Жалпы психология

VIII тарау.
ҮЖЫМ ПСИХОЛОГИЯСЫ
\
§1. Топтар жоне оның түрлері.
§2. Үжым - топ дамуының ең жоғарғы түрі.
§3. Тандау одісі. Социометрия. 
Ч'
§4. Үжымдагы жеке түлгалардың арасындағы қарым- 
қатынастың ерекшелігі.
§5. Психологішлық үйлесімділііО^
§1.Топтар жоне оның турлері
Әлеуметгік пснхолопіяда “топ” термині жан-жақты және 
коп магыналы бодып табьиіады. Адамдар бір-бірімен көптеген, 
ортүрлі түракты бірлсстіктерге біріккен, өте күрделі 
үйыздасқан когамды “топтар” деп атайды.
Тоіггардың ішіпде үлкен жэне шагын топтар деп бөлінеді. 
үлкен топтар мемлскеттін, үлтгың, 
партаялардың,әлеуметтік
бірлестіктердің тарапынан үсынылган, к ә с іп тік , 
экономнкалык, жас, жыныстық, мөдени және басқа да 
бедгілері бойынша болінеді. Бүл топтар жеке түлғаның 
психологиясы мен мінез-қүлқына сыртгай ықпал етеді. 
Олардын жүргізген саясаты, идеологиясы және мәдениеті 
аркылы іске асады. Үлкен әлеуметтік топтарды ң 
идеодогиясын бірден бір жүргізуші орбір нақты жеке түлғаға 
сойкес қолданатын шағын топ болып табылады. Онда адам 
аз омірінін үлкен болігін откізеді.
Шагын топ — бүл адамныц бірігуі,оның мүшелерінің жалпы 
мақсаты бір және бір-бірімен тікелей жеке байланыста болатын 
күрамы жагынап коп емес адамдардың бірлестігі. Шағын топ 
қогамның қарапаііым үясын біддіреді, ол арқылы жеке 
түлгаға
қогамнан ортүрлі осер етуінің үрдісі іске асады. Бүл ең 
алдымен отбасы, енбск үжымы, қүрамы 30-40 адамға дейін 
кіретін оку топтары, спорт командалары, жақын 
достарды н
бірдестіктсрі жоне т.б. Бүл қоғамдастық озінің әртүрлі сипаты 
бойынша баиқалады, газа сыртқы сипаттарынан (мәселен,
134

белгілі бір іске байланысты бірге кездейсоқ жиналған 
адамдардың аумақтық ортақтығы) ішкі сипаттарына дейін 
(мөселен, отбасы мүшелері, бір-бірімен туыстық қатынастарға 
біріккен). Психологиялық ортақтық өлшемі топтың 
үйымш ылдығын 
ан ы қтай ды . О ның әлеум еттік- 
психологиялық дамуының бірі болып табылады. Шағын 
топтар сандық қүрамы жағынан өртүрлі болуы мүмкін: 2-3 
тен 30-40-қа дейін адам;
Шетелдің әлеуметтік психологиясында “шағын топ” 
термині қолданылады (“mall group). Шет елде шағын топтарды 
зертгеуге байланысты көптеген еңбектер жарық көрді. АқІІІ- 
та шағын топтарды зерттеумен барлық алдыңғы қатарлы 
университеттер айналысады, олардың ішінде Гарворд 
университетін ерекше атауға болады.
Ш аган топтарды зерттеуде АҚШ және Батыс Еуропа 
галымдары, психологтары атап айтқанда, С.Аш, М.Аргайл, 
Р.Бейл, Е.Дженнинес, Т.Ньюком, М.Шериф, Л.Фестингер, 
П.Хофштеттер және басқаларының еңбектерінің мәні орасан 
зор.
Шағын топтардың әлеуметтік-психологшиық қүбылыс 
ретінде кеңес ғалымдарының жеке түлғаның топтар мен 
үжыммен өзара қатынастарынын, жалпы әдіснамалық және 
теориялық проблемаларын зертгеуге арналған еңбектерш 
атауға болады (Г.М.Андреева, Г.С.Антипова, Л.П.Буев, 
И.С.Кон, В.Б.Ольшанский т.б.)'
ПІагын тогггардың жіктелуін қарастыратын болсақ: шартты 
немесе наминалды шағын топ дегеніміз бірде-бір шағын 
тошъщ қүрамына кірмейтін адамдарды біріктіретін топты 
айтады. М әселен, шартты топтарға жоғары сынып 
оқушыларының сыныбын жатқызуға болады. Кей жағдайда 
осындай топтарды бөліп корсету зертгеу мақсатгарында кажет 
түпкілікті (реалдық) топтарда алынған нәтижелерді кездейсоқ 
біріккен, бір-бірімен байланысы жоқ, ортак мақсаты жок 
топтармен салыстыру үшін қажет. Мәселен, спорттык 
журналистер дүние жүзінің ең үздік футболистерін шартгы 
түрде толтыру үшін қажет тізімін жасайды.
Түпкілікті (реалдық) топқа кірген жеке түлға бір-бірімен 
тығыз өзара әрекетте және қатынаста болады. Оған мектеп 
сыныбы, әскери бөлімше, өндірістік бригада, спорт 
командасы, купедегі жолаушылар жатадьі.
Топтар ресми және ресмн емес болып бөлінеді: ресми 
(формальдық) топ штаттык кесте, жогары немесе басқа ресми 
қүжатгардың негізінде қүралады. Мәселен, студентгер тобы, 
мекгеп мүғалімдері мен қызметкерлерінің штаты — осының
135

барлығы ресми топтарға қайта өзгертуге болады, бірақ тағы 
да белгіленген бүйрық шешім, заң негізінде іске асады.
Ресми емес топ (формалді емес) психологиялық мотивтердің 
бірыңғай бағыттылығы негізінде пайда болады, жеке 
тұлғалардың үнату, көзқарастарының жақындығы, сенімі, 
беделі, біліктігі. Овдай топтар ешқандай штат кестесімен, 
нүсқаулармен қарастырылмайды. Мәселен, бір топ жолдастар 
жөне т.б.қалыптасады.
Үлгілі топ (референтгік). Үлхілі топ — бұл шыңдық немесе 
қияли топ, оның көзқарасы, ережелері жеке түлға үшін үлгі 
болып табылады. Үлгілі топқа кірген жеке түлға, оның 
талаптарын, қүвдылықтарын мойывдайды, оны қолдайды, 
ең үлгілі топ деп есептеледі.
Үлгілі емес топ (рефереттік емес) — бүл топтың 
психологиясы мен мінез-қүлқы жеке түлға үшін жат немесе 
ешқандай да мөні жоқ.
Барлық топтарды жоғары дамыған жөне әлсіз дамыған 
деп бөледі. Әлсіз дамыган шағын топтарда жеткілікті 
психологиялық үйымшылдық яғни іскерлік және жеке озара 
қарым-қатынас қалыптаспаған.
Жоғары дамыған шағын топтардың ішінде екі үлкен тобы 
қалыптасқан. Олар - корпорациялар мен үжымдар. Олардыц 
коптеген ортақ белгілері бар. Корпорацияларга тән іс-әрекет, 
қоғам үшін пайдасы аз немесе тіптен зиянды 

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: