Жауапты редакторлар: ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор Р. Сыздық
жүктеу/скачать 3,26 Mb. Pdf көрінісі
|
zhubaeva o khkh gasyr basyndagy kazak tili zhonindegi zertte
| ы-і, Азыйа, ұ, ы, ө, е, а, ə. қорек – көрөк, əзійе, өре – өрө,
күрек – күрөк, тый – тій, жый – жій (балаңды тый), құуыс – құуұс, кəмүне – кəміне, тамызық – тамұзық, шəй – шай, жай – жəй, жəне – жана тағы сол сыйақтылар. Бұдан кейін дауыссыз дыбыстардың ұйқасына келсек, ол мына түрде жазылмақ: жанқа – жыңқа, қосшы – қошшы, түнгі – түңгі, басшы – башшы, пəтер – бəтер, парқы – барқы, ақ ешкі – ағ ешкі тағы сол сыйақтылар. 1 дұрыс жазылатын сөздерді біз келтірген мыйсалдарымыздың алды- нан жазып отыр Бұл айтылғандардан басқа бізде қосақталыб жүретін сөз де бар. Арпағырапійе сөздігіне бұлардың қазақы түрік тізіуге тұура келеді. Мəселен: кəдірлі – қадырлы, мұнда – бұнда, кəйтіп – қайтып, қайткенде – кəйткенде (қалай етіб) (қалай еткенде) қарып – қасер, кəріп – кəсер, əгіраным – ағыранұм, айнала – айлана (л мен н-ның ауысыб келіуі айнала жүгіріу болмаса айлана жүгіріу). 5. Балаларды қысқа түрде қазақ тілінің дыбыс, сөз жүйелері мен таныстыратын мыйсалдар келтіріледі. Мəселен: жоғарыда айтқан қос дыбыстардың (а-ə, о-ө, қ-ғ, л-р) бірі мен бірінің мемлеге келіуі қалай. Соны көрсетіу сыйақты. Бұдан басқа қыйын сөздер мен келетін сөйлемдерден аз мый- сал келтіріб, балаларды дұрыс жазыуға, үйретіуге жетекші қылады. Дыбыс жүйесіне мыйсал келтіргенде көбінесе қатаң дыбыстардың бір-біріне қатынасы қандай соны көрсетеді. Қыйын сөздерден мыйсал келтіргенде, ійіссұу, ійтқұс, пабірійке, каперетсійе сыйақты сөздерді мыйсалға алады. 6. Арпағырапійе сөздігінің соңында қазақ тілінің мар- палогійе түрлері қалай жазылатынын көрсететін мыйсалдар болады. оларды іретке бөлгенде мына сыйақты: а) бері, көрі, үшін, шейін, соң сыйақты үстеулердің алдындағы сөздерден бөлек жазылыуына мыйсал келтіріу. Мəселен: одан көрі (гөрі емес), ауыл шейін, əлгіден бері тағы, одан соң, бала үшін тағы солар сыйақты. в) қой (ғой) (ғұрлы) құрлы, қара (ғана) (гене-гана) (де-те) (да) та ше, ау, ай, (дағы) тоғы, ақ, ше үстеулердің алдындағы сөздерден бөлек жазылыуына мыйсал келтірілсін. Мəселен: атта, ійтқұрлы, сен құрлы, ескі де, есекте, жылқыда, атқана, сүйтсе де оның көлігі жалғыз ат қана емес, өгізі де бар. Атың ат ақ. Елеу қана ғана ту. Əу ақ барды ма, Əмір жанау, болар ау қайттың, сен ше, келді ме? Келдің бе? Бардың ба? солар сыйақты. с) «біргана мысық, көкшетаулықбысың жақсымысың, Ілійəспісің», деб кеетін сөздердің бірге жазылыуына мыйсал келтіріу. 6. Ең соңында арпағырапійе сөздігіне қосқаріп бен ке- летін сөздерді тізіп олар тұуралы сөздіктің айағынан мый- 172 173 сал келтіріу. Мəселен: сыйыр сүті, аққұу, тəтті, мей- маннан, текке, күйіттеме, аппақ, сүт-тағы сол сыйақты келетіндері. Міне, жазыуды бір түсті жазыу үшін, осы айтқан ережелердің басын құрастырып, көпшіліктің алдына ұсыныуымыз керек. Сол уақытта осы күнгі шұбар жазыу жоғалыуына мүмкін. Марғұлан ұлы Əлкей Біз мұнда тек негізгі жобаларға тоқтадық. Түбкілікті нұсқауды емле сөздігін тізіушіге білім кеңесі өз тұсынан көрсетер. жүктеу/скачать 3,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|