-бап. Осы Заңды қолданысқа енгізу тәртібі

 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЕҢБЕК КОДЕКСІ 
 
ЖАЛПЫ БӨЛІМ 
  
1-БӨЛІМ. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР 
  
1-тарау. НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕР 
  
1-бап. Осы Кодексте пайдаланылатын негізгі ұғымдар 
1. Осы Кодексте мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады: 
1)  азаматтық  қызмет  -  азаматтық  қызметшілердің  қазыналық  кәсіпорындардың, 
мемлекеттік  мекемелердің  міндеттері  мен  функцияларын  іске  асыруға,  мемлекеттік 
органдарға  техникалық  қызмет  көрсетуді  жүзеге  асыруға  және  олардың  жұмыс  істеуін 
қамтамасыз  етуге  бағытталған  лауазымдық  өкілеттіктерді  орындау  жөніндегі  кәсіптік 
қызметі; 
2)  азаматтық  қызметші  -  Қазақстан  Республикасының  заңнамасында  белгіленген 
тәртіппен  қазыналық  кәсіпорындарда,  мемлекеттік  мекемелерде  ақылы  штаттық 
лауазымда  істейтін  және  олардың  міндеттері  мен  функцияларын  іске  асыру  және 
мемлекеттік органдарға техникалық қызмет көрсетуді  жүзеге асыру  мен олардың жұмыс 
істеуін қамтамасыз ету мақсатында лауазымдық өкілеттіктерді жүзеге асыратын адам; 
3)  айлық  жалақының  ең  төменгі  мөлшері  -  біліктілікті  қажет  етпейтін  қарапайым 
(онша күрделі емес) еңбек қызметкері осы Кодексте белгіленген қалыпты жағдайда және 
жұмыс  уақытының  қалыпты  ұзақтығы  кезінде  еңбек  нормаларын  (еңбек  міндеттерін) 
орындаған  кезде  бір  айда  оған  төленетін  ақшалай  төлемдердің  кепілдік  берілген  ең 
төменгі мөлшері; 
4) арнаулы киім - қызметкерді зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардан 
қорғауға арналған киім, аяқ киім, бас киім, қолғап, өзге де нәрселер; 
5)  ауыр  жұмыстар  -  қызметкердің  ауыр  заттарды  (он  килограмм  және  одан  жоғары) 
қолмен  тұрақты  түрде  орнынан  қозғалтуына,  орнын  ауыстыруына  және  тасымалдауына 
байланысты  әрі  көп  күш-қуатты  талап  ететін  (250  ккал/сағаттан  астам  күш-қуат 
жұмсалатын) қызмет түрлері; 
6)  ауысымдық  жұмыс  -  тәулік  ішінде  екі  не  үш  немесе  төрт  жұмыс  ауысымындағы 
жұмыс; 
7)  әлеуметтік  әріптестік  -  қызметкерлер  қызметкерлердің  өкілдері,  жұмыс  берушілер 
(жұмыс  берушілердің  өкілдері),  мемлекеттік  органдар  арасындағы  еңбек  қатынастарын 
және  олармен  тікелей  байланысты  өзге  де  қатынастарды  реттеу  мәселелері  бойынша 
олардың мүдделерін үйлестіруді қамтамасыз етуге бағытталған өзара қатынастар жүйесі; 
8) бас, салалық (тарифтік), өңірлік келісім (бұдан әрі - келісім) - әлеуметтік әріптестік 
тараптарының  арасында  жасалатын,  келісімнің  мазмұнын  және  республикалық,  салалық 
және өңірлік деңгейлерде қызметкерлер үшін еңбек жағдайларын, жұмыспен қамту және 
әлеуметтік  кепілдіктерді  белгілеу  жөніндегі  тараптардың  міндеттемелерін  айқындайтын 
құқықтық акт; 
9)  бос  тұрып  қалу  -  экономикалық,  технологиялық,  ұйымдастырушылық,  өзге  де 
өндірістік немесе табиғи сипаттағы себептер бойынша жұмыстың уақытша тоқтап тұруы; 
10) біліктілік санаты (разряды) - орындалатын жұмыстардың күрделілігін көрсететін, 
қызметкердің біліктілігіне қойылатын талаптар деңгейі; 
11)  бітімгерлік  комиссиясы  -  ұжымдық  еңбек  дауын  тараптарды  бітімге  келтіру 
жолымен реттеу үшін жұмыс берушілер мен қызметкерлер (олардың өкілдері) арасындағы 
келісім бойынша құрылатын орган; 

12)  бітімгерлік  рәсімдері  -  ұжымдық  еңбек  дауын  алғашында  -  бітімгерлік 
комиссиясында, ал онда келісімге қол жетпеген кезде еңбек төрелік сотында өз кезегімен 
қарау; 
13)  делдал  -  еңбек  қатынастарының  тараптары  еңбек  дауын  шешу  жөнінде  қызмет 
көрсету үшін тартатын жеке немесе заңды тұлға; 
14)  демалыс  -  жұмыс  орны  (лауазымы)  мен  осы  Кодексте  белгіленген  жағдайларда 
орташа жалақысын сақтай отырып, қызметкердің жыл сайынғы тынығуын қамтамасыз ету 
немесе әлеуметтік мақсаттар үшін қызметкерді белгілі бір кезеңге жұмыстан босату; 
15) еңбек - адам мен қоғамның өміріне және қажеттіліктерін қанағаттандыруға қажетті 
материалдық, рухани және басқа да құндылықтарды жасауға бағытталған адам қызметі; 
16)  еңбекке  ақы  төлеу  -  осы  Кодекске  және  Қазақстан  Республикасының  өзге  де 
нормативтік  құқықтық  актілеріне,  сондай-ақ  келісімдерге,  еңбек  шартына,  ұжымдық 
шартқа  және  жұмыс  берушінің  актілеріне  сәйкес  қызметкерге  еңбегі  үшін  берілетін 
сыйақының міндетті төлемін жұмыс берушінің қамтамасыз етуіне байланысты қатынастар 
жүйесі; 
17) еңбекке  ақы  төлеудің  ең  төменгі  стандарты  (ЕАТС)  -  ауыр  жұмыстарда,  еңбек 
жағдайлары  зиянды  (ерекше  зиянды),  қауіпті  жұмыстарда  істейтін  қызметкердің  айлық 
жалақысының сақталуына кепілдік берілген ең төменгі мөлшері, бұған жұмыс процесінде 
зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсеріне ұшырайтын қызметкердің 
өмірлік күші мен қуатын қалпына келтіруге қажетті азық-түлік өнімдерінің, тауарлар мен 
көрсетілетін қызметтердің ең төменгі жиынтығы кіреді; 
18) еңбек гигиенасы - қызметкерлердің денсаулығын сақтау, өндірістік орта мен еңбек 
процесінің  қолайсыз  әсерінің  алдын  алу  жөніндегі  санитарлық-эпидемиологиялық 
шаралар мен құралдар кешені; 
19)  еңбек  дауы  -  Қазақстан  Республикасының  еңбек  заңнамасын  қолдану, 
келісімдердің,  еңбек  шартының  және  (немесе)  ұжымдық  шарттың,  жұмыс  беруші 
актілерінің  талаптарын  орындау  немесе  өзгерту  мәселелері  бойынша  қызметкер 
(қызметкерлер) 
мен 
жұмыс 
берушінің 
(жұмыс 
берушілердің) 
арасындағы 
келіспеушіліктер; 
20) еңбек делдалдығы - халықты жұмысқа орналастыруда жұмыспен қамту мәселелері 
жөніндегі уәкілетті орган, сондай-ақ жеке жұмыспен қамту агенттігі көрсететін жәрдем; 
21)  еңбек  жағдайлары  -  еңбекке  ақы  төлеу,  нормалау,  жұмыс  уақыты  мен  тынығу 
уақытының  режимі  жағдайлары,  кәсіптерді  (лауазымдарды)  қоса  атқару,  қызмет  көрсету 
аймағын  ұлғайту,  уақытша  жұмыста  болмаған  қызметкердің  міндеттерін  атқару,  еңбек 
қауіпсіздігі  және  еңбекті  қорғау  тәртібі,  техникалық,  өндірістік-тұрмыстық  жағдайлар, 
сондай-ақ тараптардың келісуі бойынша өзге де еңбек жағдайлары; 
22)  еңбек  жөніндегі  уәкілетті  мемлекеттік  орган  -  еңбек  қатынастары  саласындағы 
мемлекеттік саясатты Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асыратын 
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органы; 
23)  еңбек  жөніндегі  уәкілетті  мемлекеттік  органның  аумақтық  бөлімшелері  -  еңбек 
жөніндегі уәкілетті органның тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік шегінде еңбек қатынастары 
саласындағы  өкілеттіктерді  Қазақстан  Республикасының  заңнамасына  сәйкес  жүзеге 
асыратын құрылымдық бөлімшелері; 
24)  еңбек  қатынастары  -  Қазақстан  Республикасының  еңбек  заңнамасында,  еңбек 
шартында,  ұжымдық  шартта  көзделген  құқықтар  мен  міндеттерді  жүзеге  асыру  үшін 
қызметкер мен жұмыс берушінің арасында туындайтын қатынастар; 
25)  еңбек  қатынастарына  тікелей  байланысты  қатынастар  -  осы  Кодексте  көзделген 
жағдайларда  еңбекті  ұйымдастыру  мен  басқаруға,  жұмысқа  орналастыруға,  кәсіптік 
даярлауға,  қызметкерлерді  қайта  даярлауға  және  олардың  біліктілігін  арттыруға, 
әлеуметтік  әріптестікке,  ұжымдық  шарттар  мен  келісімдер  жасасуға,  еңбек  жағдайларын 
белгілеуге  қызметкерлердің  (қызметкерлер  өкілдерінің)  қатысуына,  еңбек  дауларын 

шешуге  және  Қазақстан  Республикасы  еңбек  заңнамасының  сақталуын  бақылауға 
байланысты қалыптасатын қатынастар; 
26)  еңбек  қауіпсіздігі  -  еңбек  қызметі  процесінде  қызметкерлерге  зиянды  және 
(немесе)  қауіпті  өндірістік  факторлардың  әсерін  болғызбайтын  іс-шаралар  кешенімен 
қамтамасыз етілген қызметкерлердің қорғалу жай-күйі; 
27)  еңбек  қауіпсіздігі  жағдайлары  -  қызметкер  еңбек  міндеттерін  орындаған  кезде 
еңбек процесі мен өндірістік ортаның еңбек қауіпсіздігі талаптарына сәйкестігі; 
28)  еңбек  қауіпсіздігі  және  еңбекті  қорғау  мониторингі  -  өндірістегі  еңбек 
қауіпсіздігінің  және  еңбекті  қорғаудың  жай-күйін  қадағалау  жүйесі,  сондай-ақ  еңбек 
қауіпсіздігінің және еңбекті қорғаудың жай-күйін бағалау мен болжау; 
29) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы нормативтер - эргономикалық, 
санитарлық-эпидемиологиялық, 
психофизиологиялық 
және 
еңбектің 
қалыпты 
жағдайларын қамтамасыз ететін өзге де талаптар; 
30) еңбек міндеттері  - қызметкер мен жұмыс  берушінің Қазақстан Республикасының 
нормативтік  құқықтық  актілерінде,  жұмыс  берушінің  актілерінде,  еңбек  шартында, 
ұжымдық шартта келісілген міндеттемелері; 
31)  еңбек  стажы  -  қызметкер  еңбек  міндеттерін  орындауға  жұмсаған,  күнтізбемен 
есептелген  уақыт,  сондай-ақ  осы  Кодекске  сәйкес  еңбек  стажына  қосылатын  өзге  де 
кезеңдер; 
32)  еңбек  тәртібі  -  жұмыс  беруші  мен  қызметкерлердің  Қазақстан  Республикасының 
нормативтік  құқықтық  актілерінде,  сондай-ақ  келісімдерде,  еңбек  шартында,  ұжымдық 
шартта,  жұмыс  берушінің  актілерінде,  құрылтай  құжаттарында  белгіленген 
міндеттемелерді тиісінше орындауы; 
33)  еңбек  тәртіптемесі  -  қызметкерлер  мен  жұмыс  берушінің  еңбекті  ұйымдастыру 
жөніндегі қатынастарын реттеу тәртібі; 
34)  еңбек  төрелік  соты  -  бітімгерлік  комиссиясында  келісімге  қол  жетпеген  кезде 
еңбек  дауын  шешу  үшін  ұжымдық  еңбек  дауының  тараптары  уәкілетті  адамдарды  тарта 
отырып құратын, уақытша жұмыс істейтін орган; 
35)  еңбекті  қорғау  -  құқықтық,  әлеуметтік-экономикалық,  ұйымдастыру-техникалық, 
санитарлық-эпидемиологиялық, емдеу-профилактика, оңалту және өзге де іс-шаралар мен 
құралдарды  қамтитын,  еңбек  қызмет  процесінде  қызметкерлердің  өмірі  мен 
денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесі; 
36)  еңбекті  қорғау  жөніндегі  қоғамдық  инспектор  -  еңбек  қауіпсіздігі  және  еңбекті 
қорғау саласында қоғамдық бақылауды жүзеге асыратын қызметкерлер өкілі; 
37)  еңбекті  нормалау 
- 
нақты  ұйымдастыру-техникалық  жағдайларында 
қызметкерлердің жұмысты орындауға (өнім бірлігін дайындауға) арналған қажетті еңбек 
(уақыт) шығындарын айқындау және осының негізінде еңбек нормаларын белгілеу; 
38)  еңбектің  қауіпсіз  жағдайлары  -  жұмыс  берушінің  қызметкерге  зиянды  және 
(немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсері болмайтындай не олардың әсер ету деңгейі 
қауіпсіздік нормаларынан аспайтындай етіп жасаған еңбек жағдайлары; 
39)  еңбек  шарты  -  қызметкер  мен  жұмыс  берушінің  арасындағы  жазбаша  келісім, 
бұған  сәйкес  қызметкер  белгілі  бір  жұмысты  (еңбек  функциясын)  жеке  өзі  орындауға, 
еңбек  тәртіптемесінің  ережелерін  сақтауға  міндеттенеді,  ал  жұмыс  беруші  қызметкерге 
келісілген  еңбек  функциясы  бойынша  жұмыс  беруге,  осы  Кодексте,  Қазақстан 
Республикасының  заңдары  мен  өзге  де  нормативтік  құқықтық  актілерінде,  ұжымдық 
шартта,  жұмыс  берушінің  актілерінде  көзделген  еңбек  жағдайын  қамтамасыз  етуге, 
қызметкерге уақтылы және толық мөлшерде жалақы төлеуге міндеттенеді; 
40)  ереуіл  -  жұмыс  берушімен  ұжымдық  еңбек  дауында  өздерінің  әлеуметтік-
экономикалық  және  кәсіптік  талаптарын  қанағаттандыру  мақсатында  жұмысты  толық 
немесе ішінара тоқтату; 

41)  жалақы  -  қызметкердің  біліктілігіне,  орындалатын  жұмыстың  күрделілігіне, 
санына,  сапасына  және  жағдайына  байланысты  еңбек  үшін  төленетін  сыйақы,  сондай-ақ 
өтемақы және ынталандыру сипатындағы төлемдер; 
42)  жеке  қорғану  заттары  -  қызметкерді  зиянды  және  (немесе)  қауіпті  өндірістік 
факторлардың әсерінен қорғауға арналған құралдар, соның ішінде арнайы киім; 
43)  жұмыс  беруші  -  қызметкер  еңбек  қатынастарында  болатын  жеке  немесе  заңды 
тұлға; 
44)  жұмыс  берушілердің  өкілдері  -  құрылтай  құжаттары  немесе  сенімхат  негізінде 
жұмыс берушінің немесе жұмыс берушілер тобының мүдделерін білдіруге уәкілетті жеке 
және (немесе) заңды тұлғалар; 
45)  жұмыс  берушінің  актілері  -  жұмыс  беруші  шығаратын  бұйрықтар,  өкімдер, 
нұсқаулықтар, ережелер, еңбек тәртіптемесінің ережелері; 
46)  жұмысқа  орналастыру  -  халықты  жұмыспен  қамтуды  қамтамасыз  етуге 
жәрдемдесуге  арналған  ұйымдастырушылық,  экономикалық  және  құқықтық  іс-шаралар 
кешені; 
47)  жұмыс  орны  -  қызметкердің  еңбек  қызметі  процесінде  еңбек  міндеттерін 
орындауы кезінде тұрақты немесе уақытша болатын орны; 
48) жұмысты тарифтеу - орындалатын жұмыстарды Жұмысшылардың жұмыстары мен 
кәсіптерінің  бірыңғай  тарифтік-біліктілік  анықтамалығына  және  Басшылардың, 
мамандардың  және  басқа  да  қызметшілер  лауазымдарының  біліктілік  анықтамалығына, 
жұмысшы 
кәсіптерінің 
тарифтік-біліктілік 
сипаттамаларына 
және 
ұйымдар 
басшыларының,  мамандардың  және  басқа  да  қызметшілер  лауазымдарының  үлгілік 
біліктілік сипаттамаларына сәйкес белгілі бір күрделілікке жатқызу; 
49)  жұмыс  уақыты  -  қызметкер  жұмыс  берушінің  актілеріне  және  еңбек  шартының 
талаптарына сәйкес еңбек міндеттерін орындайтын уақыт, сондай-ақ осы Кодекске сәйкес 
жұмыс уақытына жатқызылған өзге де уақыт кезеңдері; 
50) жұмыс уақытының жиынтық есебі - жұмыс беруші белгілеген, бір жылдан асыруға 
болмайтын  есептік  кезеңдегі  жұмыс  уақытын  жинақтау  жолымен  есептелген  жұмыс 
уақытының есебі; 
51) зиянды (ерекше зиянды) еңбек жағдайлары  - белгілі бір өндірістік факторлардың 
әсері  қызметкердің  еңбекке  қабілеттілігінің  төмендеуіне  немесе  сырқаттануына  не  оның 
ұрпақтарының денсаулығына теріс ықпалы болуына әкеп соқтыратын еңбек жағдайлары; 
52)  зиянды  өндірістік  фактор  -  әсері  қызметкердің  сырқаттануына  немесе  еңбекке 
қабілеттілігінің  төмендеуіне  және  (немесе)  оның  ұрпақтарының  денсаулығына  теріс 
ықпалы болуына әкеп соқтыруы мүмкін өндірістік фактор; 
53)  кәсіптік  ауру  -  қызметкердің  өз  еңбек  (қызмет)  міндеттерін  орындауына 
байланысты  оған  зиянды  өндірістік  факторлардың  әсер  етуінен  туындаған  созылмалы 
немесе қатты ауру; 
54)  кепілдіктер  -  қызметкерлерге  әлеуметтік-еңбек  қатынастары  саласында  берілген 
құқықтардың  жүзеге  асырылуын  қамтамасыз  етуге  көмектесетін  құралдар,  тәсілдер  мен 
жағдайлар; 
55) қауіпсіздік нормалары - қызметкерлердің еңбек қызметі процесінде олардың өмірі 
мен  денсаулығын  сақтауға  бағытталған  ұйымдастырушылық,  техникалық,  санитарлық-
гигиеналық, биологиялық және өзге де нормаларды, ережелерді, рәсімдер мен өлшемдерді 
қамтамасыз  ету  тұрғысынан  өндіріс  жағдайларын,  өндірістік  және  еңбек  процесін 
сипаттайтын сапалық және сандық көрсеткіштер; 
56) қауіпті еңбек жағдайлары - еңбекті қорғау ережелері сақталмаған жағдайда белгілі 
бір  өндірістік  немесе  жоюға  болмайтын  табиғи  факторлардың  әсері  қызметкердің 
жарақаттануына,  кәсіптік  ауруға  шалдығуына,  денсаулығының  кенеттен  нашарлауына 
немесе  улануына  әкеп  соқтыратын,  соның  салдарынан  еңбекке  қабілеттілігінен  уақытша 
немесе  тұрақты  айрылуы,  кәсіптік  ауруға  шалдығуы  не  өлімі  туындайтын  еңбек 
жағдайлары; 

57) қауіпті өндірістік фактор - қызметкерге әсер етуі еңбекке қабілеттілігінен уақытша 
немесе тұрақты айрылуға (өндірістік жарақатқа немесе кәсіптік ауруға) немесе өлімге әкеп 
соқтыруы мүмкін өндірістік фактор; 
58) қоса атқарылатын жұмыс - қызметкердің негізгі жұмысынан бос уақытында еңбек 
шарты жағдайында тұрақты, ақы төленетін басқа жұмысты орындауы; 
59)  қызметкер  -  жұмыс  берушімен  еңбек  қатынастарында  тұратын  және  жеке  еңбек 
шарты бойынша жұмысты тікелей орындайтын жеке тұлға; 
60)  қызметкерлердің  өкілдері  -  кәсіптік  одақтардың,  олардың  бірлестіктерінің 
органдары  және  (немесе)  Қазақстан  Республикасының  заңнамалық  актілерінде 
белгіленген  тәртіппен  қызметкерлер  уәкілеттік  берген  (сайлаған)  өзге  де  жеке  және 
(немесе) заңды тұлғалар; 
60-1)  өндірістік  объектілерді  аттестаттауды  жүргізу  жөніндегі  мамандандырылған 
ұйымдар  -  білікті  кадрлары  бар  және  өзінің  құрамында  өндірістік  орта  мен  еңбек 
жағдайларының  факторларын  зертханалық  және  аспаптық  зерттеулер  жөніндегі 
зертханасы  бар  немесе  осындай  зертханалары  бар  ұйымдармен  шарттары  бар  өндірістік 
объектілерді  еңбек  жағдайлары  бойынша  аттестаттауды  жүргізу  жөніндегі  қызметті 
жүзеге асыратын ұйымдар; 
61)  мереке  күндері  -  Қазақстан  Республикасының  ұлттық  және  мемлекеттік  мереке 
күндері; 
62)  негізгі  жалақы  -  жалақының  тарифтік  ставка,  лауазымдық  айлықақы,  кесімді 
бағалау  бойынша  төлемді  қамтитын,  салыстырмалы  түрде  тұрақты  бөлігі  және  еңбек 
заңнамасында,  салалық  келісімде,  ұжымдық  шартта  және  (немесе)  еңбек  шартында 
көзделген тұрақты сипаттағы төлемдер; 
63)  өндірістегі  жазатайым  оқиға  -  өзінің  еңбек  (қызмет)  міндеттерін  немесе  жұмыс 
берушінің  тапсырмаларын  орындауы  кезінде,  қызметкердің  өндірістік  жарақаттануы, 
денсаулығының  кенеттен  нашарлауы  немесе  улануы  салдарынан  оның  еңбекке 
қабілеттілігінен  уақытша  немесе  тұрақты  айрылуына,  кәсіптік  ауруға  шалдығуына  не 
өліміне  әкеп  соқтырған  зиянды  және  (немесе)  қауіпті  өндірістік  фактордың  қызметкерге 
әсер етуі; 
64) өндірістік жабдық - машиналар, тетіктер, құрылғылар, аппараттар, аспаптар және 
жұмысқа, өндіріске қажетті өзге де техникалық құралдар; 
65)  өндірістік  жарақат  -  қызметкер  еңбек  міндеттерін  орындау  кезінде  алған,  оның 
еңбекке қабілеттілігін жоюға әкеп соққан, денсаулығының зақымдануы; 
66)  өндірістік  қажеттілік  -  дүлей  апатты,  аварияны  болғызбау  немесе  жою  немесе 
олардың зардаптарын дереу жою мақсатында, жазатайым оқиғаларды, бос тұрып қалуды, 
мүліктің жойылуын немесе бүлінуін болғызбау үшін және басқа да ерекше  жағдайларда, 
сондай-ақ жоқ қызметкерді алмастыру үшін жұмыстар орындау; 
67)  өндірістік  объектілерді  еңбек  жағдайлары  бойынша  аттестаттау  -  өндірістік 
объектілерді  (өндірістік  қызметті  жүзеге  асыратын  цехтарды,  учаскелерді,  жұмыс 
орындарын,  сондай-ақ  жұмыс  берушілердің  бөлек  тұрған  өзге  де  бөлімшелерін)  оларда 
орындалатын 
жұмыстар 
қауіпсіздігінің 
жай-күйін, 
зияндылығын, 
ауырлығын, 
қауырттығын,  еңбек  гигиенасын  айқындау  және  өндірістік  орта  жағдайларының  еңбек 
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау нормативтеріне сәйкестігін айқындау мақсатында бағалау 
жөніндегі қызмет; 
68)  өндірістік  санитария  -  зиянды  өндірістік  факторлардың  қызметкерлерге  әсерін 
болғызбайтын  немесе  азайтатын  санитарлық-гигиеналық,  ұйымдастыру  іс-шаралары  мен 
техникалық құралдар жүйесі; 
69)  өтемақы  төлемдері  -  жұмыстың  ерекше  режимі  мен  еңбек  жағдайларына, 
жұмысынан  айрылуына,  қызметкерлердің  еңбек  міндеттерін  немесе  Қазақстан 
Республикасының  заңдарында  көзделген  өзге  де  міндеттерді  орындауына  байланысты 
шеккен шығындарын өтеуге байланысты ақшалай төлемдер; 

70)  тарифтік  жүйе  -  еңбекке  ақы  төлеу  жүйесінің  бір  түрі,  онда  қызметкерлердің 
жалақысы тарифтік ставкалар (айлықақылар) және тарифтік кестелер негізінде сараланып 
айқындалады; 
71)  тарифтік  кесте  -  орындалатын  жұмыстардың  күрделілік  және  қызметкерлердің 
біліктілік  белгісі  бойынша  саралауды  көздейтін  тарифтік  разрядтар  мен  тарифтік 
коэффициенттердің жиынтығы; 
72) тарифтік разряд - жұмыстың күрделілік деңгейі және осы жұмысты орындау үшін 
қажетті біліктілік деңгейінің көрсеткіші; 
73)  тарифтік  ставка  (айлықақы)  -  қызметкердің  уақыт  бірлігі  ішінде  белгілі  бір 
күрделіліктегі  (біліктіліктегі)  еңбек  нормасын  (еңбек  міндеттерін)  орындағаны  үшін 
еңбегіне ақы төлеудің белгіленген мөлшері; 
74)  тәртіптік  жаза  -  тәртіптік  теріс  қылық  жасағаны  үшін  жұмыс  берушінің 
қызметкерге қолданатын тәртіптік әсер ету шарасы; 
75)  тәртіптік  теріс  қылық  -  қызметкердің  еңбек  тәртібін  бұзуы,  сондай-ақ  еңбек 
міндеттерін  құқыққа  қайшы  келетіндей  кінәмен  орындамауы  немесе  тиісінше 
орындамауы; 
76) тынығу уақыты - қызметкердің еңбек міндеттерін орындаудан бос және өз қалауы 
бойынша пайдалана алатын уақыты; 
77)  ұжымдық  қорғану  құралдары  -  жұмыс  істейтін  екі  немесе  одан  да  көп  адамды 
зиянды  және  (немесе)  қауіпті  өндірістік  факторлардың  әсерінен  бір  мезгілде  қорғауға 
арналған техникалық құралдар; 
78)  ұжымдық  шарт  -  әзірлеу  мен  жасасу  тәртібі  осы  Кодекстің  282-бабында 
белгіленген,  ұйымдағы  әлеуметтік-еңбек  қатынастарын  реттейтін,  қызметкерлердің 
уәкілеттік  берілген  өкілдері  арқылы  олардың  ұжымы  мен  жұмыс  берушінің  арасындағы 
жазбаша келісім нысанындағы құқықтық акт; 
79)  үстеме  жұмыс  -  қызметкер  жұмыс  берушінің  бастамасы  бойынша  орындайтын, 
жұмыс уақытының белгіленген ұзақтығынан тыс жұмыс; 
80)  хабарлама  -  қызметкердің  немесе  жұмыс  берушінің  жазбаша  өтініші  не  өзге 
тәсілмен  (курьерлік  почта,  почта  байланысы,  факсимильді  байланыс  және  электрондық 
почта арқылы) берілген өтініштер; 
81)  іссапар  -  жұмыс  берушінің  өкімі  бойынша  қызметкерді  тұрақты  жұмыс  орнынан 
тыс  жерге  белгілі  бір  мерзімге  еңбек  міндеттерін  орындау  үшін  жіберу,  сондай-ақ 
қызметкерді басқа жерге оқуға, біліктілігін арттыруға немесе қайта даярлауға жіберу. 
2.  Қазақстан  Республикасы  еңбек  заңнамасының  басқа  да  арнаулы  ұғымдары  мен 
терминдері осы Кодекстің тиісті баптарында айқындалатын мағыналарда пайдаланылады. 
 
20-бап. Еңбек қатынастарының туындау негіздері 
1.  Қазақстан  Республикасының  заңдарында  белгіленген  жағдайларды  қоспағанда, 
еңбек  қатынастары  қызметкер  мен  жұмыс  берушінің  арасында  осы  Кодекске  сәйкес 
жасалған еңбек шартының негізінде туындайды. 
2.  Қазақстан  Республикасының  заңдарында,  құрылтай  құжаттарында,  жұмыс 
берушінің  актілерінде  белгіленген  жағдайларда  және  тәртіппен  еңбек  шартын  жасау 
алдында: 
1) лауазымға сайлану (сайлау); 
2) тиісті лауазымға орналасуға конкурс бойынша сайлану; 
3) лауазымға тағайындау немесе лауазымға бекіту; 
4) заңда уәкілеттік берілген органдардың белгіленген квота есебіне жұмысқа жіберуі; 
5) еңбек шартын жасасу туралы сот шешімін шығару рәсімдері болуы мүмкін. 
 
22-бап. Қызметкердің негізгі құқықтары мен міндеттері 
1. Қызметкердің: 

1)  осы  Кодексте  көзделген  тәртіппен  және  жағдайларда  еңбек  шартын  жасасуға, 
өзгертуге, толықтыруға және бұзуға; 
2)  жұмыс  берушіден  еңбек  шартының,  ұжымдық  шарттың  талаптарын  орындауды 
талап етуге; 
3) еңбек қауіпсіздігіне және еңбекті қорғауға; 
4)  еңбек  жағдайлары  мен  еңбекті  қорғаудың  жай-күйі  туралы  толық  және  дәйекті 
ақпарат алуға; 
5)  еңбек  шартының,  ұжымдық  шарттың  талаптарына  сәйкес  уақтылы  және  толық 
көлемде жалақы төленуіне; 
6) бос тұрып қалу үшін осы Кодекске сәйкес ақы алуға; 
7) тынығуға, оның ішінде жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына; 
8)  егер  Қазақстан  Республикасының  заңдарында  өзгеше  көзделмесе,  өз  еңбек 
құқықтарының  берілуі  мен  оларды  қорғау  үшін,  кәсіподақ  немесе  басқа  да  бірлестіктер 
құру, сондай-ақ оларға мүшелік құқығын қоса алғанда, бірігуге; 
9)  өзінің  өкілдері  арқылы  ұжымдық  келіссөздерге  қатысуға  және  ұжымдық  шарт 
жобасын әзірлеуге, сондай-ақ қол қойылған ұжымдық шартпен танысуға; 
10)  осы  Кодексте  көзделген  тәртіппен  кәсіптік  даярлықтан,  қайта  даярлықтан  өтуге 
және өзінің біліктілігін арттыруға; 
11) еңбек міндеттерін атқаруға байланысты денсаулығына келтірілген зиянды өтетуге; 
12)  Қазақстан  Республикасының  заңдарында  көзделген  жағдайларда  міндетті 
әлеуметтік сақтандырылуға; 
13) кепілдіктерге және өтемақы төлемдеріне; 
14)  өзінің  құқықтары  мен  заңды  мүдделерін  заңға  қайшы  келмейтін  барлық 
тәсілдермен қорғауға; 
15) бірдей еңбегі үшін қандай да болмасын кемсітусіз бірдей ақы алуға; 
16) еңбек дауын шешу үшін таңдауы бойынша келісім комиссиясына, сотқа жүгінуге; 
17)  еңбек  қауіпсіздігі  және  еңбекті  қорғау  талаптарына  сәйкес  жабдықталған  жұмыс 
орнына; 
18)  Қазақстан  Республикасының  еңбек  қауіпсіздігі  және  еңбекті  қорғау  туралы 
заңнамасында, сондай-ақ еңбек шартында, ұжымдық  шартта көзделген талаптарға сәйкес 
жеке және ұжымдық қорғану құралдарымен, арнаулы киіммен қамтамасыз етілуге; 
19) өзінің денсаулығына немесе өміріне қауіп төндіретін жағдай туындаған кезде, бұл 
туралы  тікелей  басшы  немесе  жұмыс  берушінің  өкілін  хабардар  ете  отырып,  жұмысты 
орындаудан бас тартуға; 
20) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі талаптарға сәйкес келмеуі себепті 
ұйымның жұмысы тоқтатыла тұрған уақытта орташа жалақысының сақталуына; 
21)  еңбек  жөніндегі  уәкілетті  органға  немесе  оның  аумақтық  бөлімшелеріне  өзінің 
жұмыс  орнындағы  еңбек  қауіпсіздігі  және  еңбекті  қорғау  жағдайларын  тексеру  туралы 
өтініш  жасауға,  сондай-ақ  еңбек  жағдайларын,  қауіпсіздігін  және  еңбекті  қорғауды 
жақсартуға байланысты мәселелерді тексеру мен қарауға өкілдікпен қатысуға; 
22)  жұмыс  берушінің  еңбек  және  сонымен  тікелей  байланысты  қатынастар 
саласындағы іс-әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасауға; 
23)  біліктілігіне,  еңбектің  күрделілігіне,  орындалған  жұмыстың  саны  мен  сапасына, 
сондай-ақ еңбек жағдайларына сәйкес еңбегіне ақы төленуіне; 
24)  осы  Кодексте,  Қазақстан  Республикасының  өзге  де  заңдарында  және  ұжымдық 
шартта көзделген нысандарда ұйымды басқаруға қатысуға; 
25)  осы  Кодексте,  Қазақстан  Республикасының  өзге  де  заңдарында  белгіленген 
тәртіппен,  ереуілге  құқықты  қоса  алғанда,  жеке  және  ұжымдық  еңбек  дауларын  шешуге 
құқығы бар. 
2. Қызметкер: 
1)  еңбек  міндеттерін  еңбек  шартына,  ұжымдық  шартқа,  жұмыс  берушінің  актілеріне 
сәйкес орындауға; 

2) еңбек тәртібін сақтауға; 
3)  жұмыс  орнында  еңбек  қауіпсіздігі  және  еңбекті  қорғау,  өрт  қауіпсіздігі  мен 
өндірістік санитария жөніндегі талаптарды сақтауға; 
4) жұмыс берушінің және қызметкерлердің мүлкіне ұқыпты қарауға; 
5)  адамдардың  өмірі  мен  денсаулығына,  жұмыс  беруші  мен  қызметкерлер  мүлкінің 
сақталуына  қауіп  төндіретін  ахуал  туындағаны,  сондай-ақ  бос  тұрып  қалу  туындағаны 
туралы жұмыс берушіге хабарлауға; 
6) еңбек міндеттерін орындауға байланысты өзіне мәлім болған мемлекеттік құпияны, 
қызметтік,  коммерциялық  және  заңмен  қорғалатын  өзге  де  құпияларды  құрайтын 
мәліметтерді жария етпеуге; 
7)  жұмыс  берушіге  келтірілген  зиянды  осы  Кодексте  белгіленген  шектерде  өтеуге 
міндетті. 
3.  Қызметкердің  осы  Кодексте  көзделген  өзге  де  құқықтары  болады  және  ол  өзге  де 
міндеттерді атқарады. 
  
23-бап. Жұмыс берушінің негізгі құқықтары мен міндеттері 
1. Жұмыс берушінің: 
1) жұмысқа қабылдау кезінде таңдау еркіндігіне; 
2)  қызметкерлермен  еңбек  шартын  осы  Кодексте  көзделген  тәртіппен  және  негіздер 
бойынша өзгертуге, толықтыруға және бұзуға; 
3) өз өкілеттігі шегінде жұмыс берушінің актілерін шығаруға құқығы бар. 
Еңбек  жағдайларының  өзгеруіне  байланысты  актілер  шығару  осы  Кодекстің  48-
бабына сәйкес жүзеге асырылады; 
4)  өз  құқықтары  мен  мүдделеріне  өкілдік  ету  және  оларды  қорғау  мақсатында 
бірлестіктер құруға және оларға кіруге; 
5)  қызметкерлерден  еңбек  шарты,  ұжымдық  шарт  талаптарының,  еңбек  тәртіптемесі 
ережелерінің және жұмыс берушінің басқа да актілерінің орындалуын талап етуге; 
6) осы Кодексте көзделген жағдайларда және тәртіппен қызметкерлерді көтермелеуге, 
оларға тәртіптік жаза қолдануға, қызметкерлерді материалдық жауапкершілікке тартуға; 
7) еңбек міндеттерін атқару кезінде қызметкердің келтірген зиянын өтетуге; 
8)  еңбек  саласындағы  өзінің  құқықтары  мен  заңды  мүдделерін  қорғау  мақсатында 
сотқа жүгінуге; 
9) қызметкерге сынақ мерзімін белгілеуге; 
10) егер жеке еңбек шартының талаптарында ескертілген болса, қызметкерді оқытуға 
байланысты өз шығындарын өтетуге құқығы бар. 
2. Жұмыс беруші: 
1)  Қазақстан  Республикасы  еңбек  заңнамасының,  келісімдердің,  ұжымдық  шарттың, 
еңбек шартының, өздері шығарған актілердің талаптарын сақтауға; 
2) жұмысқа қабылдаған кезде осы Кодексте  белгіленген тәртіппен және жағдайларда 
қызметкерлермен еңбек шарттарын жасасуға; 
3) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша ішкі  бақылауды жүзеге асыруға; 
4) қызметкерге еңбек шартында келісілген жұмысты беруге; 
5) қызметкерге Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде, еңбек 
шартында, ұжымдық шартта, жұмыс берушінің актілерінде көзделген жалақы мен өзге де 
төлемдерді уақтылы және толық мөлшерде төлеуге; 
6)  қызметкерді  ұйымдағы  ішкі  еңбек  тәртібі  қағидаларымен  және  жұмыс  берушінің 
қызметкердің  жұмысына  (еңбек  функциясына)  тікелей  қатысы  бар  өзге  де  актілерімен 
және ұжымдық шартпен таныстыруға; 
7)  қызметкерлердің  өкілдеріне  ұжымдық  келіссөздер  жүргізу,  ұжымдық  шарттар 
жасасу, сондай-ақ олардың орындалуын бақылау үшін қажетті толық және дәйекті ақпарат 
беруге; 

8)  қызметкерлер  өкілдерінің  ұсыныстарын  қарауға,  ұжымдық  келіссөздер  жүргізуге 
және осы Кодексте белгіленген тәртіппен ұжымдық шарт жасасуға; 
9)  қызметкерлерді  Қазақстан  Республикасының  еңбек  заңнамасына,  еңбек  шартына, 
ұжымдық шартқа сәйкес еңбек жағдайларымен қамтамасыз етуге; 
10)  қызметкерлерді  жабдықпен,  құралдармен,  техникалық  құжаттамамен  және  еңбек 
міндеттерін  атқару  үшін  қажетті  өзге  де  құралдармен  өз  қаражаты  есебінен  қамтамасыз 
етуге; 
11) мемлекеттік еңбек инспекторларының нұсқамаларын орындауға; 
12)  егер  жұмысты  жалғастыру  қызметкердің  және  өзге  де  адамдардың  өміріне, 
денсаулығына қауіп төндіретін болса, жұмысты тоқтата тұруға; 
13) қызметкерлерді міндетті әлеуметтік сақтандыруды жүзеге асыруға; 
14)  қызметкер  еңбек  (қызметтiк)  мiндеттерiн  атқарған  кезде  оны  жазатайым 
оқиғалардан сақтандыруға; 
15) қызметкерге жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын беруге; 
16)  қызметкерлердің  еңбек  қызметін  растайтын  құжаттардың  және  оларды 
зейнетақымен  қамсыздандыруға  арналған  ақшаны  ұстап  қалу  мен  аудару  туралы 
деректердің сақталуын және мемлекеттік мұрағатқа тапсырылуын қамтамасыз етуге; 
17)  қызметкерге  зиянды  (ерекше  зиянды)  және  (немесе)  қауіпті  жұмыс  жағдайлары 
мен кәсіптік аурудың болу мүмкіндігі туралы ескертуге; 
18)  жұмыс  орындары  мен  технологиялық  процестерде  қауіп-қатерді  болғызбау 
жөнінде  шаралар  қабылдауға,  өндірістік  және  ғылыми-техникалық  прогресті  ескере 
отырып профилактикалық жұмыстар жүргізуге; 
19)  жұмыс  уақытының,  оның  ішінде  әрбір  қызметкер  орындайтын  үстеме 
жұмыстардың,  зиянды  (ерекше  зиянды),  қауіпті  еңбек  жағдайларындағы  жұмыстардың, 
ауыр жұмыстардың нақты есебін жүргізуге; 
20)  қызметкерлердің  кәсіби  даярлықтан,  қайта  даярлықтан  өтуін  және  олардың 
біліктілігін арттыруды осы Кодекске сәйкес қамтамасыз етуге; 
21)  қызметкердiң  еңбек  (қызметтiк)  мiндеттерiн  орындау  кезiнде  өмiрi  мен 
денсаулығына  келтiрiлген  зиянды  осы  Кодекске  және  Қазақстан  Республикасының 
заңнамасына сәйкес өтеуге; 
22)  еңбек  жөніндегі  уәкілетті  органның  және  еңбек  жөніндегі  уәкілетті  мемлекеттік 
органның  аумақтық  бөлімшелерінің  лауазымды  адамдарын,  қызметкерлер  өкілдерін, 
еңбекті  қорғау  жөніндегі  қоғамдық  инспекторларды  ұйымдардағы  еңбек  қауіпсіздігінің, 
еңбек  жағдайы  және  еңбекті  қорғаудың  жай-күйін  және  Қазақстан  Республикасының 
еңбек  қауіпсіздігі  және  еңбекті  қорғау  туралы  заңнамасының  сақталуын,  сондай-ақ 
өндірістегі жазатайым оқиға мен кәсіптік ауруларды тексеру үшін кедергісіз жіберуге; 
23) жұмысқа қабылдау кезінде осы Кодекстің 31-бабына сәйкес еңбек шартын жасасу 
үшін қажетті құжаттарды талап етуге; 
24)  жұмыс  беруші  айқындайтын,  он  сегіз  жасқа  дейінгі  қызметкерлердің  тегі,  аты, 
әкесінің  аты  (егер  жеке  басын  куәландыратын  құжатта  көрсетілсе)  және  туған  күні 
көрсетілетін  тізілімдердің  немесе  басқа  да  құжаттардың  жүргізілуін  қамтамасыз  етуге 
міндетті. 
3. Жұмыс берушінің осы Кодексте көзделген өзге де құқықтары болады және ол өзге 
де міндеттерді атқарады. 

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: