық сұраққа 
келместен де қуана-қуана сүт әкелуге кетеді. Басқадай бір 
мысалды қарастырайық: 
Ауыл әкімін сайлау кезінде саяси үгітші: «Қайырден 
ағаға дауыс беріңіздер. Ол кісіге тіпті біздің кикбоксингтен 
облыстық жарыс бойынша чемпион – Мистер Дулаттың 
өзі дауыс беруде!» 
Бұл жерде саяси үгітші ауылдағылардың көбісіне өте 
құрметті және беделді кикбоксерды ауылдықтардың 
Қайырден ағаға дауыс берулеріне себепкер ретінде 
қолданып отыр. Әрине, Дулат – спорт және дене 
шынықтыру саласының сарапшысы. Ол әртүрлі әдістерді 
біледі және облыстық сайыстарда өз ауылының беделін 
қорғайды. Оның үстіне, бізде Дулаттың адамдардың 
басқару дағдылары жайлы жақсы біледі ме, жоқ па деген 

65
сияқты оның саяси түйсігі туралы ешбір ақпарат жоқ. 
Ол үміткерлерді өзара салыстырып көріп, Қайырден 
аға расымен ең мықтысы және ауылдағы қордаланған 
мәселе
ле
рді шеше алатындығына сенімді ме? Бұл жайда 
біз ештеңе білмейміз. Ал, Дулатқа қомақты ақша төлеп, 
ол Қайырденмен бірге суретке түсуге келісімін беріп, бұл 
суреттер ауылдың барлық жерінде ілінуі де әбден мүмкін. 
Мұндай жағдайларда біз саяси үгітшінің аргументтеріне 
сақтықпен қарап және ауыл әкіміне қай үміткердің лайық 
екендігін өзіміздің анықтауымыз қажет. Яғни, біз кикбоксер
беделінің саясатта емес мүлдем басқа салада екендігін 
ескере отырып, кикбоксердің беделіне толығымен сенім 
артпағанымыз дұрыс. Осыған сәйкес, оның сараптамалық 
қорытындысы біз үшін беделді дәйек бола алмайды.
Біз сіздерге беделді адамдарды тыңдамауыңызды 
немесе құрметтемеуіңізді өтініп отырған жоқпыз. Дұрысы, 
біз Сізден өзіңізді қызықтырған сұрақтарда құзыреттілігі 
молырақ беделділерді тыңдауды сұраймыз. Бәлкім, сіз 
бізден: егерде беделділер саны бірнешеу және олардың 
пікірлері әртүрлі болған жағдайда не істеуге болады деп 
сұрауыңыз мүмкін. Мұндай жағдайда біз аргументтердің 
басқа жақтарын қарастыруды бастаймыз. 
Қайнаркөз
Авторитеттердің 
айтқандарын 
жеткізетін 
қайнаркөздерді міндетті түрде тексеру қажет. Кейбір 
қателікпен танымал авторлардың романдарындағы 
кейіпкерлердің айтылған сөздерін келтіріп, бұл 
сөйлемдерді авторлардың аттарынан беріп жатады. Кей 
кездерде авторлар мен олардың жазған сөйлемдерінде 

66
ешбір байланыс болмай жатады. Мұндай жағдайда 
автордың жақсы аты еліктіру мақсатында қолданылады. 
Берілген суретке көз тастаңызшы. Біз ғаламтор жайлы бір 
нәрселер айтып жатқан Владимир Ильич Ленинді көреміз. 
Алайда, біз Лениннің интернетке қарағанда «интернат» 
немесе Интернационализм жайлы көбірек хабардар 
екендігін жақсы білеміз. Себебі, ол кезде интернет жайлы 
ешкім естіген де жоқ.
Контекстен бөліп алынған цитата басқаны, ал, 
контексте мүлдем басқаны білдіретін кездері де болады. 
Сондықтан да контексті міндетті түрде тексеру қажет. Сары 
басылымдар көп бөліктерінде дәлелдерін нақтылау үшін 
дәлелдеу немесе жоққа шығару мүмкін емес, болжамдар 
мен ешқандай да салмақты пікірі жоқ дәйектерді келтіреді.
Авторитет ретінде тек қана адамдардың айтқаны 
келтірілмейді. Кейбір кездерде адамдар өз мақсаттарына 
жету үшін ел беделін немесе дінде ғылымның беделін 
қолданады. Мысалы, Ұлы Отан соғысы кезінде Гитлер өзге 
нәсіл мен ұлттардан арийялық артықшылығын көрсететін 
ғылыми дәлелдерді келтіре отырып миллиондаған неміс 

67
жастарын қызу соғысқа қатысуға көндіре алған. Басқа 
бір мысал келтіретін болсақ, ел беделінің «Германияда 
жасалынған» немесе «Жапонияда жасалынған» деген 
мақтанышпен және керемет сапасына деген сенімділікті 
көрсететін жазуларды қолдануды көптеген жарнамалардан 
байқауға болады. Расымен, Германия Мерседес және 
БМВ сияқты бренд қалыптастырып үлгерген мықты 
автокөліктерді шығарады. Қалай дегенмен де, бұл елдің 
барлық өнімдері жоғары сапамен ерекшеленеді дегенді 
білдірмейді. Осы логикаға қарап, егерде тауар Қытайда 
өндірілсе («Made in China»), жақсы не жаман деген 
тұжырымдама жасауға болмайды. Әрбір тауар шығарылған 
еліне немесе тауарды жарнамалаушы танымал тұлғаға 
қарап емес, нақты бір сапасына сәйкес бағалануы тиіс. 
Бейтараптық
Пікір таласқа қатысушы адамдар шартқа сәйкес пікір 
таласқа қатысты сұрақтар бойынша ақпараттардың 
қайнаркөзі болып табылмайды. Кейде мұндай адамдар 
мүлдем шындықты айтпауы мүмкін. Қылмыстық 
іс кезінде кінасы толық дәлелденген уақытқа дейін 
айыпталушы кінәсіз деп саналады. Солай болған 
күннің өзінде біз бұл тұжырымға әділ куәгерлердің 
айыпталушының кінәсыз екендігін растамайынша 
сене алмаймыз. Бірақ, тіпті айыпталушы өз кінәсін 
мойындап, ақиқатты айтып тұрса да көп жағдайда бұл 
жеткіліксіз болады. Адамдар өздері қалаған нәрсенің бір 
бөлігін шынайылық деп қабылдап, соны көруге дайын 
тұрады. Адамдар өз көзқарастарына сәйкес келетін 
ақпараттарды ғана есте сақтап, әрі қарай таратады. 

68
Немесе ақпараттың олар үшін белгілі бір пайдасы болуы 
қажет. Егерде дәлелдер оның көзқарасына қарама-
қайшылық тудырып жатса, ұтымдылықты көздейтін 
адамдар өз халдерін жұмсартып, шындықтың өздеріне 
қауіпсіз болатын түрін ғана жеткізеді.
Егерде Сізді мектептегі оқу бағдарламасының тиімділігі 
қызықтыратын болса, мектеп директорының пікіріне 
сенім артпағаныңыз дұрыс. Егерде Сізге Ботсван
а
дағы 
денсаулық сақтау саласындағы жағдай бойынша 
объективті ақпарат қажет болса, онда Сізге ең алдымен 
Ботсван
а
Денсаулық сақтау Министрлігіне хабарласудың 
қажеті жоқ. Егерде Сіз гауһар сатып алғыңыз келсе, онда 
Өзіңізге арналған сатушының мақтауларына аса сенбеуге 
тура келеді. Теориялық тұрғыдан алып қарағанда, 
сатушының айлық жалақысы немесе жұмысы көбінесе 
сатылымның көлеміне қарай болғандықтан, өз тауарын 
әділдікпен сататын сатушыны кездестіру өте қиын.
Ақпарат көзі әділ болуы керек. Тауарға қатысты 
мұндай ақпараттың қайнаркөзі ретінде әртүрлі тауарлар
шолуларын жасайтын тәуелсіз сайттар, журналдар бола 
алады. Адам (немесе ұйым) шешілетін мәселеге қатысты 
қандай да бір әдейі шешім қабылдамайтын болған 
жағдайда ғана ақпараттың объективті қайнаркөзі бола 
алады. Мысалы, егерде ата-ана мектепте өз баласының 
ұстазы болатын болса, бұл ұстазға өз баласына әділ қарау 
өте қиынға түседі. Бұл мұғалім алдын-ала балаға жоғары 
баға қоюды немесе керісінше, өз беделіне нұқсан келеді 
деген ниетпен төмен баға қоюды шешіп қоятындығы 
жөнінде ықтималдық бар. Қалай болғанда да мұндай 
жағдайлар мұғалімге де, оқушыға да пайда әкелмесі 
анық. Осыған қарама-қарсы мысал қарастырар болсақ: 
Хирург үшін өз баласына ауыр ота жасау өте қиын. Себебі, 

69
ота жасау суық қандылық пен нақты ойын жинақтауды 
талап етеді. 
Тақырып бойынша жұмбақ: 
Джон дейтін кісі өзінің баласы Иннокентиймен бірге 
машинада келе жатты. Олардың көлігі апатқа ұшырады. 
Әкесі сол жерде қаза табады. Ал, баласы ауыр халде жақын 
маңдағы ауруханаға жеткізіледі. Зардап шегушіні көрген 
кезде хирург бозарып кетті де: «Мен оған ота жасай 
алмаймын. Бұл менің ұлым ғой!» - деді.
Сіз мұны қалай түсіндіре аласыз? 
Күні бұрын ойластырып қойған қарым-қатынас 
адамдардың статистикалық және басқа да мәліметтерді 
бұрмалап, қалаған нәтижеге қол жеткізу үшін ең жақсы 
көрсеткіштерге нұқсауларына жол береді. Мысалы, Х атты 
бір ел көрші мемлекеттерге қарағанда өз оқушыларының 
жоғары 
білім 
дәрежесімен 
мақтанғысы 
келеді. 
Мәліметтерге көз салсақ:

жүктеу/скачать 3,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: