1 Дәріс. Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің жариялануы
жүктеу/скачать 0,75 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 11 Дәріс. ҚР ислам әлемі және түркі тілдес елдері ИКҰ қатысуы
- 13 Дәріс. Қазақстан және интергациялық үдерістер.
3. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңестің тәжірибелерін бөлісу мақсатымен, оның негізгі принциптерін басшылыққа алуға міндеттеме қабылдап, екі жақты тығыз байланыс орнатты. Хельсинкиде өткен
Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымға қатысушы елдердің жоғары дәрежедегі кездесуінде бұл ұйымға жаңадан қосылған елдерге жан-жақты көмек көрсетуге арналған бағдарлама қабылданды. Бағдарламада Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдердің бай тәжірибесін жаңадан қосылған елдерге тарату жоспарланған. Осы бағдарлама аясында Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым басшылығының өкілдері Қазақстанға бірнеше рет (1992 — 99) іссапармен келді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым
басшыларының Қазақстанға алғашқы ресми сапары 1993 жылы болды. Делегацияны ұйымның сол кездегі төрағасы, Швеция сыртқы істер министрі Маргарет Аф Углас бастап келді. Сапар нәтижесінде ұйымның Орталық Азиядағы ықпалы кеңейе түсті. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдер мемлекет және үкімет басшыларының жоғары дәрежедегі басқосуларына (1994 жылы Будапештте , 1996 жылы Лиссабонда өткен) Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысып, Лиссабон саммитінің пленарлық мәжілісіне төрағалық етті. Қазақстан сыртқы істер министрі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым сыртқы істер министрлер Кеңесінің мәжілісіне (1995 жылы Будапештте, 1997
жылы Копенгагенде , 1998
жылы Ослода
) қатысып, онда Еуропадағы қауіпсіздік мәселелері мен Қазақстан ішкі саясатындағы реформалар барысы туралы
сөз етілді.
Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының Венада өткен (1999) Тұрақты кеңесінің мәжілісінде Қазақстан Сыртқы істер министрі баяндама жасады. Қазақстанның Венадағы тұрақты өкілдігі (1995) Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының түрлі құрылымдарымен тығыз байланыс орнатқан. Алматыда
Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының өкілдігі ашылған. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Аз ұлттар жөніндегі бас комиссары Макс Ван Дер Стул Қазақстанға өзінің алғашқы сапарын 1994 жылы бастады. 1995 жылы екі рет болып, Қазақстанның барлық аймақтарын аралады. Іс жүзінде елдегі этносаралық қатынастардың қандай дәрежеде екенін көрді.
Соның нәтижесінде, Локарнода ( Швейцария , 1996) Макс Ван Дер Стулдың ұйымдастыруымен “Қазақстан: ХХI ғасыр табалдырығында біртұтас көпэтносты қоғам орнату” деген тақырыпта дөңгелек үстел; Алматыда “Жаңа тәуелсіздік алған мемлекеттерде этникалық қатынастарды жан-жақты жетілдіру” деген тақырыпта конференция өтті. Мәжілістің аяқталуына арналған сөзінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Бас комиссары Қазақстан басшылығының елдегі этносаралық келісімді сақтау мен нығайтудағы табыстарын жоғары бағалады. Орталық Азиядағы адам құқығының қорғалуы жөнінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Демократилық институттар мен адам құқығы жөніндегі бюросының (Алматыда, 1994) семинары өтті. 1997 жылдың соңы, 1998 жылдың бас кезінде Алматыға Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым
Бас хатшысы
Джонкарло Арагон , Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қазіргі төрағасы, Польшаның сыртқы істер министрі Б.Горемек келді. Сапар барысында олар Қазақстан Президентімен, Премьер-Министрмен, Парламенттің палата Төрағаларымен, Қорғаныс және Сыртқы істер министрімен кездесулер өткізді. Әскери қауіпсіздік — Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қызметіндегі маңызды сала. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым шеңберінде Еуропадағы әскери күштер туралы келісім 1990 жылы жасалған. Оған Қазақстан 1992 жылы қосылды. Бұл Келісім Атлантикадан
Оралға
дейінгі ядролық емес құрлықтағы әскер және әуе күштерін халықаралық заңдармен шектеп отыруға арналған. Қазақстан Парламенті мүшелері 1996 жылдан бастап Стокгольмдегі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Парламенттік ассамблеясының жұмыстарына араласып, ұйымға қатысушы елдер парламенттерімен тұрақты байланыс орнатқан. Пайдаланған әдебиеттер: 1.
2.
http://strategy2050.kz/book/post/id/87/ Өзін-өзі тексеру сұрақтары; 1. Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымының атқаратын қызметі. 2. 2010 жылғы Қазақстан ЕҚЫҰ-ға төрелік етуі туралы баянда. 3. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңестің тәжірибелерін бөлісу мақсатымен, оның негізгі принциптері.
4.
ИКҰ қатысуы. 5.
ҚР ислам әлемі және түркі тілдес елдері халықаралық ұйымдарымен ынтымақтастығы туралы конференцияға қатысуы 6.
қатысуы. ҚР –ның ИКҰ өкілдігінің ашылуы. 7.
Астанада 2011 жылы маусымда өткен Ислам ынтымақтастығы Ұйымына Ислам мүше мемлекеттер Сыртқы істер министрлері кеңесінің 38-сессиясы және ондағы ҚР-ның – Президенті Н.Ә. Назарбаевтың сөйлеген сөзі. 8.
өзара қарым-қатынасы.
Қазақстан өз тәуелсiздiгін алғаннан кейінгі жиырма жыл ішінде сыртқы саясат бағытында айтарлықтай жетiстiктерге қол жеткізді. Тарих үшін жиырма жыл өте қысқа мерзiм, әйтсе де, осы кезең Қазақстанның әлемдік қауымдастықтың егемендi субъектi ретінде қалыптасуы үрдісінде ең маңызды мерзiм болып табылады. Еліміз өтпелі кезеңнің қиындықтарын абыроймен жеңе отырып, өз дамуының жаңа деңгейіне аяқ басты. Өзара сенімділік қағидаларына негiзделіп, теңдестірілген көп векторлы сыртқы саясаттың арқасында Қазақстан әлемдік қауымдастықтың жоғарғы деңгейдегі халықаралық мойындауына қол жеткізді. Бүгiнгі таңда Қазақстанның негізгі басымдықтары республиканың үдемелі экономикалық және әлеуметтiк-саяси дамуына қажетті қолайлы сыртқы саяси жағдайды қалыптастыруға бағытталған. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев атап өткендей, геосаяси тұрғыдан алғанда Еуразия құрлығының орталығында орналасуы арқасында Қазақстан iс жүзiнде Шығыс пен Батыстың аралығындағы өзiндiк бір көпiрге айналды. Осы жағдай Ресей, Қытай, АҚШ, ЕО елдері мен мұсылман әлемі секілді ірі әлемдік және аймақтық державалар арасындағы күрделi геосаяси жағдайда сындарлы мүдделер теңдігін сақтауға мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты белсенділігімен, тепе-теңдік сақтауға ұмтылысымен, прагматизмдігімен, сындарлы сұхбат жүргізуге талпынысымен және көпжақты ынтымақтастыққа бағытталғандығымен ерекшеленеді. 1991 жылы тәуелсіздік алған сәттен бастап біздің республика әлемнің 130 мемлекетімен дипломатиялық қарым-қатынас орнатты. Көптеген себептерге байланысты Орталық Азия мен Қазақстан аймағы әлем саясатында қазіргі кезде ерекше назарға ие. Қазақстан екпінді даму қарқынының арқасында ipi трансұлттық корпорациялардың, өзге мемлекеттердің үлкен қызығушылығына ие. Халықаралық коғамдастықтағы еліміздің позитивті образының қалыптасуы және оның халықаралык мәртебеге ие болуы сыртқы саясатты жүргізудегі республика басшылығының көрегендік шешімдерімен мүмкін болды.
Азия мен Еуропаның түйіскен жерінде орналасқан геосаяси жағдайы, экономикалық және әскери-саяси мүдделері, сондай-ақ қол жеткен қуаты Қазақстанды қазіргі халықаралық қатынастарда өзінің айналасындағы елдермен қауіпсіздігін, егемендігін, аумақтық тұтастығын құрметтеу қағидаларына негізделген тату көршілік аймағын құруға мүдделі ірі аймақтык мемлекет ретінде танытты. Бүгінгі әлем күрделі де жан-жақты. Бұрынғы кездегі идеологиялық қарама- қайшылық (социалистік жүйе-капиталистік жүйе) енді жекелей мемлекеттердің экономикалық және саяси беделіне ауысты.
Олардың назарында егемен еліміздің Ислам Конференциясы Ұйымына мүше болып, одан ары ынтымақтастық жұмыстарында белсенділік танытуы болып отыр. Қазақстан 1995 жылы Ислам Конференциясы Ұйымының мүшелігіне қабылдана отырып, ИЫҰ ұйымымен ынтымақтастығықты жақсы жүргізіліп келеді. Еліміздің бұл ұйымға мүшелігі ИЫҰ-ға мүше мемлекеттермен тиімді байланыстар орнатуға, Қазақстанның ислам кеңістігінде саяси және экономикалық үдерістерге белсене қатысуына, сонымен қатар, Қазақстандағы экономикалық ірі жобаларды жүзеге асыру үшін қаржы ресурстарын тартуға септігін тигізуде. Ислам Ынтымақтастық Ұйымы iрi үкiметаралық мұсылман халықаралық ұйымы болып табылады. Ислам Конференциясы ұйымы (ИКҰ) 1969 жылы 25 қыркүйекте мұсылман мемлекеттерінің бастамасымен саяси, әлеуметтік салада ислам
ынтымақтастығын орнату, неоколониализм, нәсілшілдікпен күресу, Палестина азаттығы ұйымын қолдау мақсатында құрылған. Бүгінгі таңда 57 ел мүше, жалпы халық саны 1,5 миллиард болып табылатын бұл ұйым әлемдік саясатта үлкен ықпалға ие болды. Ұйымға мүше елдер жер шарының бестен бір бөлігін алып жатыр.Қазіргі кезде Ислам Конференыциясы ұйымының бас хатшысы Экмеледдин Ихсаноглу.( Ияд бен Амин Мадани) Сондай-ақ оған Ресей, Босния және Герцеговина, Тайланд бақылаушы ретінде қатысады. Ұйымның штаб-пәтері Сауд Арабиясының Джидда қаласында орналасқан. ИҚҰ-ның басшысы – Бас хатшы, ал атқарушы органы Бас хатшылық деп аталады. Бас хатшыны мүше-елдер Сыртқы министрлер конференциясы бір мәрте 4 жылға сайлайды. Ислам Конференциясы Ұйымының алғашқы Жарғысы 1972 жылы қабылданғанды. Осы Жарғы бойынша, ИКҰ-ның жоғарғы мәслихаты үш жылда бір өткізіліп тұратын мемлекет және үкімет басшыларының конференциясы, саяси органы – сыртқы істер министрлерінің конференциясы. Осынау конференциялар аралығында атқару қыз-метін жүзеге асыратын орган – Бас хатшылық. Ұйымға мүше мемлекеттердің басшы-лары мен корольдерінің қа- тысуымен өткізілетін жоғарғы деңгейдегі Ислам саммитінде Ұйымның Жарғысына сәйкес күн тәртібіндегі мәселелер талқыланып, соған байланысты шешімдер қабылданады. Мұнда ұйым конференциясына (саммитіне) қатысушы елдердің, Умманың (мұсылман қауымының) мүддесін көздейтін көкейкесті мәселелер де талқыланады. Кейде Ислам Конференциясы Ұйымының төтенше сессиясының шақырылуы мүмкін. Ол Умма талап еткен жағдайда ғана жүзеге асырылады. Яғни, Умма мүддесі үшін ерекше бір маңызды мәселелерді талқылау қажет болса, кез келген уақытта осынау төтенше сессияны шақыруға болады. Ұйым жанынан ашылып, дербес жұмыс істейтін төмендегідей органдар мен құрылымдар бар: Ислам Даму банкі, Ислам жаңалықтары агенттігі, Экономика және мәдени мәселелер жөнінде ислам комиссиясы, Иерусалим қоры, Ислам астаналары ұйымы, Ғылыми-техникалық даму ислам қоры және тағы басқалар. Сонымен 1969 жылы 25 қыркүйекте Рабатта болған мұсылман мемлекеттері басшыларының конференциясында ислам бірлігін әлеуметтік, экономикалық және саяси салаларда біріктіру,колониализмға,неоколониализмға, расизмге қарсы күресу және Палестина бостандығы Ұйымына қолдау корсету мақсатында құрылған болатын. Бақылаушы статусына Босния және Герцеговина, Орталық Африка Республикасы, Ресей федерациясы, сондай-ақ Филиппин ұлт-азаттық фронты - Моро және бірқатар ұйымдар (Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) Қосылмаушылық Қозғалысы және т.б.). Ұйымның штаб пәтері Джидда қаласында (Сауд Арабиясы) орналасқан. Ислам Конференциясы Ұйымы мемлекетаралық деңгейде қызмет атқаратын мұсылман әлемінің халықаралық деңгейде жұмыс істейтін жалғыз ғана ұйым болып табылады. 2000 жылы бұл ұйым 56 мемлекеттің басын біріктірді, оның ішіне сонымен қатар ТМД -ның бірқатар республикалары кірді: Әзірбайжан, Қазақстан, Қырғызстан, Түркіменстан, Тәжікстан және Өзбекстан мемлекеттері де бар. Қазіргі таңда аталмыш ұйым 57 мемлекетке толып отыр. Көріп отырғанымыздай өз бастауын ертеден алатын ислам дүниесінің әлемі ел мен ел немесе дін мен дін арасындағы іріткілікті туғызушы емес, өз атауы айтып тұрғандай исламдық қағидаларды негізге ала отырып, дүниежүзіндегі көптеген шешімін таппай отырған жайттарға көмек шараларын ұсынумен ерекшеленеді. ИКҰ бүгінгі күні халықаралық аренада белсенді рөл атқарып, дүниежүзілік геосаяси жағдайда оң әсерін тигізуде. Ол діни емес, үкіметаралық ұйым. БҰҰ-ның мәліметі бойынша дүниежүзіндегі 50 артта қалған елдің 22-сі ИКҰ-ға кіреді. Сондықтан Сауд Арабиясы, Малайзия, Кувейт, Біріккен Араб Әмірліктері секілді мемлекеттер нашар дамыған бауырлас елдердің экономикасын көтеруге қол үшін беруде. Әсіресе, сауатсыздықты жою мен кедейшілікті азайтуға үлкен көңіл бөлінуде. Ислам Конференциясы Ұйымының аясында Ислам Ниеттестік қоры да құрылған. Оған жыл сайын бірқатар елдер ірі көлемде қаржылар аударып отырады. Солардың ішінде Сауд Арабиясы Корольдігі – 1 миллиард, Кувейт – 300 миллион, Иран, Алжир, Катар елдерінің әрқайсысы 100 миллион доллардан қаржы аударған. Бұл түскен қаржыны Ұйымның қаржылық қадағалау органдары жыл сайын тексеріп тұрады. Жарна төлеу ерікті түрде. Ислам Конференциясы Ұйымы мемлекетаралық деңгейде қызмет етіп қана қоймай, қазіргі қазақ елінің ішкі-сыртқы қауіпсіздік шараларына игі ықпал етіп отырған жайы бар. ИКҰ - мұсылман елдерін бір орталыққа біріктіріп отырған ұйым. 1969 жылы қыркүйек айында Рабат қаласында (Марокко) өткен ислам әлемі саяси қайраткерлерінің І- Ислам мәслихатында құрылды. Мақсаты — ұйымға мүше мұсылман елдерінің бірлігін күшейту, бірін-бірі қолдауын қамтамасыз ету, бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайту, мәдени, өнер-білім салаларында ынтымақтастықты дамыту болып табылады. Ұйымға тұрғылықты халқы, негізінен, мұсылман болып табылатын мемлекеттер мүше. Олар ислам ынтымақтастығын нығайту бойынша біріккен әрекеттер мен ұйымға мүше мемлекеттердің саяси, экономикалық және әлеуметтік салалардағы кең ауқымды ынтымақтасуы, ислам құндылықтарын сақтауға бағытталған және оның негізгі ережелерінен шыққан бейбіт сүйгіш саясатын жүргізуі, сондай-ақ бостандық пен тәуелсіздікті сақтаудағы мұсылман халықтарын қолдауды негізге ала отырып жұмыс жасайды. Ислам дүниесі мен христиан әлемінің арасындағы бітіспес шайқас сонауалтыншы ғасырдан, соңғы пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) заманынан ақ басталған. Екі дін арасындағы сан мәрте қан төгістердің легі ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап, тіптен ушыға түсті. Киелі Иерусалим шаhарын екі бірдей дін өкілдеріне де ортақ мекен ретінде санап, осы қалаға иелік етуді екіжақты ойлағандықтан, бұл өрт әлі толастаған жоқ. 1948 жылы Израйль мемлекеті араб дүниесімен шектес орталықта ту тіккеннен кейін шырқы бұзылған Шығыс елдері осы ұйымды құруға белбайлады. Қазіргі кезде ИКҰ
Азияның, Африканың, Оңтүстік Американың, Еуропаның халық саны 1,3 млрд. Адамға жететін 57 елін біріктіреді. 2010 жылы халық санының көп болуы мына елдерде тіркелген: Индонезия (231,4 млн. адам), Пәкістан (170,9 млн.) Бангладеш (162,2 млн.), Нигерия (154,7 млн.),сондай-ақ Египет (78,9 млн.), Иран (74,2 млн.), Түркия (72,6 млн.), Қазақстан 16,2 млн. Халқының саны жағынан ИҚҰ елдері арасынан 21 – і орын алады. ИКҰ құру мақсаттары: мұсылман мемлекеттерінің арасындағы ынтымақтастық, халықаралық сақынадағы қызметке бірігіп қатысу, мүше елдердің тұрақты дамуына қол жеткізу. Бас хатшымен басқарылатын Бас хатшылық болып табылады, ол екі жылға сайланады. Бас харшылықтың штаб-пәтері уақытша (Иерусалимнің Израиль оккупациясынан азат етілуіне дейін) Джиддада (Сауд Арабиясы) орналасқан. ИКҰ-ның Бас хатшысы және оның 4 орынбасары ұйымға мүше мемлекеттер сыртқы істер министрлерінің конференциясымен 4 жылға географиялық өкілдік принципі бойынша өз міндеттерінің мерзімін ұзарту құқығысыз сайланады. Бас хатшы қызметінің орнына мүше елдерінің үш тобының: араб мемлекеттерінің, Азия және Африка елдерінің өкілдері ротация (алмастырылу) тәртібі бойынша тағайындалып отырады. ИКҰ-ның бас хатшысы лауазымын:
Малайзия (1970-1973), Египеттің (1973-1975), Сенегалдың (1975-1979), Тунистің (1979-1984), Пәкістанның (1985-1988), Нигердің (Халь-Габид, 1989 - 1996) өкілдері иеленді. 1996 жылы 9-13 желтоқсан аралығында Джакартада өткізілген ИКҰ сыртқы істер министрлерінің 24-ші конференциясында Марокконың мемлекеттік қайраткері - Азеддин Лараки кезекті мерзімге ұйымның Бас хатшысы болып сайланды . ИЫҰ-ның негізгі мақсаттары: - саяси, экономикалық және әлеуметтiк салаларда ИЫҰ-ға мүше ислам мемлекеттерiнiң арасындағы Ислам тілектестігін және ынтымастығын күшейту бойынша бiрлескен әрекеттер; -Исламның негiзгі қағидаларынан туындайтын бейбiт саясат;
-Исламның құндылықтарын сақтауға, өз бостандығы және тәуелсiздiгін қорғаудағы мұсылман халықтарын қолдауға, атап айтқанда Палестина халқын қолдау және Палестинадағы ислам қасиетті жерлерін сақтауға бағытталған бірлескен күш-жігер. ИЫҰ негiзгi қағидалары: толық теңдiк; халықтардың өзінің мемлекеттік құрылысын өзі шешу құқығын құрметтеу; iшкi iстерге араласпау; елдердің егемендiгін, тәуелсіздігін және аумақтарының тұтастығын құрметтеу; ИЫҰ-ға мүше мемлекеттерiнiң арасындағы даулы мәселелердi бейбiт жолымен келiссөздер, делдалдық немесе төрелік сот арқылы шешу; мүше мемлекеттердiң аумақтарының тұтастығына қарсы, елдердің саяси тәуелсіздігіне қарсы күш қолданбау. Ал 2011 жылғы төрағалық ету Қазақстанға Ислам және Батыс әлемдері арасындағы дәнекер рөлін нығайтуға, құндылықтарды біріктіріп, түрлі салада тәжірибемен алмасу үшін жағдай туғызуға мүмкіндік береді. Өз кезегінде халықаралық қауіпсіздікті нығайту, экономикалық ынтымақтастықты дамыту, татулық пен мәдениет әралуандығын сақтау және өркениеттер арасында диалогты дамыту мәселелерінде Ислам конференциясы ұйымының әлеуетін пайдалану маңызды болып табылатынын естен шығармаған маңызды. Қазақстан 2011 жылы Ислам ынтымақтастығы ұйымына (ИЫҰ) төрағалық етуі. Астанада 2011 жылғы 28-30 маусымда Ислам ынтымақтастығы ұйымы Сыртқы істер министрлері кеңесінің (СІМК) 38-ші сессиясы өткен болатын. Сол сәттен бастап Қазақстан осы халықаралық ұйымға төрағалық етуге кірісті. Бұл басқосуды тарихи оқиға деп атауға болады, өйткені, онда Ислам конференциясы ұйымы атауын (ИКҰ) Ислам ынтымақтастығы ұйымы (ИЫҰ) деп өзгерту туралы шешім қабылданды және Адам құқықтары жөніндегі тұрақты комиссия құрылды. Алғашқы рет ИЫҰ-ның Орталық Азиямен ынтымақтастық жөніндегі іс-әрекет жоспары қабылданған болатын. Ал Қазақстанның Ұйымға төрағалыққа сайлануына келетін болсақ, бұның өзі әлемдік мұсылман қауымдастығының елге деген зор сенімі, республикада жүзеге асып жатқан шараларға берілген жоғары бағасы деп қараған ләзім. Бұл ретте ұлтаралық татулық пен конфессияаралық келісімді қамтамасыз етудегі елеулі жетістіктері үшін Қазақстанның төрағалығынан тың бастамалар күтілетіні де айқын. Өйткені, діндер мен халықтар арасында үнқатысуды дамыту қазіргі заманның ең маңызды шарты һәм уақыттың зор талабы болып отырғаны шындық. Бұдан бөлек, Қазақстан үшін толеранттылық қағидаты - саяси мәдениеттің нормасы ғана емес, сонымен қатар, мемлекеттік қағидат болып саналады. Сондай-ақ Қазақстанның алпауыт ұйымға төраға болуы әлем мемлекеттері алдында беделін арттырып қана қоймай, жоғарыда айтқанымыздай Батыс дүниесі мен Ислам әлемін байланыстыратын, ымыраластыратын алтын көпірге айналмақ. Төрағалық бізге не берді: біріншіден, жоғарыда айтқанымыздай сөзсіз Қазақстанның беделін көтерді. Батыс пен Ислам өркениеті арасында өркениеттерінің де бір арнада дамуына мүмкіндік жасап, өз ұстанымын одан сайын нықтай түсеті. Екіншіден, Еуропадан алары бар Қазақстанға Ислам әлемінен де алатыны жоқ емес екенін көрсеті. Ислам елдерімен ынтымақтастықты дамыта отырып, елдегі рухани азықты өрістетудің жағдайы туып отыр. Енді ИКҰ-ға төрағалық барысында атқарылған істерге тоқталсақ. 2011 жылғы 7-9 маусым күндері Астана қаласында VII Бүкіл әлемдік ислам экономикалық форумы болып өтті. Сонымен қатар Қазақстан төрағалық барысында Ұйымға мүше елдер Сыртқы істер министрлерінің 38-Кеңесін, 7- Әлемдік исламдық экономикалық форумын, «ТМД елдеріндегі Ислам ролі» атты халықаралық конференцияны және басқа да ірі шаралар өткізген болатын. Жалпы алғанда, ҚР және ИЫҰ ынтымақтастығының 15-жылдық кезеңіне шолу жасап, қатынастар дамуының үдемелі сипатын атап өту қажет. ИЫҰ-ға мүше-елдер мен Ұйымның Бас хатшылығы Қазақстанның маңызды рөлін мойындауда. Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә. Назарбаев былай деп сөз сөйледі:
-
«Биыл еліміздің Тәуелсіздігінің 20 жылдығын мерекелеп жатқан Қазақстан үшін Ислам конференциясы ұйымына төрағалық етудің тарихи маңызы өте зор. Бүгінде бейбітшілік, ынтымақтастық және даму үшін Ислам конференциясы ұйымының қажеттілігінің арта түскендігі бәрімізге белгілі. Бұл ұйым 4 құрлықтағы 57 мелекетті біріктіретін ислам әлемінің өзіндік Біріккен Ұлттар Ұйымы міндетін атқарып отырған бірегей құрылымы болып саналады», - деді Мемлекет басшысы. Сонымен қатар қазіргі уақытта аумалы-төкпелі әлемдегі өте күрделі қатерлермен бетпе- бет келіп отырғандығын баса айтқан Н.Назарбаев: «Ислам әлеміне бейітшілік, жаңғыру, ғылыми-техникалық даму және білім ауадай қажет», - деді. 1993 ж. 12 шілдеде Алматыда «Түріксой» – түркі халықтарының өнері мен мәдениетін дамытуға ықпал жасайтын халықаралықұйым құрылды. Түркі тектес халықтар мемлекеті мүше болған (Әзербайжан, Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Түркия, Түрікменстан, Татарстан, Башқортостан және Солтүстік Кипр Түрік мемлекеттері) ұйым мәдени байланыс саласында бірлесе, бір мүддеде «түбі бір түркі әлемін» тұтастыру үшін жұмыла іске
кірісті. Халықаралық ұйымның негізгі мақсаты туралы айтылған деректерге назар аударсақ, онда болашақта атқаралатын игі істердің тіл мәселесіне соқпай кететін тұстары некен-саяқ екенін
байқауға болады.
Мәселен, жүргізілетін іс-шараларды саралап көрсек, «Түріксойдың» негізгі мақсаты: түркі тілдес мемлекеттердің және халықтар мен қауымдардың мәдениет пен өнер саласындағы мәдениетін дамыту, түркі әлемінің мәдени құндылықтарын тану, зерттеу, сақтау және толықтыру, оларды әлемдік кеңістікте насихаттау; тарихи, саяси және географиялық жағдай салдарынан әлсіреген байланысты дамыту; ортақ мәдени кеңістік қалыптастыру; түркі әлемінің ортақ мәдени құндылықтарын, тарихи, мәдени ескерткіштерін анықтау және жүйелеу; түркі халықтарының ұлттық мәдениеттерінің дамуына ықпал ету, олардың тума, табиғи ерекшеліктерін сақтау; түбі бір түркі тілдерін жақындастыру; тұтас тілдік орта қалыптастыру, ортақ әліпби жасау, латын графикасына көшу мәселелерін қолға алу; гуманитарлық салада әлемдік интеграциялық үдерістерді ескере отырып, түркі тілдері мен мәдениетінің қуат-күшін жасөспірімдерге тәрбие беру ісін де көрсету; түркі тілдес мемлекеттердің мәдениеті мен өнері жөнінде халықаралық ақпарат орталығын құру, т.б.
Жоғарыда біз санамалап көрсеткен атқарылатын шаралар астарында түркі тілдес халықтардың бір кездегі ортақ менталдық кеңістіктен өріс алып тараған ұлттық ерекшеліктерінің қалыптасқандығы байқалады. Сол ерекшеліктерге талдау жүргізгенде түркі әлемі бейнесінің концептуалдану жүйесін кім қалай қалыптастырды деген мәселе бой көтереді. Әсіресе, тарихи, саяси және географиялық жағдай салдарынан әлсіреген байланысты дамыту арқылы түбі бір түркі тілдерін жақындастыру және тұтас тілдік орта қалыптастыру, ортақ әліпби жасау сияқты мәселелелердің уақыт өткен сайын қажеттігі айқындалып келеді. «Түркі әлемі» тіркесінің тілдік репрезентациясы ары қарай тілтанымдық мәселелердің көптеген сауалдарын алға тартады. Себебі «түбі бір түркілердің» о баста бастау алған мәдени бұлақ көздерінен таралаған өзендер «түркі әлемі» дейтін алып мұхитқа ұласты. Әлемдік өркениеттен өзіндік орнын алып, енді осы ХХ1 ғасыр «түркілер ғасыры» деген атқа
лайық игі
істерді игеруге
ден қойды.
«Әлемнің ұлттық бейнесі» сол халыққа ғана тән түсінік категорияларынан тұратын тұрақты бейнелерге байланысты қалыптасады. Ол халық дүниетанымы мен болмыс қағидасын құрайды. Түркілік біртұтас дүниетанымды қалыптастырған әрекеттерді, жағдаяттарды кеңістік пен уақыт бедерінен іздеу керек..Түркі әлемінің тілдік бейнесі деген ұғым қазіргі таңда түркі тектес халықтар ғалымдарының зерттеу нысанына айналуы тиіс.
Ең бастысы түркі тілдес халықтардың когнтивтік білім қоры бір-бірін толықтырып отырады. Олай дейтін себебіміз ортақ құндылықтар дүниесі, стеоретип дағдылар мен мәдени өмір салты және дін ортақтығы о бастағы бір тұтас менталдық кеңістікке негізделген. Ал осы тұтастықтың келбеті тілдің кумулятивтік қаситеті арқылы жинақталып, сақталып «өткен күнде белгі бар» екендігін айғақтайды. Бұл ретте түркі фразеологиясы мен паремиологиясының мәдениеттанымдық интрепретациясын ерекше айтуға болады.
Әдетте тіл-тілдегі фразеологиялық қор ұлт өмірінің айнасы іспеттес. Мұнда халықтың бүкіл
өмір-тіршілігі, салты
мен дәстүрі, құндылықтар жүйесі
көрінеді. «Түркі тілдерінің сөздік қорындағы ортақ лексика олардың өмір сүру тәсілдеріндегі ұқсастық, этнос тарихындағы мәдениремалардың лингвистикалық іздері мен әдебиетіміздегі ортақ сюжеттер түркі халықтарына өткендегісін түгендеуді міндет етеді. Солардың бірі - кез келген түркі халықтарының өткен өмірінен хабардар ететін, тіршілік тынысындағы ұлттық ерекшеліктерін дәл айқындап көрсетіп, халық жадында сақталған тілдік фактілермен баяндап беретін сол ұлттың тілінің көркем дүниесі – фразеологизмдер. Тіл-тілде сақталған мақал-мәтелдер мен фразеологизмдер арқылы күллі түркі жұртының ойлау жүйесі мен ұлтқа тән феномендік қасиеттер айырықша көрінеді. Пайдаланған әдебиеттер: 1.
2.
http://kazakzaman.kz
3. http://www.mtdi.kz/turki-aleminin-tildik-beinesi сайттары
Өзін-өзі тексеру сұрақтары 1. ҚР ислам әлемі және түркі тілдес елдері халықаралық ұйымдарымен ынтымақтастығы туралы конференцияға қатысуы 2. ҚР ислам әлемі және түркі тілдес елдері халықаралық ұйымы. 3. ҚР – ның ИКҰ қатысуы. ҚР –ның ИКҰ өкілдігінің ашылуы. 4. Астанада 2011 жылы маусымда өткен Ислам ынтымақтастығы Ұйымына Ислам мүше мемлекеттер Сыртқы істер министрлері кеңесінің 38-сессиясы және ондағы ҚР-ның – Президенті Н.Ә. Назарбаевтың сөйлеген сөзі.
1.Интеграция әлемдік қауымдастықтың қазіргі дамуының басты парадигмасы ретінде.ТМД мемлекеттерінің XXI ғасырдың басындағы саяси және экономикалық ынтымақтастығы. 2.Қазақстан және ТМД қазіргі кезенде. Қазақстанның Еуразия экономикалық қоғамдастығына (ЕурАзЭК) қатысуы және оның осы ұйымдағы рөлі . ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың ТМД-ны реформалап, бұл ұйымның тиімділгін арттыруға рөлі. 3. Еуразия экономикалық кауымдастығындағы ТМД-ның алатын орны. Кеден Одағын және Біртұтас экономикалық кеңестік кұру : проблемалары және даму болашағы. 4.Қазақстанның аймақтық ынтымақтастық ұйымдарымен байланыстары. Қазақстан және Экономиткалық ынтымақтастық ұйымы (ЭЫҰ). Қазақстан және Азиаттық Ынтымақтасу Диалогы (АДС). Орталық Азия мен Орта шығыс елдерінің Экономикалық ынтымақтастық ұйымына (ЭЫҰ) Қазақстан қатысуы.Қазақстан үшін бұл ұйымдарға мүше болуының маңызы. Тәуелсіз Мемлекет Достастығы 1991 жылы құрылды. Достастықтың құрылуы тәуелсіз мемлекеттердің бір
мемлекеттен өркениетті формағак өтуін қамтамасыздандырып, олардың арасында толық егеменді мемлекет және халықаралық құқық принципінің негізінде жаңа қатынасты құруға көмектесті. Мұндай мемлекеттердің кеңесінде республикалар арасында еңбек бөлінісі қолайлы, яғни олардың әр қайсысы өнім түрлерін оларға қолайлы жағдайда өндіру үшін. Белгілі салада арнайы территориялар арқылы өнімді орналастыру қоғамдық еңбек үнемді болады. Бұл ТМД елдерінде жақсы өткізіліп отыр. ТМД-ға кіріп отырған әрбір мемлекет өз бағыты бойынша машықтануда. Қазақстанның жаңа тарихы 15-жыл шамасымен есептеледі. Бір кеңестік уақыт кезінде республиканың экономикасы халық шавруашылығының кешені беріліп отырған мәтінде қаралса, ал енді Қазақстанның орны мен рөлін жахандық экономикада толығымен айталамыз. Әлемдік экономиканың конценрациясының көлемі келесі параметрмерге шағылысады. Әлемдегі ішкі өнімнің ЖІӨ-нің көптен бір бөлігі 29 дамыған мемлекетке қатысты- 54,6 %, оның ішінде үлкен 7-ке 43,0 % кіреді, АҚШ-20,9 %, 12- мемлекет кіреді Евроодақ – 15,3 % кіреді. Әлемдегі 146-мемлекеттен құрайтын жаңа құрушы нарық пен дамушы мемлекетке әлемдік ЖІӨ-нің 7,2 % құрайды, оның ішінде 3,8 % ТМД-ның 12 мемлекеті кіреді. Қазіргі уақытта Қазақстан әлемдік ЖІӨ- де 0,1 % құрайды. Сонда да, 1995 жылдан бастап 1,75 % ке өсті. 1999 жылы осы көрсеткіш айқын төмендеді, яғни ол 2 факторға байланысты. Біріншіден, 1997-1998 жылғы Азия-Ресей қаржы дағдарысының салдарынан. Екіншіден, 1999 жылдың сәуір айында республикада өткен ұлттық валюталық девальвациясы. Ал 2000 жылдан бастап Қазақстан әлемдік ЖІӨ-мі тұрақты өсуде. 90 жылдармен салыстырғанда, соңғы жылдары Қазақстандағы ЖІӨ-нің өсуі ірі мұнай экспортының түсуіне байланысты. Экспорттық кірісте көмірсутегі шикізаты негізі қайнар көзі болып есептелетін мемлекеттерде экономика динамикасының өсуі экспорттық кірісте энергетика тауары емес мемелекеттермен салыстырғанда төмен. Бұл 3 фактормен түсіндіріледі. Біріншіден, шетел инвестициясының ағымының көлеміне қолайлы инвестициялық климат құру ықпалын тигізді, оның үлесі мемлекеттегі мұнай шығару саласының дамуына бағытталады. Өз кезегінде, бұл газ, мұнай алу
жүктеу/скачать 0,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|