Дауыстың түрлілік себебі. Жастың дауыс шымылдығы жұқа, даусы ащы;
үлкендердікі қалың, сондықтан дауысы қоңыр. Біреулердің даусы қоңыр,
біреулердікі ащы болуының себебі әлгі дауыс шымылдығының түрлілігінен; ауыз-
мұрын қуыстарының түрлілігі де дауыстың түрлі болуына себепкер.
Резонатор.
Ауыз-мұрын
қуыстарын
резонатор
дейміз.
Ол
–
жаңғырықтырушы деген сөз (домбыра шанақтары сияқты ауыз-мұрын қуысы да –
резонатор). Резонанс – жаңғырығу деген сөз. Резонатордың формасы түрлі болса,
дыбыс та өзгереді; яғни дыбыстық сапасы өзгереді. Түрлі формалардағы
бөтелкелердің даусы бұған дәлел:
Сондықтан ауыз қуыстары өзгеріп, көмей жақты кеңейтіп, ауыз жақты
тарылтсақ, – бір түрлі дауыс, тағы басқа түрде құбылтсақ, екінші түрлі дауыс
шығады.
Фальцет. Кейде көмейдегі шандырдың бір жері ғана дірілдейді. Мұндайда
дауыс шымылдығының бір жерінен ғана ауа шығады. Фальцет дегеніміз осы. Қазақ
ән салғанда дауыс шымылдығын осы халде ұстайды. Европа әндерінде фальцет
болмайды.
Вокализм. Дауыстыларды ілім тілінде вокализм деп атайды.
Консонантизм. Дауыссыз дыбыстарды ілім тілінде консонантизм деп
атайды. % көп – с (предлог); сонант – дыбыс деген сөз, – согласный.
Дыбыс – физиологиялық құбылыс. Дененің қызмет атқару міндетін
физиология дейміз – организм мүшесі. Бұл жағынан қарасақ дыбыстың естілуі
сезімімізге әсер ететін құбылыс. Құлаққа естілмейтін де дыбыстар бар.