БӨЛІМ.   ДАУЫС ЖӘНЕ ОНЫҢ БҰЗЫЛУЫ

байланысты  емес  адам  көмейінен  шығатын  кез  келген  дыбыс.  Дауыс 

генераторлық бөлім ретінде қызмет ететін көмейде пайда болады. Тыныс алу 

мүшелері  –  энергетикалық  бөлім.  Энергия  көзі  ретінде  дауыс 

шымылдығының тербелісін тудыратын ауа ағыны болады. Қойылмалы түтік 

(жұтқыншақ, мұрын және ауыз қуысы) – мұнда дыбыс өз күшін және мәнерін 

алатын  жаңғырықтыру  бөлімі.  Дыбыстың  акустикалық  қасиетін  ажырату 

есту қабілетінің көмегімен іске асырылады. 

жайылатын ауа бөлшектерінің тербелісі.  

- 

есту 

тербелгіш 

қозғалыстарының жиілігін субъективті түрде қабылдауы.  

Ауа  тербелісі  неғұрлым  жиі  болса,  солғұрлым    дыбыс  жоғары  болып 

шығады.  Дауыстың  жоғарлығының  сапасы  дауыс  перделерінің  бір  секунд 

үшінде    түсетін  тербеліс  жиілігіне  байланысты  болады.  Негізгі  үн  (тон) 

жиілігі  герцпен  өлшенеді.  Жай  сөйлеу  тілінде  еркектерде  85-тен  120  Гц-ке 

дейін, ал әйелдерде 160-тан 340 Гц-ге дейін өзгереді. Негізгі үннің өзгерістері 

сөйлеу тілінің мәнерлігіне әсер етеді.   

Дауыстың  күші,қуаты  дауыс  шымылдығының  діріл  қарқынына 

байланысты  болады.  Децибеллмен  өлшенеді.  Дауыс  перделерінің  діріл 

қарқыны  неғұрлым  көп  болса,  солғұрлым  дауыс  күшті  шығады.  Дыбыс 

тембрі  немесе  дыбыс  ренкі  дауыстың  сапасының  маңызды  сипаты  болып 

табылады.  Ол  күрделі  дыбыстардың  акустикалық  құрамын  көрсетеді  және 

тербеліс күші мен жиілігіне тәуелді болады.    

Дауыс үшін ең маңызды болып оны шығару тәсілі – «дыбыс шабуылы» 

деп  аталатын  тәсіл.  Дауыс  шығарудың  үш  түрін  ажыратады:  1)  алғашқыда 

жеңіл дем шығару, кейін дауыс перделері қабысып, тербеліске түседі. Дауыс 

болмашы  шудан  кейін  естіледі.  Бұндай  тәсіл  «қырылдақ  (көмей)  шабуыл» 

деп  аталады;  2)  дауыс  перделерінің  қабысуы  мен  дем  шығару  кезі  қатар 

келеді.  Бұл  дыбыстың  «жұмсақ  шабуылы»;  3)  алғашқыда  дауыс  перделері 

қабысып,  содан  кейін  оларды  тербеліске  түсіріп  дем  шығарылады.  Бұл  түрі 

«қатты шабуыл» деп аталады.   

Көп қолданылатын және физиологиялық негізделген «жұмсақ шабуыл» 

болады. Ол дауыс міндеттеріне және адамның эмоциялық күйіне байланысты 

болады.  Сонымен  қатар  кейбір  жағдайда  түзету  жұмысында  дауысты  қою 

мақсатымен пайдаланылады. 

 

Дауыс аппаратының қалыптасуы мен қызметінің биологиялық негіздері. 

 

305 

Дауыс  өмір  әрекетінің  интегралды  биоәлеуметтік  өнімі  ретінде 

адамның  биологиялық  дамуының  кезеңдерімен  тығыз  байланысты.  Бұл 

категоряларды  сәйкестендіре  отырып,  дауыс  функциясының  дамуында  жеті 

кезең ажыратуға болады: 

-  мектепке  дейінгі  (туылғаннан  жеті  жасқа  дейін)  кезең.  Бұл  кезең 

үшінде  нәрестелік,  ерте  жас  (3  жасқа  дейін),  мектепке  дейінгі  ересек  жас 

кезеңі деп бөлінеді; 

- мутацияға дейін (жеті жастан он үш жасқа дейін) кезеңі; 

- мутация кезеңі (13 жастан 15 жасқа дейін); 

- мутациядан кейінгі (15-тен 17-ге дейін) кезең; 

-  қарастырып  отырған  қызмет  пен  адам  организмінің  қалыптасу  кезеңі 

(18 ден 35 жасқа дейін); 

- сенімді қызмет атқару кезеңі (35-тен 60 жасқа дейін); 

- басылу кезеңі – кәрілік дауыс (60 жастан кейін). 

Дауыстың  дамуында  қиын-қыстау  кезеңі  –  нәрестелік,  мутация  және 

басылу кезеңі болып есептеледі. 

жүктеу/скачать 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: