ІІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары
уып қалар екен деген секемшіл хал-
ахуал әдебиетші-ғалымдарды осыған
мәжбүр етті. Оның әдіснамалық жә-
не идеологиялық тұрғыдағы себеп-
тері де жоқ емес. Өйткені, бұл том-
да ұлтшыл-буржуазияшыл әдебиет-
тің бет-пердесін ашу үшін екі түрлі
мәдениет туралы қағида басшылық-
қа алынса, ерекше дәріптеліп отыр-
ған әдебиеттің таптығы принципіне
сай «тұрпайы социологизмнің» де
белгілері сезілмей қалмады. Оған
шолу – тарауларда алашшыл қа-
лам герлер мұрасына берілген ба-
ға нақты дәлел. Сол себептен де
бүл дәуірдегі әдебиет тарихы
жа рым-жартылай,
оның
өзін де
маркс тік-лениндік әдіснама қағи-
даларына орай бұрмалана баян-
далды, саясатқа дөп келмейтін
тұстары ақтаңдақ күйінде қалды.
Монографиялық портрет беріліп
отырылған
ақын-жазушылардың
бір кезде буржуазиялық объекти-
визмге салынуы, ескілікті аңсауы
мен ұлтшылдық пиғылдағы сарынға
ұрынуы, партияның сара жолын
түсінбеушіліктерінің болуы секілді
қателіктеріне ерекше көңіл бөлуінің
бір себебі осында жатыр. Бұл сол
кезеңдегі ғылыми-зерттеушілік ой-
пікірдің партиялық тұрғыдан әділ,
ғылыми жағынан терең, идеялық
мә ні дұрыс сипатта көрінген жаңа
ізде нісі болып табылғанымен, кеңес-
тік дәуірдегі әдебиеттің көрнекті
өкілдерінің шығармашылығының өзі
де идеологиялық тазартудан өткенін
байқатады.
Марксизм-ленинизм ілімінің та-
лап-тілегіне сай тұсауға түскен
ғылыми-зерттеушілік ой-пікір төң-
керіс пен кеңес өкіметін, социализм
жеңістерін, тап тартысы мен колхоз
құрылысын, т.б. тақырыптарды ша-
быттана жырлаған туындыларды
асыра дәріптеді. Олардың таптық
сипаты мен еңбекшілер тұрғысынан
алғандағы халықтығы, партия сая-
сатына үн қосудағы мән-маңызы
мадақталды. Соның салдарынан қазақ
әдебиетінің бір кездегі ұран, үгіт, на-
сихат, рапорт беру деңгейіне дейін
төмендеген, «халықтар көсемін»
суреттеуге тең таппай қиналған
тұстарындағы шығармаларды ғылы-
ми саралап, кемшілігін талдап бе-
руге мүмкіндігі шектеулі болды.
Олар үздік шығарма деп бағалана
қоймағанмен, социализм кезеңінде
гүлдене дамыды деп дәлелденіп
отырылған ұлттық әдебиеттің жа-
сампаз келбетіне шіркеу түсірмеу
жағы көбірек назарда болды. Рас,
төңкеріске дейінгі деңгеймен салы-
стыра қарағанда кеңестік дәуірдегі
әдебиетіміздің қарыштап дамығанын,
жанрлық тұрғыда кемелденгенін,
дүние жүзіне танылғанын жоққа
шығаруға болмас. Бірақ ұлттық әде-
биеттің көркемдік көкжиегін ке-
ңіткен шығармалармен қатар, өмір
шындығынан алшақ, тап тартысын
арқау еткен, схематизмге құрылған,
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У