Бердібек соқПАҚбаев "менің атым қожа"
жүктеу/скачать 0,56 Mb. Pdf көрінісі
|
(pdf) Менің атым Қожа (Бердібек Соқпақбаев)
| АЛТЫНШЫ ТАРАУДА
Əжем жөнінде бірер сөз, менің ат ұрлап мінбекші болған əрекетім жəне Сұлтанмен кездесуім айтылады Ел аяғы басылуын күтіп, кітап оқып отырдым. Əжем төсек сала бастап еді. – Маған төсек салмаңыз, мен бүгін жайлауға кетемін, – дедім. – Бүгінің қалай. Осы жетіқараңғы түнде ме? – Иə, түнде. Күндіз ыссы ғой. Салт атпен жол жүргенге түн тиімді емес пе. – Көлікті қайдан таптың? – Қайдан тапсам да таптым. Көлік даяр, – дедім. – Əй, сен оңбағыр тағы бір пəле шығарғалы жүргеннен саумысың? – Не пəле шығарушы едім. Осы сіз-ақ маған ылғи шүбəланып тұрады екенсіз. – Шүбəланбай қайтейін, өзің тыныш жүрмейсің. Əжем тағы да тұрып алып, құлағымды талай сарсытқан дағдылы өнегесін айта бастады: – Шыбыным, əйтеуір ешкімге тимей, ұрынбай, жайыңа жүр. Тек жүрсең, тоқ жүресің дейді атаң қазақ. Сенің тентектігіңді менен басқа ешкім де көтермейді. Əйтеуір саған айтар ақылым, – тыныш жүр балам, тыныш жүр. Біреудің ала жібін аттаушы болма. Мешкей деген жақсы ат емес. Осы үлкендер деген қызық халық. Бір менің əжем емес, қай-қайсы да балаларға шетінен өсиет айтқыш, жөн сілтегіш, ақылгөй келеді. Олай етпе, бұлай ет, ананы істеме, мынаны істе деп, тəптіштеп тұрғанда, таңдайларынан шаң көтеріледі. Ал енді өздеріне қараңдаршы. Не қилы жаман мінез, жөнсіздік осы үлкендердің арасынан шықпай ма? Ұрлық істеп сотталып жататындар кімдер? Үлкендер. Мас болып, қатын-баласының үрейін алып, үйінде шырқын шығаратын кімдер? Үлкендер. Бəлеқорлар, жемқорлар, жалақорлар – бері үлкендерден шығады. Ендеше олар бізге, балаларға ақыл айтып, жөн сілтемес бұрын əуелі өздерін өздері түзеп алса, қандай жақсы болар еді. Əжем менің қызық адам. Тұрмыстың қарапайым қағидасына бұдан жүйрік кісі осы ауылда сірə да табыла қояр ма екен. Сөйте тұрып ол көп мəселе жөнінде сəбидей аңқау. Қараңғы болған соң аңқау болмай қайтсін. Мен қанша əуреленсем де оған осы күнге дейін жердің домалақ екенін ұғындыра алмай-ақ қойдым. Айтысып-айтысып келеді де, қолын бір-ақ сілтейді. – Бар аулақ. Жер домалақ емес, сен домалақсың. Басымды қатырмай, бар, – дейді. Кейде екеуіміз құдай жөнінде керісіп қаламыз. – Құдай жоқ болса, дүниені кім жаратады? – деп сұрайды əжем. – Дүниені ешкім де жаратқан жоқ, өзі жаралды. – Сен немене, сонда қасында қарап тұрып па едің, дінсіз неме? – Қарап тұрғаным жоқ, кітаптан білем. – Ал адамды кім жаратты? – Адам маймылдан жаралған. – Тəйт, сандалған неме. Сандалмай бар онда ана ормандағы маймыл əке- шешеңе. Əжем екеуіміздің ғылыми таласымыз əрқашан осындай ала ауыздықпен бітеді. Ел аяғы басылды-ау деген кезде тысқа шықтым. Ай қараңғы, қораға кірдім де, белгілі жерде ілулі тұрған жүгенді алдым. Ауыздықты сыбдырламастай етіп, қолтығыма қыстым да, үй артындағы теректердің арасымен өзенге қарай жөнелдім. Шіркін-ай, жалғыз кетпей, қасымда Жанар болса қандай жақсы болар еді. Маужыраған барқыт түн, иесіз дала. Жол үсті, екеуден екеу ғанамыз. Əрқайсымыздың көкейтесті арманымыз жөнінде, болашақ өмір жөнінде сыр шертіскен болар едік... Ауылдағы мініс аттар түнге қарай өзен бойына жіберіледі. Менің көздеп келе жатқаным соның бірі. Əне, шеткі бір жылқының қарасы көрініп те қалды. Жақындап келсем, Алшабай шалдың жекеменшік тор биесі екен. Аяғында Алшабайдың өзіндей қасарысқан сом шойын кісен. Қасында құлыны жайылып тұр. Əрменірек тағы бір-екі жылқы шөпті бырт-бырт үзіп, жайылып тұр. Соның біреуіне тақап келдім. Міне, берді құдай тілегімді. Колхоз председателінің жирен жорғасына дөп келгенімді көрдің бе. «Шіркін, тақымыма бір тиер ме едің» деген тəтті арман таңдайымды бұрыннан қуырып жүруші еді. Енді сол арманымды жүзеге асыратын болдым. Жирен қасқа алдыңғы екі аяғынан шідерлеулі екен. Өзінің мінезі жаман деуші еді. Мен жақындай бергенде, құлағын тігіп, осқырынып қарсы алды. – Тр-р-р, жануар, тр-р-р, – деп қолымды созып, мойнын сипағым келген ишарат білдірдім. Бірақ бұған алданатын жирен ат емес. Жолаушы болма, жоласаң берем сазайыңды дегендей құйрығын бұрып, құлағын жымқыра бастады. – Тəйт əрі! Мына ақымақ қайтеді, – деп, Сатыбай жылқышыға еліктеп, зекіп тастадым.. – Так, так жануар, так, так... Бəрібір жирен ат жолатар емес. Зекімек түгіл бақырсам да тілге келетін ниеті жоқ. Құйрығын бұрып, құлағын жымқырып, қосаяқтап тебуге дайын тұр. Егескенге егесетін менде де бір сайтан бар. «Қап, пышаққа ілінгір иттің ғана малы. Ызаң ба сенің. Тақымыма бір тисең, тарттырар ем-ау сазайыңды» деп, оны қалай еткенде де мінбей тынбауға бел байладым. Əттең, жалына қолым бір ілінсе. Ақыры айланқастап жүріп, бір ыңғайлы кілтеңі келгенде, шап беріп, жирен аттың жалына жармаса кеттім. Қорс етіп, үркіп ала жөнелді. Аяғым анда бір тиіп, мында бір тиіп, дөңгелек ұшып келем. Сонда да айырылар емеспін. Мұндай да жауыз мал болады екен, тоқтамайды. Ақыры бір кезде саусағым салдырап талып, жазылып кеп кетті. Анадай жерге ұшып түстім. Жирен ат жалт беріп кеп, қосаяқтап бірді тепті. Мына оң жақ саныма сақ ете түсті тұяғы. Шоқ басқан күшіктей қаңсылап, дөңгелендім де қалдым (Құдай сақтағанда, қаға тиіпті. Егер дөп тигенде, жілігімнің күлпаршасын шығарар ма еді, қайтер еді). Бір уақытта дəл қасымнан: – Бұл кім ей? Кім бұл? – деген дауыс естілді. Селк етіп, бебеулеуімді дереу қоя қойдым. Қолында жүгені бар кепкалы біреу төніп келеді. Тани кеттім – Сұлтан. Ол маған еңкейіп, үңіліп қарады да: – Өй, Қара Көжемісің? Не болды? Неғып дөңгелеп жатырсың? – Ат теуіп жіберді. – Қай ат? – Анау, – деп мен жирен атты нұсқадым. – Қай жеріңді тепті? Сүйегің сау ма сынғаннан? – Сау ғой деймін, – дедім мен аяғымды созып байқап. – Кəне, мен көрейін, – деп, Сұлтан қолындағы жүгенін жерге қоя салды да, менің аяғыма жармасты. – Ойбай ақырын! – деп, шыңғырып жібердім. – Əй, су жүрек неме, жанының тəттісін қарай гөр. Тоқтай тұр. Өлмейсің. Сынған түгіл дəнеңе де етпеген. Тек көк еті ауырып қалған қой. Қазір барысымен дереу сужапырақ тартсаң, ештеңе етпейді, басылып кетеді. Мен жылан шағып алған біреу ме деп қалсам. Бұл сұмпайы жиреннің сырын білмеуші ме едің. Оған неғып ұрынып жүрсің? – Қасынан өтіп бара жатыр едім, теуіп жіберді. – Өй, қара бассын сені, – деп, Сұлтан мені мазақтай бастады. – Қара басқыр-ау, алдыңдағы таудай атты көрмей не қара басты сені. Мен бұл сөзге жауап таба алмағандықтан аяғымның ауырғанымен əлек болғансып, одан бетер ойбайлап, қинала түстім. – Түрегел, бір мүшең қирап қалған немедей шойырылмай, – деп, Сұлтан мені ойбайлағаныма қарамастан сүйрелеп тұрғызды. – Кəне, басып көрші аяғыңды. Тағы да бір атта. Айттым ғой, қирамақ түгіл дəнеңе де болмаған. Ат тепкенге де аяқ сынушы ма еді. Өлмейсің. Жүр кеттік. Шойнаңдамай түзу бас. Сұлтанның жасы менен екі-үш жас үлкен. Əкесі Сүгір жылқы бағады. Өзі осыдан біраз жыл бұрын оқуды тастап кеткен. Содан бері бұрынғының серілері құсап, əкесінің арқасында сəйгүліктен сəйгүлікті таңдап мініп, ылғи жортуылдайды да жүреді. Кейде айлар бойына зым-зия көрінбей кетеді, сонан соң қайтадан пайда болады. Не істеп, не тындырып жүргенін бір құдайым өзі білсін. Сұлтаннан: – Қайдан келдің? – деп сұрап едім. – Жайлаудан келдім, – деді. – Жайлау қандай екен? – Айтпа. Тамаша. Шөптің биылғы шығымын көрсең, белуардан келеді. – Барайын десем, көлік жоқ, – дедім Сұлтанға. – Мен алып кетейін. Ертең таңертең қайта жүремін. – Қалай алып кетесің? Басы артық көлігің бар ма? – Онда жұмысың болмасын. Таңертең дайындалып, күтіп отыр. Ер- тоқымың бар ғой? – Бар. – Ендеше бітті. Келістік. Сұлтан мені есік алдына дейін сүйреп əкелді де: – Қара Көже, сені бір жерге ертіп барсам, серік болуға жарайсың ба? – деп сұрады. – Қайда? – Жоқ, сен шойнақты жолдас етемін деп, басыма пəле тауып алармын. Хош. Мен кеттім. Ал таңертең дайындалып тұр. – Мақұл. |