Философия және саясаттану факультеті «философия» кафедрасы
жүктеу/скачать 0,86 Mb. Pdf көрінісі
|
Ғылым тарихы мен филос. Дәрістер.
| 2 Ақиқат аспектілері
Ақиқат – адамның ақыл-ойындағы шындықтың шынайы көрінісі. Ақиқат жалғыз болғанымен, бірақ онда объективті, абсолюттік және салыстырмалы аспектілер бөлінеді, оларды да салыстырмалы тәуелсіз шындық деп санауға болады. Біздің өміріміздегі барлық нәрселерді шындыққа немесе қателіктерге (өтірікке) қарай бағалау мүмкін емес. Осылайша тарихи оқиғалардың әртүрлі бағалары туралы, өнер туындыларының баламалы түсіндірмесі және т.б. туралы айтуға болады. Ақиқат критерийлерін екі топқа бөлуге болады: сыртқы және ішкі. Сыртқы критерийлерге практика, білімнің пайдасы, өзін-өзі сақтауы жатады. Ақиқаттың негізгі өлшемі – тәжірибе. Тәжірибе әлемді трансформациялауға бағытталған іс-шара болып табылады. Тәжірибе мен таным – бұл адам қызметінің ажырамас жүйесі. Бірақ тәжірибе салыстырмалы ақиқат болып келеді. Себебі, тәжірибе бір орында тұрмайды. Жылдан жылға өзгеріп отырады. Таным үрдісінде алынған сол немесе басқа қорытындыларды дәлелдей алмайды. Сондықтан оны салыстырмалы ақиқатқа жатқызады және ол материалдық өндірісті, жинақталған тәжірибені қамтиды.
Ақиқаттың логикалық критерийлері де өте маңызды болып келеді. Бірақ адамзат үшін шынымен пайдалы болатын шындықты тану ең басты маңыздылық болып табылады. Дегенмен, логикалық тұрғыдан салынған әрбір теория шындықты емес, керісінше, пайдасыз білім алуға әкеліп соқтырады. Жарамсыз деп танылған талаптар да бұрыс пікір немесе өтірік болып табылады. Біздің біліміміз қандай болса да, ол бәрі бір тексеруді қажет етеді, шынайы білімді қателіктерден, жалған білімдерден бөліп алуымыз керек. Жоғарыда айтылып кеткендей, ақиқаттың 3 негізгі аспектілерге бөлінеді. Соның біріншісі – объективті шындық. Бұл адам мен адамзатқа тәуелді емес білімнің мазмұны. Екіншісі, абсолютті ақиқат, ол табиғаттың, адамның және қоғамның толыққанды, сенімді білім және оған ешқашан күмән келтіруге болмайды. Соңғысынына салыстырмалы ақиқатты жатқызады. Ол өзінің толық емес екендігі көрсетеді, ертелі кеш бұдан әрі дәлелдеуді кажет ететін білімдерді айтады. Былайша айтқанда, салыстырмалы ақиқат шындыққа жақын, оған едәуір сәйкес келетін, бірақ толық емес ақиқат. Салыстырмалы ақиқаттың кейбір элементтері өзінің объектісіне толық, сөйкес келеді, кейбіреулері автордың ақылмен болжап тұрған ойлары болып табылады. Объектінің кейбір аспектілері біршама уакытқа дейін танушы субъектінің көзінен таса қалып коюы мүмкін. Өзінің объектісіне толық сәйкес келмеуіне орай, салыстырмалы ақиқат нағыздықтың жақындау –дәл бейнесі ретінде көрініс береді. Әрине, таным үдерісінде салыстырмалы ақиқаттың дәлелденуі, толыктырылуы мүмкін. Сондықтан ол жетілдіретін білім болып табылады. Акиқат өзінің даму кезеңдерінде тұрақты серігі болып келе жатқан қарама- карсылығы – адасумен тығыз байланысты. Бұл ақиқатқа жетудің күрделілігі мен қиындығын керсетеді. Адасу – өзінің пәніне сәйкес келмейтін, оған сай емес білім. Мысалы, мәңгілік козғалтқыш жасауға тырысу энергияның айналу және сақталу заңының ашылуына мұрындык болды. Эфир, жылу тегі идеялары толкындык оптиканың және электродинамиканың, сонымен қоса жылу үдерістері туралы физикалык ілімнің шығуының алғышарты болды. Кейде бұлардан да қатал акикатты іздеу оған альш келмейтін, адастырып әкететін ахуалдар болады. Нағыздықты тану үдерісінде адасудан аулак болу оңай емес. Адамның ақиқатка тырысуы әркашан адасусыз болмайды. Адасудан аулак болу онай емес, кейде киындап кетуі мүмкін. Адасу өзінін мәні жағынан танымның жеке жақтарыньщ нәтижелерін абсолюттендіру ретінде туындайтын нағыздықтың қате бейнеленуі. Әрине, адасу ақиқатқа жетуді қиындатады, бірақ одан күтылу мүмкін емес. Таным қозғалысының қиындығының да қажетті сөті бар. Мысалы, алхимия секілді «ұлы адасудың» формасында химия ғылымының қалыптасуы жүріп жатты. Танымдағы ақиқатқа қарсы адасуды ғана емес, жалғанды да айтуға болады. Жалған дегеніміз – алдау мақсатында нағыздығты сашлы бұрмалау. Адасудың қандайы болса да, ерте ме, кеш пе, әйтеуір анықталады, "сахнадан түсіп қалады" немесе ақиқатты білімге айналады. Ол жалған ақиқатка дейін өспейді, оның жетістігіне кызмет ете алмайды. Жоғарыда айтылғандай, адасу білімнің сипаты болып табылады, ал қате божа, адамның түрлі салалардағы дұрыс емес әрекетінің салдары ретінде көрініс береді. Адамдар айғактық, логикалық, саяси, сонымен коса күнделікті өңгірде түрлі қателерге ұшырап отырады.
жүктеу/скачать 0,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|