З. Е. Колумбаева
жүктеу/скачать 1,01 Mb. Pdf көрінісі
|
Kolumbaeva
|
кестелі кҽмшат бӛрік немесе тақия киген. Ҧзатылған кезде ҽкесінің дҽулетіне сай қымбат тастармен безендіріліп тігілген сәукеле киді, тҧңғыш баласын туғаннан кейін маңдайын тҥйреуіш тағылған кимешек кигізілді. Бірнеше балалы ҽйелдер тассыз,тек кестеленген кимешек киіп, ақ жаулық таққан. Сыртқы киім түрлері : ерлер қыста жылы, ҽрі суық ҿткізбеу ҥшін мал мен аң терілерінен тігілді. Қойдың немесе тҥйенің жабағы жҥнінен - күпі , қой терісінен- тон, елтірі, тҥлкі, қасқыр терілерінен- ішік , қҧлын терісінен- жағалы жарғақ тігіп киді. Қойдың иленген терісінен тері шалбарлар, ешкі терісінен тықыр жарғақ шалбарлар тігілді. Киім сыртынан тҥрлі қару ҥлгілерін ілінген былғары белбеу тақты. Қазақ ҽйелдерінің киімдері негізінен жібектен, мақпалдан тігілді. Бҥрмелі, кестелі, желбіршекті, қос етекті- кӛйлек, бой жеткен қыздар бешпент, шапан киген. Аяқ киім үлгілері : ерлер ҿкшесі биік, киізбен киілетін былғары саптама етік, жҧмсақ теріден– мәсі, былғарыдан- кебіс киді. Ұлттық тағам түрлері. Қазақ халқының ҧлттық тағамдарының барлығы сҥт пен еттен жҽне ҧннан жасалды. Етті пісіріп, қуырып, тҧздап, сҥрлеп жеген. Жылқы етінен жал-жая, қазы- қарта, шҧжық, дайындады. Еттен жасалатын ҧлттық тағам- бешбармақ табақпен тартылды. Сҥттен ірімшік, айран, қҧрт, сҥзбе қҧрт, қаймақ, сары май алған. Биенің сҥтінен қымыз, тҥйенің сҥтінен шұбат жасаған. Ҧннан кеспе кҿже, шелпек, бауырсақ т.б. жасаған. Жент– тарыдан немесе бидайдың жармасы мен ірімшік, шекер, сары май қосып жасалған тағам. Киіз үй- жер шарының белгісі ретінде. Қазақ халқының жалпы даму мҽдениеті желден, аңдардан, қауіп- қатерден сақтануға пана болған киіз ҥйімен байланысты. Сондықтан киіз ҥй қҧрылымы, тҥрлері, олардың қолдану орны мен безендірілу ерекшеліктері мҽні қазақ халқының бҥкіл ҿмірінен толыққанды мҽлімет береді. Ерте кҿшпелі тайпалар отырықшылық пен қатар кҿшпелі мал шаруашылығымен ҧштастырылып отырды. YI-XIIғғ. Жазғы ҥйдің екі тҥрі болды. Бірі кҽдімгі киіз ҥй, екіншісі, дҿңгелек ҥстінде орнатылған жылжымалы ҥй болды. Жылжымалы ҥйде бай адамдар тҧрған. Бҧл туралы Плано Карпини мен Рубруктың жазбаларынан кҿреміз. Ал бҧл киіз ҥйдің алғашқы ҥлгісі жҿнінде ғалым Гиппократ «Жылжымалы кҥймелердің ең кішісі тҿрт, басқалары алты дҿнгелекті, ҥсті киізбен жамылған кҽдімгі ҥй біреуі екі, біреуі ҥш бҿлмеден тҧрады. Не суық, не жел, не жарық ҿтпейді. Бҧл кҥймелерде ҽйелдер мен балалар отырған»- деп жазады. Гиппократ.(О воздухе,о воде и местностях.) 37 Бҧл мҽліметті дҽлелдей тҥсетін дерек Геродотта аргиппей тайпаларына қатысты: «Ҽрқайсысы ағаш астында тҧрады. Қысқа қарай ағаш киізбен жабылады, ал жазда жабусыз қалдырады» - деп келтіріледі. Ал, ғалым Ҽ.Х.Марғҧлан киіз ҥйдің ең жақын тҥрі кейінгі андроновтықтардың Орталық Қазақстанның Бҧғҧлы тҧрағында кездесетін жертҿле баспаналарды жатқызады. Киіз үйдің құрылысы: қанат (кереге)- жиналмалы қабырғалары, уық- кҥмбез сҥйегі, шаңырақ- тҿбесі, сықырлауық- есігі. Жамылғылары: туырлық- керегеге тҧтынатын, үзік- кҥмбезге жабатын, түндік- шаңыраққа жабылатын киіз, киіз есік- сықырлауықты жауып тҧратын киіз. Керегелерінің санына қарай: 6 қанатты, 7 қанатты, 12 қанатты ҥйлерге бҿлінеді жҽне керегелерінің саны неғҧрлым кҿп болған сайын ҥйде соғҧрлым ҥлкен болады. Киіз ҥй ішінің оң жағы ҽйелдерге, сол жағы ерлерге, тҿр қонақтарға арналған. Қызметіне қарай үш түрге : мерекелік, отау, жай киіз үйлер болып бҿлінеді. Мерекелік киіз ҥй- той-жиындарда қонақ кҥтуге дҽулетті байлар тіккен. Отау ҥй– ҥйленген жастарға арналып қҧрылған. Жай киіз ҥй- кішірек, жеңіл келген, кҿшуге ыңғайлы болғандықтан қауымның барлығы қолданған. Киіз ҥй қазақ халқының кҿп ғасырлық жолындағы ерекше дҥниетанымының кҿрінісі. Ол -жер шарының ҥлгісі ретінде сақталып келе жатыр. Бҧл тек кҿшпелілер тҥсінігінің, кҿшпелілер дҥниетанымының, кҿшпелілер жаратылысының кҿк аспанмен байланыстылығы бірлігі ретінде кҿрсетіледі (аспан денелерімен байланыстылығы, жыл санау, уақытты анықтау. жүктеу/скачать 1,01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|