Таланттар

381 
 
дайын  нәпақаны  теріп  жеп,  күн  көрген  кез  ғой.  Әйел  ошақты 
демімен үрлеп отырып, адамзатты мәдениетке жеткізді. 
Әйелдің  рөлін  осыдан  артық  айтып  беру  қиын,  сөзімізді 
доғарсақ та болар еді, бірақ... 
Әйелдің  қолынан  не  келерін  қиналғанда  білерсің.  Кешегі 
атың өшкір соғыс кезінде бір малшының әйелі күйеуін бес жыл 
бойы кебежеге салып алып, көшіп жүріпті деседі. 
Біздің  заманымыздан  бұрынғы  алтыншы  ғасырда  сақ 
даласында  патша  болған  Тұмар  деген  апамыз  баса  көктеп, 
иемденуге келген Кир патшаның басын шауып алып: «Аңсағаның 
қан еді, мә, іш, ендеше!» – деп, сығырайған жансыз басты местегі 
қанға батырып, дарияға лақтырған. 
Одан  бір  ғасыр  кейін  өмір  сүрген  Алтын  патшайым  (оны 
парсылардың  Зарина  деп  атағанын  Әбілғазы  шежіресі  жазады. 
ХVІІ  ғ.)  өзіне  ғашық  болған  Мидия  ханзадасына:  «Сені  ғана 
сүйерім рас. Бірақ екеуміз қосылсақ, сен – билеуші, мен ханымың 
болармын. Маған сенген артымдағы елімді қайтермін? Ол саған 
бағынышты  болады  ғой.  Мен  сүйгеніме  қосылып,  бақытымды 
тапқаныммен, елім тәуелсіздігінен айырылып, бақытсыз болады. 
Мен үшін елімнің еркіндігінен артық  ештеңе жоқ. Қош!»  – деп 
қайтарған  екен.  Осындай  аңыздармен  халқымыз  ел  намысын 
ешбір байлыққа айырбастамайтын ұрпақты тәрбиелеп келеді.  
Өткен  ғасырда  қазақ  жерінде  болған  орыс  және  шетел 
саяхатшылары  қазақтың  әйелдері  жау  келіп  қалғанда,  бала-
шағасын  үйге  кіргізіп  жіберіп,  өздері  қолына  бір-бір  бақанды 
алып,  үйді  айнала  тұра  қалып  қорғанатынын  жазған.  «Әйел 
қырық шырақты» деп тегін айтқан ба? 
Бірде  Түркістан  маңындағы  археологиялық  жұмыстарын 
көргеніміз  бар.  Жігіттер  қолымызға  тастан  қырнап,  пышақтың 
жүзіндей  жұқартқан,  көлемі  қыздардың  тырнағындай,  осыдан 
500 мың – 1млн жыл бұрынғы адамдардың тұрағынан табылған 
тас  құралды  ұстатты.  Бұл  –  еркектің  қолынан  шыққан  дүние. 
«Адамзат  мәдениеті  тас  қолданған  дәуірден  басталады» 
(А.Машанов). 

382 
 
Уақыт  өтіп  жатты.  Әйелдің  отбасының  жылылығын 
сақтаушылық рөлі кеміген жоқ, бірақ өндіргіш күштер дамыған 
сайын  Ата  билігі  арта  берді.  Адамзат  тәжірибесі  отбасының 
матриархалдық жауапкершілігі мен ұйымдастыруын От Ағасына 
(отағасы) берді. 
Қазақ  әйелінің  санасында  сан  ғасыр  қалыптасқан  осындай 
ұғымдардың  бұзылуына  кеңестік  идеалдар  мұрындық  болды. 
«Әйелдің  құқығын  қорғау,  қоғамдық  қызметке  араласуына 
мүмкіндік  беру,  білім  алуын  заңдастыру»  сияқты  әдемі  идеяны 
көтерді  де,  жаппай  кедейшілік  пен  жетіспеушілік  салдарынан 
әйелді  қара  күшке  айналдырып  алды.  Сол  арқылы  отбасының 
қалыптасқан заңдарына соққы берілді. 
«Еркек пен әйел – тең» деген ұғым туа бастады. Ақыр аяғы 
бала  емізген  әйелдер:  «Әкел  бері,  әлгі  қараң  қалғырды»,  –  деп, 
еркектен оза, қағып салатын көріністер өрістеді. 
Қазақтың  қыздары  ағасының  қолындағы  темекіге 
жармасты, аузындағы арағын алды, орындығын алды. Бас ие өз 
орнында болса, оның орындығын кім тартып алар еді, өз орнында 
болмай шығады ғой. Кім өмірге бейімдірек, сол басқарады. Ол – 
өмірдің заңы. 
Біздің  қыздар  биіктеп,  өсіп  кеткен.  Бір  ғана  ғылым 
саласының өзінен соңғы екі-үш жылда 18 ғылым докторы шықты. 
Әйелден! Өссін. Анасы ақылман болса,  баласы  дара туады. Ау, 
бірақ жігіттер қайда? Олар алдыға түсіп, игеріп-меңгеріп жатса, 
әйелдердің жанына не зор келеді? Барлық жерде ерлерді аузына 
қаратып,  әйелдердің  суырылып  шыға  бастауы  жақсылық  емес. 
Әйелдің күші – нәзіктігінде. Әйелдерді қайраткерлікке итермелей 
берсе, ұрпақ қараусыз қалады. Бала бетімен кетеді. Абайды Абай 
қылған Зере мен Ұлжан аналардың тәрбиесі еді. Ана баласының 
қасында көбірек болуы керек. Әйелдер отырмайын демейді, үйде 
жұмыссыз сұлап жатқан еркекті көру – ауыр. 
«Бас мүлгісе, аяқ сүрінер» деген бар. Қыздардың өзге дінге 
кіруі, көрінгеннің қолтығына кетуі көбейді. Өзің сүйеу болмасаң, 
құшағыңдағың  кетеді.  «Өмір  сүру  керек»  дейді.  Жастарда 
ұмтылыс  зор.  Заң  оқу  орындарында  сығылысқан  қыздар, 

383 
 
халықаралық  қатынас  мамандығында  –  қыздар.  Мамандығына 
қарай мінез де өзгереді. Теледидарды ашып қалсаң: «Зауыттан бір 
миллион  алашағым  бар,  бермей  отыр.  Бала-шағам  аш,  енді 
өлуден басқа ештеңе қалмады»,  – деп зарлаған ерлерді көресің. 
Сейфуллин көшесімен жүріп қалсаң, «мені кім жалдайды?» – жол 
бойы  картамен  уақыт  өткізіп,  шоқиып  отырған  жұмыссыз 
жігіттер.  Қазақтың  қажырлы  жігіттері  соншама  қауқарсыз 
болғаны  қалай?  Құдай  басты  не  үшін  берді?  Басшысы  бар, 
басқасы  бар,  тығырықтан  шығар  жолды  қалайынша  таппайды? 
Қара бастың қамынан аса алмай жатыр ма? 
Әйел байғұс тырысып бағуда. Ақ қар, көк  мұздың үстінде 
табанынан  сыз  өтіп,  шемішке  сатады.  Қап  арқалайды.  Еркектің 
күші  қоғамға  қажетсіз.  Өйткені  өндіріс  орындары  жұмыссыз 
тоқтап тұр. Өндіргіш күштер әлсіреді. Еркектер қайтадан үңгірге 
кірді.  
Матриархатқа оралмасақ жарар еді. 

жүктеу/скачать 2,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: