Әмен асхат жангелдіұЛЫ

136 
құндылықтарды кейінгі ұрпаққа беруге деген ұмтылысында көрініс тапқан 
тарихи жадының элементтерін жинақтайды және сақтайды. Екінші жағынан, 
диаспора мәдениеті басқа мәдениеттермен үнемі байланыста болу нәтижесінде 
қоршаған шындықты игерудің жаңа формалары мен тәсілдерін үйренеді. Демек, 
диаспора мәдениеті бір уақытта интроверттілік пен экстроверттілікпен 
сипатталады. Бұл оны сақтайды және иесіздендіруден сақтайды, дамуға 
мүмкіндік береді. 
4.Автордың зерттеулері диаспоралық мәдениеттің атрибуттық белгілермен 
қатар белгілі бір ерекшелігі бар екенін көрсетеді: 
- диаспора орналасқан осы аумақ халқының негізін құрайтын жергілікті 
этностардың мәдениеттері тарапынан қатты әсер етеді; 
- өзінің базалық этносының мәдениетінен салыстырмалы оқшаулануымен 
сипатталады (ақпараттық кеңістіктің қашықтығы, дамымауы және т. б. себептері 
бойынша) ; 
- оның өкілдері өз мәдениетін өзін-өзі сақтаудың жоғары дамыған сезіміне 
ие; 
- мәдениет субъектілерінің аздығымен ұсынылған, бұл оны осал етеді және 
оның өзіндік ерекшелігін жоғалтуға әкелуі мүмкін; 
-этникалық әлеуметтік-мәдени институттар желісі (этникалық мектептер, 
клубтар, театрлар, діни рәсімдер орындары және т.б.) және "демалыс 
индустриясы" этникалық мейрамханалар, кафелер, асханалар, спорт түрлері және 
т. б.) арқылы осы диаспораның орналасқан аймағында ұсынылған белгілі бір 
инфрақұрылымды дамытуды талап етеді. 
5. ХХ ғасыр адамзат қызметінің барлық салаларына әсер еткен жаһандану 
дәуірі ретінде тарихқа енді. Қазақстанның жаһандану процесіне қатысу сипатын 
зерттеу ерекше өзекті болып табылады. Диссертанттың пікірінше, Қазақстан мен 
жаһанданудың арақатынасы туралы мәселе келесідей тұжырымдалуы керек: 
Қазақстан мемлекетінің осы процестерді қалыптастыруға бейімделуінің жолдары 
мен тетіктері қандай, ҚР осы процестерді қалыптастыруға қалай қатыса алады 
және Біз қандай жағдайда қалыптасатын жаһандық әлемге қосыла аламыз. 
Осы зерттеуде қазіргі қоғамды қалыптастырудың жетекші факторы ретінде 
мультимәдениеттілік феноменін мәдениеттанулық талдау идеясын негіздеуді 
мақсат 
етіп 
қойдық. 
Қазіргі 
Қазақстанда 
толерантты 
сана 
мен 
мультимәдениеттіліктің қалыптасуы мен даму ерекшеліктерін зерттеу келесі 
қорытынды жасауға мүмкіндік береді. 
Отандық және шетелдік әдебиеттер мен практиканы талдау авторға ҚР 
сияқты ел үшін ерекше маңызды мультимәдениеттіліктің ерекшеліктерін 
анықтауға мүмкіндік берді. Ең алдымен, мультимәдениеттілік — бұл аз 
ұлттардың саясаты ғана емес, сонымен қатар әртүрлі топтардың әлеуметтік және 
психологиялық теңсіздігін жеңудің тетігі екенін атап өткен жөн. Бұл 
мультикультурализмнің 
компенсаторлық 
сипатын 
көрсетеді. 
Мультимәдениеттілік мақсаттарының бірі елдің барлық азаматтарының мәдени 
сәйкестілігін ескеруге және сақтауға мүмкіндік беретін жалпыұлттық 
сәйкестіктің құрылымын жасау болып табылады. 

137 
Оның тағы бір мақсаты-әртүрлі ұлт өкілдері үшін кедергілерді алып тастау, 
оларға қоғамның ресурстары мен мүмкіндіктеріне тең қол жеткізуді қамтамасыз 
ету. Бұл тұрғыда мультимәдениетті қазіргі заманғы "әділетті" қоғам құрудың бір 
тәсілі ретінде қарастыруға болады, онда барлық ұлтаралық қайшылықтар, ең 
алдымен мәдениетаралық әлсірейді. 
6.Этносаралық байланыстарды орнату процесінде диаспоралық мәдениеттің 
өкілдері объективті қажеттілікпен басқа этникалық қауымдастықтардың көрші 
мәдениеттерімен өзара әрекеттеседі. Диссертанттың пікірінше, тікелей және 
жанама факторлар өзара әрекеттесудің осы түріне әсер етеді. Олардың 
біріншісіне тілдің бірлігі( жақындығы), салт-дәстүрлердің, әдет-ғұрыптардың, 
салт-дәстүрлердің сәйкестігі, тарихтың ортақтығы және одан туындайтын өмір 
салты, діннің бірлігі, бір конфессияға жататындығы, фольклордың туыстығы 
және т. б. жатады. 
Диаспораның басқа этникалық қауымдастықтармен өзара әрекеттесуіне 
жанама әсер ететін факторларға мыналар жатады: 
- зерттелетін диаспора орналасқан аумақтың дамуының жалпы әлеуметтік-
экономикалық деңгейі; 
- өңірдегі түрлі этностардың мәдениетаралық өзара іс-қимылы процестерін 
дамытуға жергілікті билік органдары бөлетін қаражат көлемі; 
- аймақтағы этникалық қауымдастықтардың саны, олардың соңғы 15 -20 
жылдағы динамикасы; 
- зерттелетін диаспора өкілдерінің өңір халқының жалпы санындағы, 
сондай-ақ осы аумақтағы жергілікті этноспен салыстырғанда үлесі; 
- зерттелетін диаспора өкілдері санының осы өңірде тұратын басқа 
диаспоралар өкілдерінің санымен арақатынасы; 
7. Мультикультурализм мәселелерін одан әрі дамыту: 
- Қазақстанда тұрып жатқан этностардың өзара қарым-қатынасының даму 
динамикасын бақылау; 
— Қазақстан қоғамындағы терең әлеуметтік-мәдени өзгерістер кезеңіндегі 
деструктивті және сындарлы тенденциялардың өзара тәуелділігін анықтау; 
- жаһандану процесінің мәдениеттердің жақындасуына әсер ету дәрежесін 
анықтау; 
Осылайша, соңғы жылдардағы шындықтар қазіргі әлемнің жаһандану 
процесінде толерантты сана мен мультимәдениеттіліктің рөлін түсіну 
қажеттілігін көрсетеді. Бұл осы мәселені зерттеу бағыттарын анықтауға 
мүмкіндік береді: 
- шетелдік және отандық ғалымдардың мультимәдениеттілік теориясының 
озық әдістерімен танысу, бұл талдау жүргізуге, дұрыс ақпарат алуға, жанжалды 
жағдайларды шешудің оңтайлы жолдарын таңдауға, тиісті шешімдер қабылдауға 
мүмкіндік береді; 
- қоғамдық пікір мен санада мәдениет идеяларды тарату және бекіту; 
- әр түрлі бағдарламалар, анықтамалықтар, нұсқаулықтар, оқу құралдарын 
әзірлеу; 
- мәдениетаралық өзара іс-қимыл мен мәдениетаралық құзыреттілікті оқыту 

138 
тәсілдері ретінде мультимәдени тренингтерді өткізу; 
- толеранттылық және мультимәдениеттілік мәселелері бойынша зерттеу 
орталықтарын құру; 
- Қазақ еліндегі мультимәдениеттіліктің заңды бағдарламасын ұсынатын 
құжатты ресми деңгейде тұжырымдау және қабылдау. 
Осылайша, үшінші мыңжылдықта әлем мәдениетаралық проблемалардың 
жазықтығында жатқан шешімдерді іздеумен бірге кірді. Көрсетілген қызмет 
саласы осы саладағы одан әрі зерттеулердің қажеттілігі мен келешегін 
анықтайды. 
8. Әр түрлі этникалық қауымдастықтардың мәдениаралық өзара әрекеттесу 
процесі оның дамуының ішкі және сыртқы ортасымен сипатталады. Өзінің 
имманентті заңдары бойынша дамып келе жатқан диаспора мәдениетінің ішкі 
ортасы өте гетерогенді және әртүрлі әсерлерге сезімтал, оның гетерогенділігі 
диаспора құрамында этникалық мәдениеттің тасымалдаушысы ретінде жаңа 
өкілдердің пайда болуымен байланысты, олар қалыптасқан дәстүрлерге, тілге, 
әдет-ғұрыпқа және олардың пародиясының тарихына әр түрлі байланысты. 
Диаспоралық мәдениеттің ішкі ортасының кез-келген әсеріне сезімталдық оның 
сыртқы қоғамдық-мәдени құндылықтарды қаншалықты сіңіретініне немесе 
қабылдамайтынына байланысты. 
9. Этникалық диаспоралары қоғамдастық мүшелерінің шетелдік ортаға сәтті 
әлеуметтенуіне ықпал етеді, жайлы өмір сүру және басқа этникалық топтармен 
өзара әрекеттесу үшін ерекше этномәдени атмосфера жасайды, мәдениетаралық 
диалогтың негізін құрайды. 
10. Эмпирикалық материалды талдау және автор жүргізген әлеуметтанулық 
зерттеулердің нәтижелері Этникалық диаспораларының БҚО басқа этникалық 
қауымдастықтармен мәдениаралық өзара әрекеттесу процестерінің дамуының 
негізгі тенденцияларын анықтауға мүмкіндік берді. 

139 

жүктеу/скачать 1,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: