Сборник тезисов региональной научно-практической конференции «Я исследователь»

 

 

36 

 

контркультуры  принимаются  обычными  людьми  так  же,  как  импортные  жвачки  владели 

советскими детьми».  

Цель работы достигнута, задачи выполнены. 

Рассматривая и делая  попытку определить место жаргона  «падонков» в лексической 

системе языка, мы пришли к выводу,  что «падонковский язык» — просто очередное модное 

течение. Это явление исчезнет само собой через пару лет так же стихийно, как и возникло. 

Следовательно,  перспективы  дальнейшего  развития  у  этого  стиля  мало.  Мы  считаем,  что 

безграмотность  в  современном  информационном  обществе  все  же  должна  признаваться 

пороком, а писать  и  говорить  правильно должно считаться престижным.  

 

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 

1.

 

 Буторина Е. Интернет как лингвистический феномен // http://www.gramota.ru/   

2.

 

 Кронгауз М. Новый русский: коллективное остроумие// Ведомости, 14.12.2006  

3.

 

 Подлесная О. О чем кричит Интернет// Московские новости, № 43, 2006 

4.

 

Розалия 

Неврозова 

. 

Жаргон 

«падонков»как 

социокультурный 

и  

лингвистический феномен. // http://lenta.ru/articles/2006/02/28/preved/  

5.

 

Подлесная О. О чем кричит Интернет// Московские новости, № 43, 2006. 

 

 

24.

 

ФРАЗЕОЛОГИЗМЫ, ВОСХОДЯЩИЕ К ФАУНЕ 

 

Заркымова З., Абылканова А.С. 

Назарбаев Интеллектуальная школа  

химико-биологического направления  

г.Усть-Каменогорска 

E-mail: 

Zarkymova@mail.ru

  

 

Зоонимическая лексика как объект исследования  заслуживает особого внимания, так 

как  свидетельствует  об  индивидуальности  конкретного  народа,  что  являет  собой  сложный 

психологический  процесс,  а  также  о  различиях  в  ценностной  картине  мира  различных 

этносов.  

Актуальность  работы  в  том,  что  на  основе  анализа  семантики  имен  животных 

получены новые данные о ценностной картине русского этноса. 

Научная  новизна  исследования  заключается  в  том,  что  в  ней  впервые  проведено 

систематизированное  описание  такого  важного  участка  лексико-фразеологической  системы 

русского языка, как животные, приписывание свойств которых человеку позволяет выявить 

важные  ценностные  ориентиры  русского  этноса.  И  проведено  сопоставление  с 

соответствующими данными русского языка. 

Цель работы: Дать комплексную характеристику зооморфизмов, функционирующих 

в различных языковых сферах.  

Задачи:  

1.

 

Изучить литературу по данному вопросу.  

2.

 

Дать понятия фразеологизмам и зооморфизмам.  

3.

 

Охарактеризовать семантику зооморфизмов в русской фразеологии.  

В  давние  времена  наши  предки  не  могли  заметить,  что  животные  во  многих  их 

проявлениях  похожи  на  людей,  а  люди  -  на  животных.  А  когда  они  обнаружили  это,  то 

оказалось,  что  можно  очень  кратко  и  ярко  охарактеризовать  человека,  назвав  то  или  иное 

животное.  Так  возникли  и  прочно  вошли  в  нашу  речь  слова  и  словосочетания,  которые 

ученые-лингвисты называют  зоонимами, а образы речи, которые создаются с их помощью- 

зооморфными образами, или зооморфизмами. Во всех языках мира зооморфизмы служат не 

только  прекрасным  средством  общения  и  красноречия,  то  есть  умения  говорить  красиво  и 

 

 

37 

 

образно,  но  и  являются  яркими  носителями  информации  о  культуре  и  особенностях 

мировосприятия  и  миропонимания  того  или  иного  народа.  Все  высказывания  с  именами 

животных  распределены  на  следующие  группы:  1)  биологическая  природа  человека  2) 

интеллектуально-волевая  сфера  личности  3)  нравственно-этическая  сторона  человека  4) 

эмоционально-психологическая сфера личности  5) социальная сфера человека. Содержание 

исследования  дополнено  двумя  приложениями:  приложение  №1  содержит  словарь  русских 

зооморфизмов для использования в упражнениях, помещенных в приложении №2. 

Выводы: 

1.

 

Исследованы  особенности  механизмов  создания  фразеологических  единиц  с 

зоонимами в русском языке;  

2.

 

Выявлены  особенности  видения  себя  и  себе  подобных,  а  также  наиболее 

универсальные  качества  человека,  проявляемые  в  языке  посредством  языковых 

зооморфических  метафор,  символов,  пословиц,  поговорок  и  фразеологических  единиц  с 

зооморфическим компонентом. 

 

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 

1.

 

Хабарова О.Г. «Оценочные фразеологизмы, восходящие к образам животного и 

растительного мира». Москва.2004г.5-6 с.  

2.

 

Т.П. Чепкова. «Фразеологизмы, восходящие к образам животного мира» 1990 г. 

Москва « Просвещение».  

3.

 

Быкокова Евгения Александровна. «Зоонимы русской паремиологии в аспекте 

этнического менталитета». Cтаврополь 2003 г. 1;14 с. 

 

 

25.

 

ҚАЗАҚША ЖЫЛҚЫ АТТАРЫНЫҢ ТІЛДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 

 

Бияров К., Увалиева А.К. 

Өскемен қаласы химия-биология бағытындағы 

Назарбаев Зияткерлік мектебі 

E-mail: 

adia7575@mail.ru

 

 

Бұл  жұмыстың  мақсаты  қазіргі  кезде  қойылатын  қазақша  жылқы  атауларына  тілдік   

талдаулар жасау. Бұл мақсаттан мынадай міндеттер туындайды: 



 

жылқыға қойылған ат, атаудың жалқы есімдер қатарына жататынын айқындау; 



 

қазақша жылқы атауларының қалыптасу тарихына шолу жасау; 



 

қазіргі кездегі қазақша жылқы атауларын мағыналық топтарға бӛлу; 



 

жылқыға ат қою дәстүрін жалғастыруға шақыру. 

Зерттеу  жұмысының  ғылыми  болжамы:  Қазақша  жылқы  атауларында  тіліміздің 

байлығы, кӛркемдігі, кӛне тарихы сақталып жатуы мүмкін. 

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:Қазақша тарихта белгілі болған жылқы атауларының 

зерттеліп  жүргені  рас,  бірақ  қазіргі  кездегі  (кӛбінесе  ауылдағы)  жылқы  аттары  алғаш 

қарастырылды.  Жылқы  аттарында  кездесетін  тіл  кӛркемдігі  жалғасып    келе  жатқандығы 

айқындалды.    

Зерттеудің  тұжырымдары: 

1.

 

Жылқыға есім беруде оның түр-түсі кӛбірек таңдап алынады.  

2.

 

Мағыналық  топтарға  қарап,  жылқыға  ат  қою  кездойсоқ  құбылыс  емес  екені 

байқалады.  

3.

 

Бұрынғы  кезде  жылқыға  әдемі  аттарды  қоюға  тырысса,  қазіргі  кезде  де  әсем, 

кӛркем есімдерді беріп отыратыны анықталды. 

4.

 

Қазіргі оқушылардың жылқы аттарын, жылқының түр-түсіне, жасына байланысты 

сӛздерді кӛп біле бермейтіні белгілі болды.  

 

 

38 

 

5.

 

Жылқыға ат қою дәстүрін жалғастыру - баршамыздың міндетіміз. 

Зерттеудің практикалық маңызы: 

Жұмыстың  нәтижелерін  қазақ  тілі,  дүниетану  сабақтарында  және  ауыл 

шаруашылығында қолдануға болады. 

Ғылыми  жобаның  нәтижесінде  қазақша  жылқы  атауларында  тіліміздің  байлығы, 

кӛркемдігі,  кӛне  тарихы  сақталып  жатуы  мүмкін  деген  болжам  расталды.  Біздің  ғылыми 

жобамыз  оқушылардың  жылқы  туралы  түсініктерін  молайтып,  қызығушылығын  туғызды. 

Бұл шағын зерттеуіміздің ӛз мақсатына жеткенін кӛрсетеді. Атап айтқанда жұмыс бойынша 

мынадай тұжырымдар жасалды: 



 

мағыналық топтарды атаулар саны жағынан салыстырғанда, жылқыға есім беруде 

оның түр-түсі кӛбірек таңдап алынады деген қорытынды шығады; 



 

мағыналық  топтарға  қарап,  жылқыға  ат  қою  кездойсоқ  құбылыс  емес  екенін 

байқадық.  Мұнда  ғасырлар  бойы  қалыптасқан  дәстүр  бар  және  жылқының  ерекше  бір 

белгісіне қарап атау беру тәсілі күні бүгінге дейін сол қалпында сақталған. Мысалы, Қамбар 

батырдың Қарақасқасы мен қазіргі заманғы Айқасқаның арасында ешқандай айырмашылық 

жоқ; 



 

бұрынғы  кезде  жылқыға  әдемі  аттарды  қоюға  тырысса,  қазіргі  кезде  де  әсем, 

кӛркем  есімдерді  беріп  отыратыны  байқалады:  Байшұбар,  Шалқұйрық  –  Сұлугер, 

Топқұйрық; 



 

сонымен  бірге  жылқының  ерекше  белгісін  білдірмейтін,  бірақ  таңбалық,  атаулық 

қызметін атқаратын соны атаулар да жоқ емес: Сұңқар, Қаршыға, Мерген, Ракета; 



 

48  жылқы  аттарын  топтап,  мағынасы    ашылды,  осы  ғылыми  жоба      арқылы 

оқушылар жылқы және жылқы атаулары жайлы кӛптеген  жаңа мәлімет алды.  

Ата-бабамыздан  келе  жатқан  жылқыға  ат  қою  дәстүрін  жалғастыру  -  баршамыздың 

міндетіміз. 

 

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1.

 

Мәдиева  Г.Б.,  Иманбердиева  С.Қ.  Ономастика:  зерттеу  мәселелері.  – 

Астана,2005. – 240 бет. 

2.

 

Жанәбілов Ш. Қазақша мал атаулары. Алматы: Қайнар, 1982. – 150 бет. 

3.

 

Орхонские надписи: Кюль-тегин, Бильге-Каган, Тоньюкук. Семей: МКА, 2001. 

– 256 стр. 

4.

 

Тӛрт  батыр:  Алпамыс  батыр,  Қобыланды  батыр,  Қамбар  батыр,  Ер  Тарғын. 

Алматы: Жалын, 1990. – 215 бет. 

5.

 

Қазақ тілінің түсіндірме сӛздігі. 4-5-6 томдар. Алматы: Ғылым, 1986.  

 

 

26.

 

СӚЗ ӘДЕБІ 

 

Жәдігер Б., Мусатаева З.Ж.  

Өскемен қаласы химия-биология бағытындағы  

Назарбаев Зияткерлік мектебі 

E-mail: 

zirgulmusataeva@mail.ru

 

  

Тақырыптың  өзектілігі:  Ана  тіліне  деген  махаббат  бүгінгі  тәуелсіз  еліміздің,  соның 

ішінде  «Назарбаев  Зияткерлік  мектебінде»  оқитын  әрбір  оқушының  жүрегінде  орын  алу 

керек.  Тіл  мәдениетінің  негізі  балабақша  одан  кейін  бастауыш  мектепте  қалыптасады.  Сӛз 

әдебін тек ұстаз бен оқушы арасында қалдыруға болмайды, себебі кейбір оқушылардың ата-

аналары  орыс  тілді,  сондықтан  үш  жақты  дайындық  қажет.  Сауатты  тілдік  орта 

қалыптастыру - бүгінгі күннің келелі мәселесі. 

Зерттеу нысанасы:   сӛз әдебінің қаратпа, сәлемдесу, қоштасу түрлері 

 

 

39 

 

Жұмыстың  мақсаты  мен  міндеті:  Ғылыми  жұмыстың  негізгі  мақсаты  —  бастауыш 

сыныпта сӛз әдебін қалыптастыру. Осы мақсатқа байланысты  нақты міндеттер қойылды: 



 

сӛз әдебіне түсінік беру; 



 

қаратпа сӛздерді теру және түрлеріне қарай жіктеу; 



 

жас ерекшелігіне байланысты сәлемдесу түрлерін анықтау; 



 

ата-ана, ұстаз, оқушы арасында қолданысқа енгізу. 

Зерттеудің    әдістері.  Жұмыс  ӛз  мақсатына  жету  үшін  ғылыми  тұрғыдан  тілдік     

баяндау, сипаттау, салыстыру әдістері қолданылды. 

Зерттеуге  негіз  болған  материалдар.  Зерттеу  материалдары  ақын-жазушылардың 

шығармаларынан, ауыз әдебиетінің мол мұрасынан, әр түрлі сӛздіктерден, анықтамалардан, 

сондай-ақ, мерзімді баспасӛз беттерінен, күнделікті ӛмірдегі қарттардың әңгімесінен терілді. 

Зерттеу кезінде ақын-жазушылардың шығармалары, аңыз-ертегілер іздестірілді. Туыстардың 

әңгімелері де кӛмектесті. 

Ұсынылатын тұжырым: 



 

үш түрлі одақ: ұстаз, ата-ана, оқушы арасында сӛз әдебі бойынша тығыз байланыс 

орнату; 



 

үштік  одақ  арқылы  тілдік  ортаны  қалыптастыру-  сӛз  әдебінің  ең  тиімді  жолы; 

сәлемдесу,  қаратпа,  қоштасу  сӛздерін  күнделікті  қолдану      тіл  байлығын,  тіл  мәдениетін, 

Отанға деген сүйіспеншілікті қалыптастырады; 



 

сынып  оқушыларымен  зерттеу  жүргізілді,  қаратпаның  түрлері  оның  ішінде 

туыстық атаулармен жұмыс жасалды. Енді амандасу, қоштасу сӛздерін үйренуде.  



 

күнделікті  осы  қаратпаларды  сауатты  түрде  мұғалім  оқушыға  үйретсе,  үйде  ата-

анасы баласына кӛмектесіп, оны ӛзі де қолданса, сӛз әдебі күнделікті қолданысқа тез енеді. 

Әрбір  қаратпа  сӛздің  қай  кезде  қолданылатынын  білу  қажет.  1-сынып  оқушыларының  жас 

ерекшелігіне байланысты сӛздер және ата-ананың баласына  айтатын қаратпа сӛздерді теріп, 

сәлемдесудің түрлерінде жас ерекшелігіне байланысты қолдану аясы кӛрсетілді. 

 

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1.

 

Балақаев  М.  Серғалиев  М.  Қазақ  тілінің  мәдениеті  –Алматы:  Зият-Пресс,2004 

ж. -140б 

2.

 

Қобыланова А. Қазақ сӛз этикеті. –Алматы: ЖАК-тың баспа орталығы, 2001. -

120б. 

3.

 

Дүсіпбаева Қ, Қазақ тілінің стилистикасы –Ӛскемен, КМК «Шығыс Ақпарат», 

2009 -120б. 

 

 

27.

 

ҚАЗІРГІ МУЛЬТФИЛЬМДЕРДІҢ ПАЙДАСЫ МЕН ЗИЯНЫ 

 

Жақанов Н., Туменбаева А.Н. 

Өскемен қаласы химия-биология бағытындағы  

Назарбаев Зияткерлік мектебі 

                            E-mail: 

Anar_71t@mail.ru

  

 

Мультфильм – жас ұрпақты тәрбиелеуде үлкен роль атқарады. Себебі мультфильм әлі 

ақыл-ойы толыспаған сәбидің психологиясына, түйсігінің қалыптасуына  ӛз әсерін тигізеді. 

Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты - қазіргі мультфильмдердің  бала  психикасына  әсерін 

анықтау. 

Осыдан шығатын міндеттер: 

-

 

Мультфильмдердің шығу тарихын, мазмұнын зерттеу;  

-

 

Балалардың психикасына және денсаулығына  әсерін  анықтау;  

-

 

Зерттеу негізінде, оқушыларға пайдалы кеңестер беру.  

 

 

40 

 

Зерттеу  жұмысының  ғылыми  болжамы:  Кейбір    мультфильмдер    баланың 

психикасына кері әсерін тигізуі мүмкін. 

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:  ӛте қызықты мультфильмдердің де зиянды болатыны 

оқушы  үшін жаңалық болды.         

Зерттеудің тұжырымдары:                                                                               Қазіргі  

кездегі    мультфильмдердің      басым  кӛпшілігі    шетел  мультфильмдері  екендігі  және   

сауалнама  алынған  оқушылардың  85  %-ы  шетел  мультфильмдерін  кӛретіні  анықталды.  Ал  

кейбір шетелдік мультфильмдер: 



 

 психологиялық және педагогикалық тұрғыдан алғанда ӛте сауатсыз 



 

ондай  мультфильмдерді  жиі  кӛретін  балалардың  бойында    ӛзімшілдік  қасиеттері 

пайда болатыны, озбырлыққа, мейірімсіздікке тәрбиеленетіні  анықталды. 



 

психологиялық  ауытқулар  пайда  болады  (шыңғыру,  ашулану,тез  жылап 

қалу,мазасыздық сияқты эмоциялық) 



 

есте сақтау қабілеті тӛмендейді 



 

Кеңестік  мультфильмдерді,  заманауи  ӛзіміздің  және  шетелдік  танымдық 

мультфильмдерді  кӛретін  мектеп  жасына  дейінгі  балаларда  ынтымақтастық,  ӛзгенің  қамын 

жеу, сондай-ақ ұстамдылық, қауіпсіздік сезімі бар. 

Мамандарға ұсыныс: 

Телеарналар мен бағдарламаларды   іріктеу  қажет. Басқа елдер мұны бұрыннан  қолға 

алған. Мысалы, Түркия мемлекеті бұл мәселеге кӛңіл бӛліп, кей бағдарламалардың, әсіресе, 

жас  балалардың  тәрбиесіне  кері  әсерін  тигізетін  бағдарламаларға  тосқауыл  қойып,  түрлі 

шаралар қолдануда.  

АҚШ,  Ұлыбритания,  Франция  сияқты  мемлекеттерде  балаларға  қатысты 

бағдарламаларды  сараптаудан  ӛткізу,  олардың  дамуына  кері  әсерін  тигізетін  хабарларды 

қатаң түрде бақылауға алған.   

Зерттеудің практикалық  маңызы: 



 

Қазіргі      кездегі  мультфильмдердің  баланың  психикасына,  денсаулығына  әсері 

анықталып, оқушыларға мультфильмдердің  пайдасы  мен  зияны  туралы  кеңес  берілді.                                                                                                                   



 

Барлық  тәрбиешілер  кейбір    заманауи  мультфильмдер  балалардың  дамуына  және 

олардың  қатынас-байланыстық  қасиеттеріне  кері  ықпал  ететінін,  олар  балалардың  мінез-

құлқын үйлесімсіздікке ұшыратып, оларда қоғамда осал ететінін растады.  



 

Қыз балаларға да, ұл балаларға да достық, батылдық, мейірімділік, адамгершілікке 

баулитын қазіргі күннің деңгейіне сай, иновациялық мультфильмдерді шығарылып, кӛгілдір 

экраннан кӛрініс тапса деген ұсыныс айтылды. 



 

ата-аналарға  балаларымен қызықты бағдарламаларды бірге кӛре отыра талқылап, 

қызығын бірге бӛлісуге кеңес берілді.  



 

мамандарға  телеарналарға  сауатты  мультфилмдер  кӛрсетілуі  жайлы  ұсыныс 

айтылды. 

 

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1.

 

 «Балбӛбек» 

бағдарламасы.  Ы.  Алтынсарин  атындағы  Қазақ  білім 

академиясының республикалық баспа бӛлімі. - Алматы қ., 1999. 

2.

 

Е. Ӛтетілеуов, «Балақай» - Алматы қ.: Жалын баспасы, 1986 ж. 

3.

 

На  пороге  школы:  Методические  рекомендации  для  воспитателей.  Т.Н. 

Доронова и др. - Алматы: Просвещение-Казахстан, 2007 год. 

4.

 

Бүлдіргі мультфильмдер бүлдіршіндерге зиян  «Ана тілі» газеті, №14 ,11 сәуір, 

2012 жыл  

5.

 

П.Сейітқазы, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ-дің кафедра меңгерушісі,  пед.ғыл-ң 

кандидаты, доцент. 

6.

 

«Жеткіншектердің  санасын  ―Джетикс‖  жаулап  барады.»,  ―Егемен  Қазақстан‖ 

Республикалық газеті, 2006 

 

 

41 

 

7.

 

«Қазақша  фильмдер,  мультфильмдер  мен  тв-бағдарламалар»    интернеттен 

алынған ақпараттар 

8.

 

Ж.Қасымбай. «Шетел мултьфильмдері және бала психикасы»-интернет-2010 

9.

 

Әлемдегі ең алғашқы мультфильм 

10.

 

М. Майшығұлова  «Қазақ мультфильмі–ӛзекті мәселе» «Ана тілі» газеті -2009 

 

 

28.

 

КРИСТАЛДАРДЫ ҤЙ ЖАҒДАЙЫНДА ӚСІРУ 

 

  Сағатқанова А., Сагиева Н.Н. 

Өскемен қаласы химия-биология бағытындағы  

Назарбаев Зияткерлік мектебі 

 E-mail: 

sagievan@mail.ru

  

 

«Кристалл»  сӛзі  гректің  «kry´stallos»,  «мұз,  тау  хрусталі»  сӛзінен  шыққан.  Кӛптеген 

кристалдар  тірі  ағзалардың,  тіршілік  әрекетінің  ӛнімі  болып  табылады.  Бір  тәулікте  химия 

зертханасында массасы 1 киллограмға жуық кристалл ӛсіруге болады. Кристалдарды химия 

және ӛнеркәсіп зертханаларында ғана емес, үй жағдайында да ӛсіруге бола ма? 

Кристалдарды үй жағдайында ӛсіріп алу кеңінен зерттелмеген, алынған кристалдарды 

қолданбалы-әшекейлік  бұйымдар  әзірлеуде  қолдану  бұрын  соңды  тәжірибеде  кездеспеген 

зерттеу болып табылады.  

Зерттеу  мақсаты:  Тұздардың  және  басқа  да  заттардың  кристалдарын  зерттеу  және 

үй жағдайында ӛсіріп алу.  

Зерттеу  міндеттері:  Кристалл,  кристалдарды  ӛсіру,  қолдану  туралы  жалпы 

теориялық  түсінік  беру,  үй  жағдайында  ӛсіруге  қажетті  құралдармен,  шикізаттарды  таңдап 

алып,  ӛсіру  әдістемесінің  барлық  сатыларын  қатаң  орындай  отырып,  химия  зертханасынан 

тыс  жерде  қауіпсіздік  ережелерін  сақтап  кристалдарды  ӛсіріп  алу.  Ӛсіріп  алынған 

кристалдарды,  «қолӛнер»  үйірмесінде  алған  білімімді  пайдалана  отырып,  қолданбалы-

әшекейлік  бұйымдар  әзірлеу.  Кристалдар  туралы  мәліметтерді  білу  деңгейін  анықтау  үшін 

3«А» және 3«С» сыныптарындағы 23 оқушыдан сауалнама алынды, қорытындысы бойынша 

кристалл  түрлері,  алыну  жолдары  туралы  ақпаратпен  таныс  емес  екенін  байқауға  болады. 

Сыныптастарымның ойын ескере келе, бұл ақпарат олар үшін қызықты әрі маңызды екенін 

анықтадым.  Негізгі  кристалл  ӛсіруші  шикізат  ретінде  біз  мыс  купоросын  таңдап  алдық. 

Кристалдарды  ӛсіру  үрдісі  бірнеше  кезеңнен  тұрады.  Біз  екі  стақан  ыстық  су  алып 

салыстыру,  бақылау  үшін  бір  стақанға  ас  тұзын,  екіншісіне  мыс  купоросын  салып,  тұз 

жылдам еру үшін араластырып, 5 минутқа қойдық.  Біраз  уақыт ӛткеннен кейін тағы да тұз 

қосып  ерітінділерді  араластырдық.  Тұз  еріп,  стаканның  түбіне  тұнғанша  осы  үрдісті 

қайталадық.  Нәтижесінде  біз  тұздың  қанық  ерітіндісін  алдық.  Әзірленген  ерітіндіні,  сүлгі 

қағазының  кӛмегімен  таза  стақандарға  сүзіп  құйып  алып,  суытуға  қойдық.  Ерітінді 

сүзілмеген жағдайда тұз құрамындағы бӛгде заттар кристалдың әдемі  болып ӛсуіне кедергі 

келтіреді.  Үш  күн  ӛткеннен  кейін  ерітінді  түбіндегі  тұнбалардан  ұсақ  кристалл  тәріздес 

қатты түйіршіктер пайда болғанын кӛрдік. Кристалл ӛсу үшін кристалдану орталығы-ұйытқы 

қажет, біз осылайша ұйытқы дайындадық. Бір апта ӛткеннен кейін тұнбалардан тұз және мыс 

купоросы  ерітіндісінде  түзілген  ірі  кристалдарды  таңдап  алдық,  алынған  кристалдар  ауада 

кеуіп,  бір  сағат  ӛткеннен  кейін  ақ  тұз  қабыршығымен  қапталып  кетті.  Бұл  қателікті 

болдырмас  үшін  келесі  ӛсірілген  кристалдарды  түссіз  лакпен  боядық.  Екінші  рет  әзірленіп 

таңдап алынған кристалдарды жібек жіпке тізіп, қарындашқа байладық. Жаңа әзірленген тұз 

ерітінділері  суығанда,  жіпке  тізілген  кристалдарды  ыдыстың  түбіне  тимейтіндей  етіп 

қарындаштың  кӛмегімен  іліп  орнаттық,  дайындалған  ұйытқыны  ыстық  ерітіндіге  салса  ол 

еріп  кетер  еді.  Ыдыстың  бетін  шаң тозаң қонбас  үшін,  ақ,  қатты қағазбен  жауып,  қараңғы, 

салқын,  тынық  жерге  қойдық.

 

Мыс  купоросының  ерітіндісін  бірнеше  рет  әзірлеп,  әртүрлі 

 

 

42 

 

кристалдар ӛсіріп алдық, тек жібек жіпті ғана емес, ағаш, шырша бұтақтарын ұйытқы ретінде 

қолдандық.  Зерттеу  барысында  келесі  тұжырымдарға  кӛз  жеткіздік:  кейбір  заттарды  суда 

еріткенде әртүрлі пішінді кристалдарды алуға болады; ерітіндідегі су буланғанда кристалдар 

ӛседі;  ерітіндіні  баяу  салқындатқанда  ірі  кристалдар  түзілсе,  лезде  суытқанда  ұсақ 

кристалдар  алынады;  әртүрлі  заттардың  кристалдары  бір-бірінен  пішіні  мен  түсі  бойынша 

ерекшеленеді;  тұздардың  кристалл  түзу  уақыты  әртүрлі;  алынған  кристалдарды  бүлінуден 

сақтау әдістерін анықтадық. Зерттеу жұмысының нәтижесінде кристалдардың ӛсуіне қажетті 

жағдайларды  анықтап,  бақылау  жасап  үйрендік,  кристалдардан  қолданбалы-әшекейлік 

бұйымдарды  әзірлеп  үйрендік,  үй  жағдайында  ӛсіріп,  әртүрлі  әшекейлік  бұйымдарды 

әзірлеуде қолдануға болатынына кӛз жеткіздік.  

 

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1.

 

Аликберова  Л.Ю.Занимательная  химия:  Книга  для  учащихся,  учителей  и 

родителей. М.:АСТ-ПРЕСС, 1999.  

1.

 

Большая  детская  энциклопедия.  Химия.-М.:  Русское  энциклопедическое 

товарищество, 2000.  

2.

 

Козлова О.Г. Рост и морфология кристаллов.-М: издательство МГУ, 1972. 

3.

 

Шаскольская М.П. Кристаллы. – М.: Наука, 1978. 

 

 

жүктеу/скачать 2,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: