48.Негізгі этикалық категориялар (парыз, игілік, мән және қажеттілік, ар- ұят, еркіндік). Парыз (араб.: ضرف фарз) - анық, бұлтартпас дәлелдермен әмір етілген діни іс-
әрекеттер мен міндеттер. Мәселен, дәрет алу, намаз оқу, ораза ұстау, зекет
беру.
Парыз өз ішінде «айн» және «кифая» болып екіге бөлінеді: «Айн
парыз » -
әрбір мұсылманға тікелей жүктеліп, өтеуге борышты
парыздар . Мұсылман
бұл
парыздарды жеке өзі орындауға тиіс. Намаз бен ораза секілді.
Біреудің
парызын басқа
біреу
етей
алмайды.
Игілік – ырыздықты, рухани және мәдени байлықты білдіретін жалпы ұғым;
адамның белгілі бір қажеттерін қанағаттандыратын, оның мүддесіне, мақсаты
мен
ниетіне
сәйкес
келетін
нәрселер.
Мән -
адамның
іс-әрекеті
барысындағы
заттардың, құбылыстардың
маңыздылығы,
мәңділігі.
Қажеттіліктер - жеке адамның, әлеуметтік топтың, қоғамның тіршілік әрекетін
қамтамасыз ету үшін объективті түрде керек нәрсеге мүқтаждық; белсенді
әрекеттің ішкі қозғаушысы.
Қажеттіліктер субъект пен оның қызметінің өзара
байланысын көрсетеді, әуестіктен, мүдделерден, мақсаттардан және мінез-
құлықтан көрініс табады.
Қажеттіліктер - адам тұлғасының, қоғамның жалпы
өмір сүруін және дамуын қолдау үшін объективті кажетті нәрселерді кажетсіну.
Ар - ұят түсінігін иеленуші жеке адам болып саналады. Ар - ұят "адамның жеке
өмірінің әр түрлі оқиғаларын көре білу, бағалай білу және оған қайғыра білу
қабілеті". Жоғары моральдық құндылықтар деңгейінде барлығы ар - ұятпен
бағаланады. Психологиялық ұят ар - ожданды алдын ала анықтайды, ал ұят пен
борыш өзара әрекетіндегі адамгершілік пен мақсатқа ұмтылудың негізгі
реттеушісі десек болады. Осы кәсіби мақсат "адамның кәсіби жетілу процесімен
бірге" қалыптасады. Кәсіби ар - ұят өз кезегінде осы процестің табысты жағдайы
болып
табылады.