Бауыржан Момышулы. Ушкан уя

Айна бар, тарақ бар,
Алмасаң да қарап қал
!
Біздің апаларымыз алма-алқоры алғаннан гөрі, сол құрғыр айна-тарақ,
ине. жіп алғанды пайда көреді. Тек əкем Момыш қана бала құмарлығын
түсінетін еді. Əке-шешесі ақша бермей, бұртиып тұрған балалардың бəрін
қаз-қатар тізіп қояды да бақалшыға:
— Əй, сарт, өрігіңнен бір қадақ, мейізіңнен бір қадақ, мəмпəсиден бір
қадақ тарт,— дейді. Соның бəрін тепе-тең бəрімізге бөліп береді. Тіпті
сонда бала көтерген келіндері де келіп:
— Ал, атаңа бар, атаңа бар, тəтті береді, — деп тұрар еді.
Əкем базардан қайтқан күні біздің үйде кішігірім той сияқты жиын
болатын. Қоржынның екі басы базарлыққа толып келеді. Сонда өрік-
мейізге бір тойып қаламыз. Бала біткен сондықтан əкемді жақсы көретін.
Асылы, істеген жақсылығыңды бала тəуір біледі. Кейбір үлкенге істеген
жақсылығың зая кетеді. Қолдан келсе, баланы қуанту керек. Ол қуанса —
шын қуанады. Ал, ересектердің арасында «сырты жылмаң, іші арамдары»
кездесетінін, құдайға шүкір, көріп жүрміз. Қолдан келсе, баланы қуанту
керек. Əкем менің сондай кісі еді, жарықтық.
* * *
Аспанмен тілдескен ақбас шоқылар есімде. Күн шығып келе жатса
керек. Ақ шоқылар алаулап көз қарығар алмастай жарқырап ала жөнелді.
Күнде бұл уақытта киіз үйде пырылдап ұйықтап жататын бала, əлдеқалай
оянып кетсем керек, əлгі күннің, тау шоқыға асыла шығып келе жатқанын
көргенде, дүниенің бұл кереметіне түсіне алмай тұрып қалған болармын.
Тау бөктерінің таңғы самалы тіс сақылдатады. Мына күннің шығып келе
жатқан суретіне қадала қарап қалған қалпымды салқын самал да бұза
алмаған болар.
Ойпаңда қаз-қатар киіз үйлер. Бөктерді жағалай қой өріп барады.
Қойтас екенін, қой екенін біліп болмас, тау бөктері толы мал. Күн
көтерілгенше, шығыстағы шоқының ұзын көлеңкесі шатқалды көлегейлеп
жатып алады. Күн көтеріле, көлеңке де қысқара береді. Шатқал алтын
нұрға малынып, дүниенің бір шалқыған шағы басталады.

— Ойбай-ау, мына күшіктің əлден тұрып кеткені несі, — деп киіз үйден
апам шығады. Əжемді мен апа деймін.
— Кішкентай ғана құлыным менің, ерте тұрып кеткенің қалай? — деп
апам мені қолымнан жетектеп алады. Мен тырмысып, үйге басқым
келмейді. Əлгі бір күн шоқыдан шығып келе жатқан шақтағы ғажайып
суреттен айрылғым жоқ-ақ.
— Жүр, қымыз құйып берейін, ақыр ерте тұрыпсың ғой, — дейді апам.
Мен жалаң аяғымды тасқа тіреп, тыртысып бағамын. Сөйтсем кəрі апам:
— Жүрмесең мейлің, қымызды түк қалдырмай өзім ішіп қоямын, — деп
үйге кіріп кетеді. Сонда барып мен бақыра жылап апамның соңынан тұра
жүгіремін.
Қайран, балалық-ай десеңші! Алыста қалған арайлы адал таңдарым
менің. Онда мен кіп-кішкентай сəби едім. Ал айнала таулар да, үйлер де,
қойтастар да, жылқылар да — бəрі-бəрі үлкен болатын. Адамдардың бəрі
«айналайыннан» басқа сөзі жоқ, кілең мейірімді жандар болып көрінетін...
Қария кісілердің сақалынан қасиет-қадір белгісі көрініп тұрар еді маған. Ер
мінез жігіттердің кесек тұлғаларынан, шашбаулары сылдыраған қыз-
келіншектердің жүріс-тұрысынан мен адамзаттың асқақ сұлулығын
түйсіксіз байқағандай болармын. Солардың бəрі мені аймалап, сүю үшін
жаратылған жандар сияқты сезілуші еді.
Ол-ол ма, анау асқар таулар, етектегі еңісті шексіз дала, көгілдір аспан,
түнде жымыңдаған жұлдыздар, толықсып туған ай, жасыл жайлау — бəрі-
бəрі тек маған ғана елжірей қарап, мені ғана аймалап əлдилейтін сияқты
еді. Дүние сенің сəби кезіңмен көргендегідей өмір бойы қайырымды,
аспаны — күмбез, желі — жібек, əдемі ертек болып тұра берсе, кəне.
Тек оқта-текте ауылдың үстін, тау бөктерін тұнжыр бұлт торлайтын.
Бұлт сонда үн-түнсіз шаруақор менің əкеме ұқсайтын. Ал күн күркіресе,
апамның ересек балаларына ақырып-зекіргені есіме түсіп, жым боламын.
Жаңбыр жауса — жас баланың көз жасындай, кімді аяйтынымды
білмеймін, əлдекімге жаным ашып, жаңбыр жауса жылағым келер. Биелер
шұрқырап, құлындар құтырып, ауылды айнала шауып еріксіз елеңдетеді.
Алақұйын айдалаға сен де жүгіре жөнелгің келеді. Енді бірде аспанға аң-
таң боп қарап қаласың. Буда-буда бұлттар жалы желбіреп шауып бара

жатқан асау айырлар сияқты. Кейде шөгіп жатқан түйелер сияқты.
Кішкентай қолдарыңды созып, сол керемет дүниеге ұшып барып, əлгі
қанатты тұлпардың жалынан сипалағың келеді. Баланың бақытты шағы сол
кереметке сенгенінде шығар. Кейін есейе келе əлгі бұлттың су екенін,
күннің қызуымен бу болып ұшатынын білу қандай қатал. Ертексіз өскен
бала — рухани мүгедек адам. Біздің қазіргі балаларымызға əжелері, не
шешелері ертек айта бермейді. Содан қорқам. Менің қазіргі келіндерім
немерелеріме бесік жырын айта білмейді. Бесікте жатқанда құлағына
анасының əлди əні сіңбеген баланың көкірегі кейін керең боп қалмаса деп
қорқамын. Ал менің кəрі апам Қызтумас маған ертекті көп айтатын, əлди
əнді көп айтатын. Арада неше заман өтті! Қызтумас апамның сүйегі
əлдеқашан қурап кетті, ал əлди əн айтқан үні əлі тұр құлағымда. Бөстекке
отырып алып, басымды бауырына қысып, кəрі алақанымен арқамнан томп-
томп қағып қойып:

жүктеу/скачать 0,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: