Елімізді тұғыры мықты, дамыған мемлекетке айналдыру

110
Кітап аты
Автор
Жыл
31
Патша
Никколо 
Макиавелли
1532
32
Тәубе
Блаженный 
Августин
398
33
Левиафан
Томас Гоббс
1651
34
Пелопоннестік соғыстың 
тарихы 
Фукидид
V в. 
до 
н.э.
35
Сақина иесі
Джон Р.Р. 
Толкиен
1954
36
Винни-Пух
Алан Милн
1926
37
Арыстан, сиқыршы және 
тарс жаюылған шкаф
Клайв Стейплс 
Льюис
1950
38
Индияға саяхат
Эдвард Морган 
Форстер
1924
39
Жолда 
Джек Керуак
1957
40
Убить пересмешника
Харпер Ли
1960
41
Библия
-
42
Бұрамалы апельсин
Энтони 
Берджесс
1962
43
Тамыздағы жарық
Уильям 
Фолкнер
1932
44
Қара халықтың жан дүниесі Уильям Дюбуа
1903
45
Кең Саргассов теңізі
Джин Рис
1966
46
Мадам Бовари
Гюстав Флобер 1856

111
Кітап аты
Автор
Жыл
47
Жоғалған ұжымақ
Джон Милтон
1667
48
Анна Каренина
Л.Н. Толстой
1875
49
Гамлет
Уильям 
Шекспир
1603
50
Король Лир
Уильям 
Шекспир
1608
51
Отелло
Уильям 
Шекспир
1622
52
Сонеты
Уильям 
Шекспир
-
53
Өсімдіктер жапырағы
Уолт Уитмен
1855
54
Гекльберри Финның 
бастан кешкен оқиғалары
Марк Твен
1884
55
Ким
Редьярд 
Киплинг
1901
56
Франкенштейн, немесе 
жаңа Прометей
Мэри Шелли
1818
57
Сүлеймен әндері
Тони Моррисон 1977
58
Көкектің ұясы жанынан 
ұшып бара жатып 
Кен Кизи
1962
59
Қоңырау қалай 
шылдырлайды
Эрнест 
Хемингуэй
1940
60
Бесінші нөмердегі қырғын, 
немесе балалардың 
Курт Воннегут
1969
61
Крестік жорығы
Курт Воннегут
1969

112
Кітап аты
Автор
Жыл
62
Малды аула
Джордж Оруэлл 1945
63
Масалар патшасы
Уильям Голдинг 1954
64
Суыққанды қанішер
Трумен Капоте 1966
65
Алтын күнделік
Дорис Лессинг
1962
66
Жоғалтқан уақытты іздеу
Марсель Пруст
1913
67
Терең ұйқы
Рэймонд 
Чандлер
1939
68
Мен өлген кезде
Уильям 
Фолкнер
1930
69
Күн де шығады (Фиеста)
Эрнест 
Хемингуэй
1926
70
Мен, Клавдий
Роберт Грейвз
1934
71
Ұлдар мен ашыналар
Дэвид Герберт 
Лоуренс
1913
72
Барлық корольдік орта
Роберт Пенн 
Уоррен
1946
73
Бар, таудан айқайлап айт
Джеймс 
Болдуин
1953
74
Шарлот
т
аның өрмекшілер 
ұясы
Эдвин Уайт
1952
75
Қараңғылық жүрегі
Джозеф Конрад 1902
76
Түн
Эли Визель
1958
77
Қоян, жүгір
Джон Апдайк
1960
78
Кінәсіздік эпохасы
Эдит Уортон
1920

113
Кітап аты
Автор
Жыл
79
Тігіншіні тыңда
Филип Рот
1969
80
Американдық трагедия
Теодор Драйзер 1925
81
Сарышаяндар күні
Натаниэл Уэст
1939
82
Шаяндар тропигі 
Генри Миллер
1934
83
Мальтиялық сұңқар
Дэшиел Хэммет 1930
84
Трилогия «Түнекті 
бастама»:
Солтүстік сәуле
Ғаэжайып пышақ
Янтарлы телескоп
Филип Пулман 1995
1997
2000
85
Өлім архиепископ арқылы 
келеді
Уилла Кэсер
1927
86
Түс жорудың түсіндірмесі Зигмунд Фрейд 1900
87
Генри Адамстың тәрбиесі
Генри Брукс 
Адамс
1907
88
Цитатник
Мао Цзэдун
1966
89
Діни тәжірибенің сан 
алуандығы 
Уильям Джемс
1902
90
Брайдсхедке қайта оралу
Ивлин Во
1945
91
Үнсіз көктем
Рэйчел Карсон
1962
92
Жұмыстың, пайыз бен 
ақшаның жалпы теориясы Джон Кейнс
1936
93
Лорд Джим
Джозеф Конрад 1900
94
Осының барлығымен 
қоштасамыз
Роберт Грейвз
1929

114
Кітап аты
Автор
Жыл
95
Изобилия қоғамы
Джон Кеннет 
Гелбрейт
1958
96
Талдағы жел
Кеннет Грэм
1908
97
Малкольм Иксаның 
өмірбаяны
Алекс Хейли и 
Малкольм Икс
1965
98
Атақты викториандықтар
Литтон Стрэчи 1918
99
Қара қошқыл өң
Элис Уокер
1982
100 Екінші дүниежүзілік соғыс Уинстон 
Черчилль
1954

115
«Дайындығы жоқ адамды соғысқа 
аттандыру сатқындықпен тең».
Конфуций
«Адам бар жан дүниесімен ақиқатқа 
ұмтылуы керек».
Платон

116
Ғылым және 
критикалық 
ойлау 
5

117
Бұл бөлімде біз ғылым мен ғылым әдістерін, ғылымның 
шектеулерін, нақты ғылымды жалған ғылымнан қалай 
айыруға болатынын түсіндіреміз. Сонымен қатар 
ғылымның медицина саласына толығырақ тоқтап өтеміз.
5.1. Ғылым 
«Белгілі бір себебі бар әрбір құбылыс өзін зерттеуге, 
тануға бағытталған. Ал, кездейсоқ құбылыстың белгілі, 
анық және түбегейлі жан-жақты зерттеуге боларлық 
жолы жоқ».
ХХ ғасырда Әл-Фарабидің айтып кеткен бұл 
сөздері бізді қоршаған ортаның әртүрлі құбылыстарды 
зерттеуші ғылымның маңыздылығы туралы айтып 
отыр. Ғылыммен сонау Әл-Фарабидің заманында да 
айналысқан болатын. Ал, қазіргі біздің кезеңде адамзат 
қызметінің ең мықты саласы болып қалып отыр. Ғылым
–
ақиқатты іздеу. Ғылым
–
бақылау және тәжірибе жасау 
арқылы физикалық немесе табиғи құбылыстарды 
болжау және түсіндіруге ұмтылатын зерттеу әдісі. Ғылым 
– біздің өмірімізді, азық-түлігімізді, жұмысымызды, 
демалыс 
пен 
қарым-қатынасымызды 
өзгертеді. 
Ғылымның жеткен жетістіктерінің нәтижесін бізді 
қоршаған орта - үйде, мектепте, көшеде, ғимараттардың 
барлығынан табуға болады. Бүгінде ғалымдардың 
ерен еңбектерінің арқасында ғылыми өнертабыстары 
күнделікті өмірдегі қолайлықты туғызатын, атап айтсақ; 
тоңазытқыш, қысқа толқынды пеш, кір жуғыш машина 
т.б. дүниелер жасалынды. Қазірде бұл заттар таптырмас 
құрал және күнделікті тірлігімізді жеңілдетіп отыр. 
Ал, автокөліктер: автобустар, ұшақ, кемелер т.с.с. алыс 

118
елдерге саяхат жасап және қозғалу мүмкіндігін береді. 
Интерактивті тақталар, микроскоптар, транзисторлар 
т.с.с. оқушыларға оқу материалдарын жақсы қабылдауға 
себепкер болады. Компьютерлер, баспа аппараттары, 
сканерлер, көшірме аппараты сияқты заттар кеңседегі 
қызмет өніміндегі жұмысты ыңғайлы етіп оңайлатады. 
Ғылыми жетістіктер қалыптасқан орташа өмір сүру
уақытын ұл
ғ
айтуға ықпал ететін, жаңа медициналық 
құралдар мен жаңа емдік дәрілерді шығару арқылы
медициналық қызметтердің жақсаруына мүмкіндік 
туғызып отыр. Ғылымның көмегімен адамзат біздің 
ғаламымыздағы әртүрлі құбылыстарды зерттеп, ашып 
ғана қоймай Жер шарынан тыс жаңа ілімдерді ашу үшін 
ғарышқа жол тартуда.
Ғылымның ақиқатты 
іздеу 
екендігіне 
қарамастан, 
көптеген 
адамдар ғылым туралы 
технология жасау құралы 
ретінде ғана қарайды.
Әрине, жоғарыда атап 
өткен 
(теледидар, 
компьютерлер, кемелер, 
баспа аппараттары т.с.с.) 
технологияларды ғылыми зерттеусіз жасау мүмкін емес еді. 
Алайда, ғылымның басты мақсаты бұл технологияларды 
жасап шығару емес еді. Ғылым бұл технологияларды 
жасауды емес, әлемді басқарудың негізгі қағидасы мен 
ұстанымдарын тануға ұмтылуда. 
Сондай-ақ, егерде ғалымдар ғылыммен де және жаңа 
технологияларды ойлап табумен де айналысатын болса,
көбіне ғылымның басты мақсаты жаңа технологияларды 

119
жасау емес деген түсінікте болу қиын. Бірақ, жалпылай 
алғанда ғылымның көмегімен білім алынып, ал технология 
арқылы тауар өндірілетіндігін айтуға болады. Ғалымдарды 
ең алдымен бір нәрсенің қалай жұмыс жасайтындығы 
қызықтырса, технологтарды ойлап табылған заттың не 
жұмыс жасайтындығы қызықтырады.
5.2. Ғылыми әдіс 
Ғылымда ең көп тараған әдіс білім алудың жолы болып 
ғылыми әдіс саналады. Ғылыми әдістің көмегімен ғалымдар 
атомның құрылымын, жұлдыздардың орналасуын және 
аурудың себептері мен оларды емдеу жолдарын анықтады. 
Ғылыми әдістің негізгі этаптарын келесі үлгіде жалпылауға 
болады: 
1. Мәселенің басын ашу және анықтау. 
2. Сәйкес келетін мәліметтерді жинау. 
3. Гипотезаны құру.
4. Гипотезаны бақылау немесе тәжірибе жасау жолы 
арқылы тексеру.
Қысқаша осы төрт пункт бойынша:
1. Мәселенің басын ашу және анықтау
Біздің 
әрқайсымыз 
қаржылық, 
әлеуметтік, 
адамгершілік және басқа сипаттағы мәселелерді бастан 
кешіреміз. Біз әртүрлі сұрақтарды шешуге тырысамыз: 
ЖОО қандай мамандыққа тапсырсам екен? ҰБТ-дан қажетті 
ұпайды қалай жинасам екен? Жақсы жұмысты қалай табуға 
болады? Өзіміз қалаған нәрсені жасай отырып, ата-ананың 
(балалардың, достардың) көңілдерінен қалай шықсам 
екен? 

120
Ал, ғалымдар сан қилы мәселелердің шешімін табумен 
айналысуда. Жерден басқа жерде тіршілік бар ма? Көздің 
түсін қандай гендер анықтайды? Жануарлар қалай қарым-
қатынас жасайды және ола
р
дың ақылдары бар ма? Аралар 
балды қалай жасайды? Ғалымдардың пайымдауы бойынша, 
сұрақпен басталатын осы мәселелердің барлығына 
тиянақты бақылау мен тәжірибе жүргізу арқылы жауап 
беруге болады.
2. Сәйкес келетін мәліметтерді жинау
Ғалымдар мәселені анықтаған соң алдын
-
ала тұжырым 
жасауға мүмкіндік беретін әртүрлі ақпараттар жинауды 
бастайды. Материалдар сапалы немесе саны жағынан көп 
сипатта болуы мүмкін.
3. Гипотезаны құру
Ғалымдар табан тірейтін алдын ала тұжырым 
гипотеза деп аталынады. Гипотеза сөзі ежелгі гре
к
сөзінен
–
ὑπόθεσις, (ὑπό — асты + θέσις — тезис) 
–
болжау 
деген мағынаны береді. Гипотеза — дегеніміз қолдағы 
дәлелдерге сүйене отырып жасалынатын ғылыми болжам 
немесе тұспалдар болып табылады.
4. Гипотезаны тексеру
Ғалымдар гипотезаны тәжірибе жасау мен бақылау 
арқылы тексереді. Ғалымдар өздері ұсынған гипотезаның
анықтығын зертханада барлық жағдайларды жасай 
отырып анықтайды. Алайда, ғылымның барлық 
саласындағы гипотезаларды зертханалық жағдайда 
анықтай алмаймыз. Мысалы, жер сілкінісі, жанартаулар, 
ғаламшарлар
,
метеориттер мен астероидтарға қатысты 

121
тәжірибе жасау мүмкін емес. Алайда, геологиялық және
астрономиялық гипотезаларды далада тексеруге болады. 
Зертханалық жағдайда немесе далада жасалынған 
тәжірибелер гипотезаны іске асырып, дәлелдейді немесе
жоққа шығарады. Егерде күтілген нәтижелер болып жатса 
ғалымдардың гипотезаны дәлелденген деп тануына 
негіз бола алады. Ал, олай болмаған жағдайда ғалымдар 
гипотеза дәлелсіз деп санай алады. 
Өкінішке орай, ең дәлелді деген гипотезаның өзі 
қарсылыққа ұшырап жатады. Міне сондықтан да ғалымдар 
нақты дәлелдерін анықтау үшін мүмкін деген барлық 
гипотезаларды тексеруді талап етеді. Келесі жағдайда 
мұндай тексерулердің қалай жүзеге асатыны жөнінде бір 
мысал алып қарайық: 
5 минутқа өзіңізді нақты өмірде кім екеніңізді 
ұмытып, ғылым әлеміне сүңгіп көріңізші. Әлі де мектепте 
оқитындығыңызға қарамастан, Сіз өзіңізді медик-ғалым 
ретінде сезініп, жуықта ғана оқушылардың математикалық 
тапсырманы түсіну мен шешу процесінде мүмкіндіктерін 
жақсартатын «Бәрекелді!» дәрісін ойлап табушымын 
деп елестетіңіз. Өзіңізді Қазақстан Ұлттық ғылым 
академиясына сұхбат берушімін деп санаңыз. 

жүктеу/скачать 3,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: