Диаспоралар мәдениетін зерттеудің әлеуметтанулық құралдары

114 
Кесте 3 - Сауалнама құрылымы: блоктар және сұрақтар саны 
Сұрақтар блогының атауы 
Респонденттер үшін сұрақтар 
саны 
1 
2 
Этносаралық және мәдениетаралық өзара 
іс-қимыл туралы қоғамдық пікір 
9 
Тілдік жағдайға сипаттама 
12 
Этникалық идентификация 
15 
Әлеуметтік-экономикалық көңіл-күй және 
әрекет етуге дайын болу 
19 
Паспорт 
10 
БӨЛІНГЕН СҰРАҚ БЛОКТАРЫНЫҢ МАЗМҰНЫ 
Этносаралық және мәдениетаралық өзара іс-қимыл туралы қоғамдық пікір 
Халық этностық диаспораларының өкілдері мен Батыс Қазақстан облысында 
тұратын қазақ ұлты өкілдері арасындағы ұлтаралық шиеленістің негізгі 
себептерін билік біледі, билік халықтың ойы мен пікірін тыңдайды деп сенеді 
ме? Бұл блоктың тағы бір аспектісі: этносаралық некеге және жұмыстағы немесе 
оқудағы әріптестерінің ұлтына деген көзқарас. 
Тілдік жағдайға сипаттама
Халықтың жұмыста және үйде ана тілінде сөйлесуі, балаларына ана тілін үйрету 
мүмкіндігін бағалауы. Тағы бір аспект - диаспоралар өкілдерінің көркем әдебиетті ана 
тілінде оқу, теледидар көру және ана тілінде радио хабарларын тыңдау арқылы өз 
мәдениетін сақтау және дамыту мүмкіндіктерін анықтау. 
Этникалық идентификация
Этникалық диаспоралар өкілдерінің дәстүрлі өмір салтын жүргізу - өзінің 
этникалық ортасының дәстүрлі дағдыларын меңгеру, ұлттық салт-дәстүрлерді 
орындау, тұрмыста ұлттық ыдыс-аяқ заттарын пайдалану, ұлттық киім кию 
мүмкіндіктерін бағалауы. 
Тағы бір блок - ұлтты анықтау критерийлерін талдау, этнодифференциалданушы 
және этно-шоғырландырушы сипаттамаларға, ұлттарға тән негізгі қасиеттерге талдау 
жасау. 
Әлеуметтік-экономикалық көңіл-күй және әрекет етуге дайын болу 
Диаспоралар өкілдерінің материалдық жағдайын, жұмысқа орналасу 
мүмкіндіктерін және тұрғылықты жерінен Батыс Қазақстан облысына көшкеннен 
кейін тұрғын үй алуын бақылау. 
Келесі аспект - Қазақстанда жүргізіліп жатқан экономикалық реформаларға 
деген көзқарасты, оларды жүзеге асыруға байланысты үміт пен үрейді анықтау, 
әлеуметтік инфрақұрылым элементтеріне қанағаттанушылықты талдау. 
Сауалнама жүргізу техникасы зерттеу объектілерінің сапалық және сандық 
жіктелуіне, 
яғни 
объектінің 
типологиясына 
негізделген. 
Типология 
этносоциологиялық 
зерттеудің 
бастапқы 
нүктесі 
ретінде 
іріктелген 

115 
популяцияның құрылуымен тығыз байланысты. Іріктемелі жиынтықты 
ұйымдастырудың мынадай схемасы айқындалды:
1) көп сатылы стратификацияланған іріктеме негізге алынды;
2) іріктемені стратификациялау және орналастыру үшін іріктеудің бірінші 
сатыларында статистикалық деректер пайдаланылды;
3) бөлінген страталар бойынша іріктемені пропорционалды орналастыруды 
ұстанды. 
Көп сатылы стратификацияланған іріктеу процедурасы жалпы түрде 
бірліктердің статистикалық сипаттамасы негізіндедеректердің көпөлшемді 
жіктелуі тиісті сатыда жүзеге асырылады. Сәйкес кезең - бұл деректердің көп 
өлшемді жіктелуі, содан кейін бейнелеу объектілерінің анықтамасы. Объект 
іріктемелі 
жиынтықтың 
элементтері 
енгізілгенәртүрлі 
жергілікті 
қауымдастықөкілдіктері. Сондықтан әртүрлі деңгейлер мен бірліктердің 
бейнелеу объектілерін таңдауға зерттеутапсырмалары азаяды.Іріктеме жиынтығы 
объектілер бойынша бөліндірепрезентациялар бөлінген страталардың шамасына 
пропорционал. 
Жалпы түрде іріктемелі жиынтық көлемінің формуласы мынадай: 
бұл жерде n –іріктемелі жиынтықтың шамасы; 
N –басты жиынтықтың шамасы; 
t- репрезентативтік коэффициент (есептеулерде автор мына мәнді 
қолдандыt=3 осы орайда Р=0,99); 
Р –басты жиынтықтағы белгі жиілігі (%), Q=l-P(%) белгінің өзгермеуінің 
негізгі ықтималдығы 
𝛥
2p - интервалдардағы іріктеменің шекті қателігі 
Айта кету керек, дәстүрлі түрде Q нақты мәндерінің орнына алдыңғы 
зерттеулерден немесе сынамалық іріктеу бақылаулары негізінде алынған 
шамаланған мәндер алмастырылады. Бұл ретте белгінің үлесі 0,5-ке жақындаған 
сайын (осы үлестің дисперсиясы Р=0,5 кезінде өзінің максимумына жетеді), 
үлгінің неғұрлым көп санын сол берілген дәлдік кезінде алу қажет екендігіне 
негізделді. Зерттеу нәтижелеріндегі белгінің мүмкін болатын үлестерін 
білмейтіндіктен, белгінің шашырау шараларының ең үлкен мәні қабылданды-0,5. 
Математикалық статистикадан көрініп тұрғандай, қалыпты бөлу кезінде 
шекті қатенің стандартты ауытқудан аспау ықтималдығы 68%, екі есе стандартты 
ауытқу - 95,5%, үш есе стандартты ауытқу - 99,7% құрайды. Ықтималдығы99,7% 
әдетте толық сенімділік ретінде қабылданады. Мұндай ықтимал ™ сенімділік деп 
аталады, ал стандартты ауытқу көрсеткіші t-сенімділік коэффициенті, ал Р=0,68 
t=l, Р=0,95 t=2, р - 0,99 t 3. Бұл жағдайда, белгілі бір ықтималдықпен, үлгінің 
орташа мәнінен жалпы мәннен ауытқуының бар екендігі туралы айтуға болады, 
ол репрезентативтіктің шекті қателігі деп аталады. 

116 
Жалпы жағдайда репрезентативтіктің шекті қатесі келесі формула бойынша 
есептеледі: 
мұнда: Δ2p стандартты ауытқудың t-еселігі кезіндегі іріктеменің шекті 
қатесі; 
Р –бас жиынтықтағы белгі жиілігі (%), Q-1-P (%) белгінің өзгермеуінің 
негізгі ықтималдығы; 
n –іріктемелі жиынтықтың шамасы.
Нақты 
әлеуметтанулық 
зерттеулер 
тәжірибесінде, 
егер 
іріктеме 
көрсеткіштерінің сенімділігіне кепілдік берілетін ықтималдық шамасы 95% - дан 
аспаса, іріктеме, іріктеме репрезентативті болып саналады. Рұқсат етілген 
репрезентативтілік қатесі, әдетте, 0,01-ден 0,05-ке дейін орнатылады. Сонымен 
қатар, сенімділік ықтималдығының мәні Р неғұрлым жоғары болса және 
репрезентативтілік Δ-ның рұқсат етілген қатесі неғұрлым аз болса, бақылау саны 
соғұрлым көп болу керек. Сондықтан, біздің зерттеулеріміз үшін біз p=0,95 - ті 
T=2-ге, ал өкілдіктің шекті қатесін 0,05-ке аламыз, бұл іріктемелі жиынтықта бар 
белгіні бас жиынтыққа қосу ықтималдығының 95% -ы, p-мен белгіленген және 
екі жағынан 5% - дан аспайтын аралықта болуын растауға мүмкіндік береді. 
Зерттеудің далалық кезең үшін іріктеу мөлшерін есептеу үшін 1 
формуланықолдану арқылы, 2019 жылғы Батыс Қазақстан облысы 
тұрғындарының статистикасы органдардың деректері негізінде(кестеден) 
мынаны аламыз: 
Зерттеудің 1 кезеңі - 173 адам 
Зерттеудің 2 кезеңі-184 адам. 
Әлеуметтік зерттеулер жүргізілген Батыс Қазақстан облысының мысалында 
этномәдени процестердің аймақтағы жалпы әлеуметтік-экономикалық жағдайға, 
әлеуметтік және этносаралық шиеленістің деңгейіне және халықтың 
демографиялық құрылымына белгілі бір тәуелділігі айқын көрінеді. Осы 
тұрғыдан алғанда, селективті популяцияны талдауға арналған әлеуметтік 
деректерді, округ тұрғындарының кейбір демографиялық көрсеткіштерін (жалпы 
популяция) алдын-ала қарастырған жөн. Салыстыруға ыңғайлы ұқсас фонда 
зерттелетін процестерді бағалау мен жіктеуде өте маңызды өзара тәуелділіктер 
жақсы көрінеді. 
Батыс Қазақстан облысында тұратын этностық диаспораларының 
мәдениетін қалыптастырудың оң және теріс тенденцияларын зерттеу үшін 
В.Ядов әдістемесі бойынша 2019-2020 жылдары социологиялық зерттеулер 
жүргізді, бұл этникалық диаспораларының өкілдерін қамтыған болатын.
Диссертант 2019-2020 жылдары Батыс Қазақстан облысында тұратын 
этникалық диаспораларының мәдениетін қалыптастырудың оң және теріс 
тенденцияларын зерттеу мақсатында мәдени-әлеуметтанулық зерттеулер 
жүргізді. 

117 
Зерттеудің бірінші кезеңінде сауалнамаға 173 адам қатысты, оның ішінде 
орыс, татар, украин, әзірбайжан, кәріс, армян, белорус, неміс диаспорлары 
өкілдері бар. Сұралғандардың 46,5% - ерлер, 54,5% - әйелдерді құрады. Қызмет 
көрсету саласында 1,7% жұмыспен қамтылмаған; мәдениетте - 3,0%; денсаулық 
сақтау - 27,0%; билік органдарында - 4,0%; көлікте - 12,3%; құрылыста - 1,11%; 
байланыс жүйесінде - 1,1%; коммерциялық құрылымдарда-1,7%; мұнай-газ 
өнеркәсібінде-1,7%; ауыл шаруашылығында-9,8%, жұмыс істемейтіндер 
сұралғандардың жалпы санының 17,8% - ын құрады. Респонденттерді жасына 
байланысты бөлу 1 суретте көрсетілген. Респонденттерді жасына және 
жынысына қарай бөлу 3 кестеде көрсетілген.
Сурет 1 - Жауап берушілердің жалпы санына пайызбен, жасына байланысты 
респонденттерді бөлу 
Зерттеудің екінші кезеңінде (2020ж.) сауалнамаға 184 респондент қатысты,. 
Сұралғандардың 50,0% ерлер, 50,0% - әйелдер. Қызмет көрсету саласында - 
19,7%; респонденттер; мәдениет - 2,7%; мектепке дейінгі және мектеп білімі - 
8,1%; Денсаулық сақтау - 4,9%; көлікте - 9,7%; құрылыста - 6,8%; байланыс 
жүйесінде - 2,2%; коммерциялық құрылымдарда - 20,0%; мұнай - газ 
өнеркәсібінде-2,2%; ауыл шаруашылығында-5,4%, сұралғандардың жалпы 
санынан жұмыс істемейтіндер 10,3% құрады.
6,40% 
22,50% 
26,00% 
22,50% 
16,80% 
20 жасқа дейін 
21 - 30 аралығы 
31-40 аралығы 
41-50 жас аралығы 
51 жас және одан жоғары 

118 

жүктеу/скачать 1,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: