Ә Д ,  ------------------------- -

37
кес  одістері  болады.  Әдістің  негіэінде 
білімдер  жуйесі  ж аткандыктан  (мыс., 
математикалык  немесе  философиялық, 
логикальік  жоне  т.б)  олардың одістсрі де 
ор  алуан  болыл  келеді.  Осыган  орай, 
гылымда  одістсрді  тогггастыру  мэселесі 
пайда болды. Топтастыру одістср бслпсінс 
(қолдану  оресіне,  оның  эаңдылыктары 
мен угынцарының сишгтына байланысты) 
қарай іскс асырылады. Осыган байланысты 
шпстерді  екі  үлкен  топка  бөлуте  болады: 
философиялык одіс жонс жеке  гылымдар 
одісі.  Философиялык одіс таным  теория- 
сымси байланысты болгандықтан, барлык 
гылымга  ортак  болып  келсді.  Белгілі  бір 
гылым  саласында  философиялык  одісті( 
дүрыс  колдана  білмеу  көптеген  одісна- 
малық  кателсрге  соқтырады.  Диалскти- 
калык  материализм  —  дүниені  танудың) 
жэие  өзгсртудің бірден-бір  гылыми  одісі.і 
Әдіснаманы  одістсн  ажырата білген жен.І
ӘДІСТЕМЕ  (Методика)  —  1)  одістср 
жиынтығы;  2)  оқыту  немесе  гылымды 
зерттеу  одістері  туралы  ілім;  3)  псдаго- 
гиканың  жеке  пендерден  берілетін  білім 
колемі  мен  маэмүны н  негіздсп,  оны 
оқытудың  тиімді  одістерін  зерттейтіні 
саласы  Жалпы  алганда  жас  үрпақты 
торбислсу  мен  окыту  процесінің  эаңды- 
л ы қ т а р ы и   д и д а к т и к а   зср ттей д і.  Ол 
заңдылықтардың жеке пондсрді окьпудагы 
корінісін  жонс  ор  пөнді  оқытудың  оэіне| 
гана тон заңдыл ықтарын пондік дидактика 
қарастырады. Бүлардың орқайсысына тон 
оэіндік ерскшслнстерінс байланысты окьпу 
одістемелері  бар.  Ә.  дидактикага  гана 
негіэделіп  коймайды.  Ол  психология, 
педагогика,  филология  жоне  т.б.  гылым- 
дардың жстістіктеріне сүйеніп,  білім беру 
жүйесіндсп  оэат  тожірибелер  мен  мосе- 
лелерді  жедел  гылыми  талдаудан  откізіп 
отырады.
Ә Д ІС Т Е М Е   Б ІР Л Е С Т ІГ І  (М етод 
объединение)  —  белгілі  бір  пон  мүғалім- 
дерінің  жоне  бастауыш  сынып  мүгалім- 
дерінің  біліктілігін  жетілдіруді  коздсйтін 
мүгалімдер жүмысын үйымдастырудын бір 
түрі.  Ә.б.  мсктсп,  мсктспаралык  жоне 
аудандык  деңгейді  қамтиды.
ӘДІСТЕМЕЛІК  ӘЗІРЛЕМ Е  (Мето- 
дическая  разработка)  —  сабак  откізуді 
қамтамасыз  ететін  барлық  материалдар- 
дың кешені. Ә.о. сабақ жоспарын не сабақ- 
тың кыскаша жазбаша жоспарын қамтиды. 
Мүнда  берілген  сабақ  нсмссе  сабактар 
ссриясын  одістемелік  тү р ш д ан   қамта- 
масыэ ету көзделсді.
ӘДІСТЕМЕЛІК  Ж ҮМЫС  —  оқушы- 
ларды  оқыту  мен торбислсудің  негүрлым 
үтымды  одістері  мен  тосілдерін  игеруді 
мақсат ететін жүмыстар кешені; педагоггіц 
оқу-торбислік жүмыстарды  үйымдастыру 
жоне жүргізуге қатысты жалпы дидактика-
лык жоне одістемелік эзірлігініц деңгейін 
кетеру;  педагогикалык  үж ыміш ц  озара 
тэжірибс  алмасуы,  озскті  педагогикалық 
тожірибені  іздестіру  жоне  насихаттау. 
Әдістсмслік  жүмыс  мсктептегі  жогары 
сапалы  оку-торбие  жүмыстарын  дүрыс 
жолға  коя  білуге  к ол   жеткізуге  жэне 
қолдауга  багытталган  Бүл  оқу  жылы 
ішінде  жүргізілетін  жоне  педагоггердін 
күнделікті  практикасымсн  стенс  байла- 
нысты  атқарылатын  жүмыстар  Әдістс- 
мелік  ж үмыстын  негіэгі  багы ттары н, 
маэмүны  мен  түрлерін  о ку   орны ны ң 
псдагогикалык кеиесі анықтайды. Әдсттс, 
одістемелік  жүмыстың тікелей  жетекшісі 
д и р ек то р д ы ң   о к у -т о р б и с   ж оніндегі 
орынбасары болып табылады. Әдістемелік 
жүмыстың  үйлестіру орталыш   —  одісте- 
мелік  кеңсс  пен  педагогикалык  кеңестің 
жүмысшы органын  мектептегі тожірибелі 
педагоггер,  сынып  жетекшілері  және т.б. 
педагогтер  күрайоы.  Әдістемелік жүмыс- 
тың жоспарына накты мсктсптің жағдайы- 
на  колдануға  қолайлы  оэекті  олеуметгік- 
дагогикалык проблемалар мен багдарла- 
малық  талаптар  енгізіледі.  Ә.ж.  мүғалім- 
дердің білімін жетілдіру институттарында, 
т.б.  мамандықш   жетілдіру  мекемслерін- 
дегі  дорістсрдс  педагог-оріптестерінің 
тожірибслерімен  тікелсй  танысу  мүмкін- 
діктерін есксре отырып үйымдастырылады. 
Әдістемелік жүмыстың мазмүнын жоспар- 
лау кезіңдс педагоггердің жеке-даралык іс- 
орексттерінің  нэтижелеріне,  педагогика 
үжымы қүрамының сапасына,  білім  беру 
мекемелеріндегі кадрлар даярлау жағдайы- 
ны ң  ерекшеліктеріне,  сон дай-ақ  онда 
қалыптаскан  одістемелік  жүмыстардын 
достүрлсрі  мен  нысандарына  айрықша 
н азар   аудары лады .  Қ алалар  м ен  ірі 
ауылдык мектептердс пондер жоне пондер 
топтамасы  (жаратылыстану-математика, 
коғамтану,  т.б.),  торбие  жумыстарының 
түрлері (сынып жетекшілері, т.б.) бойын- 
ша  одістемелік  бірлестіктер  (комиссия) 
күрылады.  Мүндай  бірлестіктер  жалпы 
мектептік  немесс  кажетті  жағдайда  — 
оқыту баспалдақтары бойынша жеке-жеке 
болуы мүмкін.  Бірлесгіктегі педагоггердің 
жүмысы мектептегі тэрбнел ік жүмыстарды 
түракты  қамтамасыэ  етіп  ош руға  жоне 
понаралық  байланыстар  проблемаларын 
шешуге,  бір-біріне  жақын  жоне  аралас 
такы ры п тарды   м еңгерудің  біры ңғай 
педагогикалық  талаптарыи  карастыруга, 
оку пондерінің тсрминологияларын  қол- 
дануға,  тапсырмаларды  іріктеуге,  т.б. 
бағы тталады .  Б ір л естік   ш ең берін де 
ссмннарлар,  конференциялар,  педагоги- 
калық оқулар, жеке-даралық жоне топтық 
консультациялар, оңгімелесу, сүхбат жоне 
т.б.,  сондай-ак толімгерлік достүр  үйым- 
дастырылады.  Әдістемелік  жүмыстың 
негізгі формаларының бірі — ашьпс сабақ-
----------------------  ә д і

0
3
1
-------------------------------------------  38  — ---------------------------------------------------
тар мен сыньптган тыс өткізілетін оқуларға I 
Ә К ІМ Ш ІЛ ІК   (Администрация)  —  кез 
к аты сы п   бүл  ж он ін де  п ед аго ги к ал ы к   келген  м екеменің,  қоғам ды қ  бірлестік-
талдау  жөне  үж ы м ды қ  талқы лау  өткізу 
(педагог  ж үм ы сы   ж еке  одістемесі  ғана 
емес, жалпы дидактикалық ж әне идеялық-  I 
торбиелік  қы рлары   арқы лы   д а   бағала-1 
нады).  Әдістемелік  ж үмы сты ң  маңызды 
ерекшеліктерінің  бірі  —  оны ң  ш ығарма-  I 
ш ы лы қ  сипаты.  Ш ы ғармаш ы лы қ  рухты  I 
қ о л д а у ғ а   п е д а г о г т ік   ү ж ы м   т а ң д а ғ а н  
п р о б л ем ал ар д ы ң   н а қ т ы   одістем елерін  
бірлесе отырып қарастыру, озат тожірибелі 
мектептің  уйьімдастырушылық-орекетгік 
ж эне  эр   түрлі  психологиялық-педагоги- 
калы қ  жағдаяттарды  үлгілеудің  іскерлік 
ойындары  септігін  тигізеді.  Әдістемелік 
ж үмыстың  нақты   жағдайлардағы  форма- 
лары  эрқалай  тиімділікке  (соны ң  ішінде  I 
орбір  педагог  үш ін  де)  ие,  б ір ақ   олар 
ж и н а қ т а л а   кел е,  б ір -б ір ін   то л ы қ т ы р а 
т ү с е д і;  э р іп т е с т е р д ің   к э с іб и   қ а р ы м - 
қ аты н астар ы н   түрлен д іред і.  М үғалім - 
дердің  ж үмы с  күн і  ішінде  ж үргізілетін 
үж ы мды қ  эдістемелерді  ж оспарлау  мен 
үй ы м д асты р у д а  э д іс т е м е л ік   ж ү м ы с қ а  
қатысушылардың  бэрі  үш ін  қолданылуы 
м ү қ и я т   таң ц алы п   ал ы н ған   у а қ ы т  пен 
м ерзім   ж о н е  б ек ітіл ген   іш к і  тө р тіп ті 
бүзбау елеулі маңызға ие болады. Сондай- 
а қ   ө д істе м ел ік   о қ и ғ а л а р   ү ш ін   ж е к е - 
д ар ал ы к   д а я р л ы қ қ а  арн ал ған   уақы тты  
есепке алуды талап ету де қажет.  Мекгепте 
тақы ры пты қ  зерттеулер,  үздік  педагог- 
тердің орбір сабаққа байланысты ғылыми 
еңбектері  сүры птап  алынады,  көрмелер 
үйымдастырылады. Әдістемелік бірлестік- 
тердің  ж етекш ілері,  муғалім-одіскерлер 
жекелеген тақырыптар бойынш а одебиет- 
терді  тандап  алып,  сол  бойы нш а  ж аңа- 
лықтарға  шолу  жасайды;  библиография- 
л ы қ   к ар то тек ал а р д ы   үй ы м дасты рады . 
Қажет кезінде мектепте шүғыл одістемелік 
к е ң е с   ш а қ ы р ы л а д ы ,  о н д а   п ед агогтср 
ресми эдістемелік қүж атгармен танысуды 
немесе  дорістерді  жоне  торбие  жүмыста- 
рын үйымдастыруға қатысты шүғыл м эсе- 
лелерді талқылайды.
Ә ЗІЛ   —  зілсіз,  күлкі  үш ін  айтылған 
сөз, соз ойынының жеңіл,  коңілді түрі. Өз 
аты м ен  ат ап ,  тік ел ей   а й т қ а н д а ,  ауыр, 
жайсыз тиетін жайтгы жүмсартып, қызьгқ- 
ты  айтудың  тэсілі.  Адамдар  арасындагы 
тоң-торыстықты, ж аңсақ айтылған соз бен 
оғаш ,  оры нсы з  қы лы қты   ж уы п-ш айы п, 
қ ар ы м -қ аты н асқ а  ж ы лы лы қ  дарытатын 
к о ң іл д і  соз.  Ә зіл  т е ң   қ ү р б ы   адам дар 
арасында да, үлкен мен кішінің ортасында 
да  бола  береді.  Ә демі  де  оры нды   озіл 
алғы рл ы қ,  тап қ ы р л ы қ тан   туады.  Онда 
шығармашылық нышаны болады.  Қисын- 
ды   озіл  ай ты п ,  озілге  озілм ен  тап қы р  
жауап  бере  білу  — торбиелілік,  модениет- 
тілік белгісі, коңіл жүйрікгігінің корсеткіші.
тердщ  оасқару органы.  ьасқару органына 
мекеменіңбасш ы сы , орынбасары, ғалым- 
хатшысы,  бас  экономисі жоне т.б.  кіреді.
Ә Л Е У М Е Т Т Е Н У   —  и н д и в и д т ің  
қары м -қаты насы   ж эне  іс-орекеті  бары- 
сында жүзеге асатын  процесс ж эне  оны ң 
олеуметпк тэж іриф ю і игеруінің нэтижесі. 
Ә. қайбірде қоғайдағы  ор түрлі бағыттағы 
факторлар  сипатына  ие болатын  эр түрлі 
ө м ір л ік   ж а ғд а я т т а р д ы ң   ж е к е   тү л ға ға  
стихиялы қ ы қпалы  ретінде де,  сондай-ақ 
торбие жүмыстарын жүргізу кезінде, яғни 
жеке  түлғаны   мақсатты  бағытга  қалы п- 
т а с т ы р у   ж а ғд а й ы н д а   д а  ж ү зеге  асуы 
мүмкін.  Торбие  олеуметгенудің  жетекші 
орі  айқындауш ы  негізі  болып  табылады. 
Ә.  түсінігі  40-50-ж ы лдары   А.  Бандура, 
Дж.  Кольман  жоне т.б.  еңбектері  арқылы 
элеуметтік  психологияға  енген.  Әр  түрлі 
ғылыми  мектептерде  Ә.  түсінігі  ор  түрлі 
и н т е р п р е т а ц и я ға   ү ш ы р ад ы .  М ы с.,  ол 
необихевиоризмде олеуметгік ілім ретінде 
т ү с ін д ір іл е т ін   б о л с а ,  с и м в о л и к а л ы к  
интеракционизм мекгебінде — олеуметтік 
өзара  орекеттестіктің  нотижесі  саналады; 
ал  гум анистік  психологияда  —  Мен  — 
түж ырымдамасының  ө зін д ік   ак ту ал и - 
зациясы  ретінде  кабылданады.  Ә.  қүбы - 
лы сы   копаспектілі  жоне  аталған  бағыт- 
та р д ы ң   орбірі  зе р т т е л ін е т ін   ф е н о м е н  
тараптарының біріне баса назар аударады. 
Ә.  элеуметтік  м ін ез-күлы қты   реттеудің 
диспозициялы қ  түжырымдамасы  ш еңбе- 
рінде  қарастырылады,  мүнда  қоғам ды қ 
қ а р ы м -қ а т ы н а с қ а   қ о сы л у   д о р еж есін е 
байланы сты   олеуметгік  м ін ез-күлы қты  
реттеу жүйесін жинақтайтын диспозиялық 
иерархия  қалыптасады.  Психологгар  коп 
уақыттар бойы олеуметгенуге — институ- 
цияландырылған бшім беру жүйелеріндегі 
торбие  ретінде  баса  коңіл  ооліп  келді. 
Әйтсе де казіргі кезде зерттеу поні ретінде 
жекелей алғанда, бейресми бірлестіктерде, 
стихиялы  түрде  пайда  болған  топтарда, 
т.б.  яғни  ресми  қүрьшымдардан  тыс  отіп 
жатқан  процестерде  қамтылуда.
Ә Л Е У М ЕТ ГІК   ЕЛЕСТЕТУ   Т Ү Ж Ы - 
Р Ы М Д А М А С Ы   —  қ а зір г і  қ о ға м д а ғы  
одетгегі сана қүрьшымдарының орекет етуі 
түжырымдамаларын  айқы ндауға  багыт- 
талған  “орташ а  рангалы ”  теориялардың 
бірі. Ә.е.т. XX ғ.  60-70-ж ы лдары  француз 
олеуметгік психологиясында, сциентистік 
м о н д е г і  о л е у м е т т ік - п с и х о л о г и я л ы қ
білімнің американды қ үлгілерінің еуропа- 
л ы қ   ғьшымға  озбырлыгына  қарсы   жауап 
ретінде пайда болған түжырымдамалардың 
қатары н а  жатады.  Ә леуметтік  елестету 
т ү ж ы р ы м д а м а с ы н ы ң   н е г із г і  и д е я с ы  
мы наған  саяды:  қоғам н ы ң   м ентальды қ 
(рухани)  қүрылымы  олеуметтік субъектің

39
ӘЛЕ
(топ  немесе  индивидтің)  психологиялық 
түрақтылығын  ныгайтуға жоне  өзгермелі 
жағдайда  оның  мінез-күлкын  белгілі  бір 
м ак сатқ а  бағдарлауға  к ы зм е т   етеді. 
Әлеуметгік-психологиялық  зерттеулердің 
поні  қоғамдық  қатынастар  сол  арқылы 
субъектің  даралы қ  санасында  бейне- 
ленетін олеуметтік елестетудің жиынтығы 
ретіңде түсіндірілетін олеукіетгік шындык 
болып  табылады.  Осы  ыңғайдағы  негізгі 
т ү с ін ік   Э .  Д ю р к гей м н ің   олеум еттік 
д о к т р и н ас ы н а н   ал ы н ган   олеум еттік 
елестету  үғымына  жақын.  Ол  олеуметгік 
елестету  түжырымдамасында  жекелеген 
индивидтер  игерген  үжымдық  білімнің 
айырықша формасы ретінде түсіндіріледі. 
Әлеуметтік  елестету  қүрылымы  үш  өл- 
шемнен  түрады:  объект  жөніндеп  молі- 
меттер  ж инақталған  ақпарат;  үйымды 
сапалық  жағынан  сипаттайтын  елестету 
өрісі;  елестету  о б ъ ектісін е  қаты сты  
үстаным.  Әдетте,  сананы ң  олеуметтік 
елестету динамикасы  олеуметтік  елестету 
түжырымдамасында  “объективтеу”  деген 
аталы м ға  ие  болады  ж ә н е   м ы надай 
фазалардан  қүралады:  “персониф ика- 
циялау”  (елестету  объектін  нақты  түлға- 
мен ассоциациялау), елестетудің “фигура- 
тивтік схемасы” (визуальдық-елестетілген 
ментальдық  қүрылым)  жоне  “натура- 
лизациялау”  (одетте,  санадағы  “фіпура- 
тивтік  схема”  элементгерін  автономды 
объектердің моні ретінде  зерделеу).  Ә.е.т. 
шеңберінде  олеуметгік  елестетудің  келесі 
бағытгары қалыптасқан:  1) өлемнің дара- 
л ы қ  көрінісі  деңгейіндегі  олеуметтік 
елестету  —  үйреншікті  нөрсе  мен  жаңа 
мазмүн  аралығындағы  шиеленісті  шеше- 
тін, ал соңгысын пысықтау үлгілері арқы- 
лы  бүрыннан  бар  жүйелердің  елестету- 
леріне  бейімдейтін,  сондай-ақ,  өдеттен 
тысты — қарапайымдыққа айналдыратын 
феномен  ретіңде  қарастырылады;  2)  кіші 
топтар  деңгейіндегі  өлеуметгік  елестету 
түж ы ры м дам асы нда  то п іш іл ік   өзара 
орекеттестің  рефлексивтік  белсенділік 
феномені ретінде көрінеді. Сонымен қатар 
озара  орекеттестік  жағдайының элемент- 
тері  жоніндегі  елестетудің  иерархиялық 
жүйесімен  қатар,  субъектің  озінін  адам 
ретіиде басқаларға қарағанда (Ж.  Кодол), 
“Озіндік  “ Меніне”  осіре  сойкес  келуінің 
эффектісін  қүрауы  да  кездеседі;  3)  Г. 
Тешфелдің  олеуметтік  категоризациялау 
теориясына жақындау сілтемелері түрғы- 
сы н ан   ал ған д а,  т о п а р а л ы қ   қ а р ы м - 
катынастардың  жоспарында  олеуметгік 
елестету,  бір  жағынан,  детерминазация- 
ланған,  екінші  жагынан,  озара  орекст- 
тердің  жекелеген  жағдайлары  —  жалпы 
олеуметгік  факторларының  рефлексивтік 
қатынастарынын элементі ретінде түсінді- 
ріледі.  М үндағы  маңызды  теориялы қ 
нотиже топаралық дискриминация фено-
менінің  абсолюттік  емес  сипаты  жоне 
оның  олеуметгік  факторларға  (В.  Дуаз) 
тоуелдігі  жөніндегі  корытынды  болып 
табылады;  4)  үлкен  өлеуметтік  топтар 
деңгейінде  одеттегі  сана  элементтерін 
зер ттеу ге  ж ол  аш ы лды .  Ә леум еттік 
елестету түжырымдамасында психоталдау 
(С. Московиси), қала (Сг. Милгрем), ойел 
жоне  бала  (М .-Ж .  Ш омбар  де  Л ов), 
денсаулык  жоне  аурулар  (К.  Херзлиш), 
адам тоні (Д. Жоделе) жоне т.б. жөніндегі 
елестетулер жүйесі зерттелген. Әлеуметгік 
елестету  түж ы ры м дам асы ны ң  қ азір гі 
бүқаралық  сана  (мыс.,  жеке  түлғаның 
даралануының үлғая түсуі, өмірдің бір ізге 
салынуы,  жыныстардың шынайы теңдігі- 
нің болмауы, мортебенің күдіреттендірілуі) 
ж өніндегі  ерекш еліктері  олеум еттік- 
психологиялык,  соңдай-ақ  дүниетаным- 
ды қ  монге  де  ие.  Әлеуметтік  елестету 
түжырымдамасыңдағы одістемелік қайшы- 
лы қтар  осы  тсорияны ң  екі  ж ақты   — 
француздык әлеуметтік достүрлерге жоне 
олеуметтік  психологияның  когнитивтік 
доктринасына  бағытталуына  байланысты 
болады. Түтастай алғанда, Ә.е.т. — әдеттегі 
сананы ң  фсномеиологиясын  зерттеуге 
арн ал ған   олем дік  гы лы м дағы   си р ек 
кездесетін үлгі. Осы түргыда жинақталған 
эмпиризмдік материалдар психологтардың 
қызығушылығын  артгыруда.
Ә Л Е У М Е Т Т ІК   О Л ІИ Е М   Ә Д ІС І 
(Социометрический метод)  — америкалык 
психолог  жоне  социолог  Дж.  М орено 
шагын топтагы адамдардың қарым-қаты- 
настарын  зертгеу  үшін  енгізген  зертгеу 
одісі.  Басты  м ақсаты   —  топ  ішіндегі 
адамдардың тілегі  мен  мүддесін  анықтау. 
Топтағы  адамдар  бір  жагдаятта  болып 
(демалыста, жүмыста, спортгық шараларда 
жоне т.б.), қасындағы адамдардың біреуін 
олшем (с үрақтарга) бойынша таңдап алуы 
керек.  Адамдардың  қарым-катынастары- 
ның  үйлесімді  болуы,  бір-бірін  үнатуы 
нем есе  үнатпауы   о л ар д ы ң   сезім дік- 
эмоциялық күйлеріне байланысты.  Мыс., 
топтағы  адамдарға  ор  түрлі  сүрақтар 
қойылып  (“Сіз  кіммен  жүмыс  істегіңіз 
келеді?”  жоне  т.б.),  жауаптарын  социо- 
граммага  түсіреді  де,  корсеткіштсрінен 
қорытынды  жасайды.  К ім нің  корсет- 
кіштері  жоғары  болса,  сол топ лидері бо- 
лып  табылады.  Социограммалық  зерттеу 
одісін  5—6 айда қайталап  отыру керек.
Ә Л Е У М Е Т Т ІК   П ЕДА ГОГИ КА   — 
толім-торбие  мекемелерінде,  совдай-ақ 
негізгі міндеті торбиелсу смсс  басқа да ор 
түрлі  үйымдарда  барлық  жастағы  жоне 
олеумсттік  санаттардагы   адамдардыц 
олеум еттік  то р б и ел ен у ін   зер ттей тін  
педагогика  саласы.  Әлеуметгік  педаго- 
гиканың  поні  —  қогамның.  мемлекстгік 
жоне жскеше үйымдардың мүмкіндіктерін

Ә Л Е   --------------------------------   40  — ---------------------------------------
күшейту  ж әне  үштастыру  жолдары  мен  I  н и стік  ф ун кци ялары   бар.  Т ео р и ял ы к - 
әдістерін  зертгеу.  XX ғасырда  педагогика  танымды қ функция  олеуметтік педагоги- 
тү та с  ал ған д а  б іл ім н ің   и н т егр а ти в тік   каны ң  білімдсрді  ж инақтап,  синтездеуі, 
с а л а с ы н а   а й н ал д ы ,  о й т к е н і  ад ам н ы ң   қазіргі қоғамдағы өзі зертгейтін процестер 
социумда дамуының объекгивтік процес-  I  м ен  қү б ы л ы стар д ы ң   неғүрлы м   то л ы қ  
тері мен заңиылықтары туралы түсініктерді  көрінісш   жасап,  оларды  сипаттап  түсін- 
м о л ы қ т а р ға н   п си х о л о ги я,  э т н о л о ги я ,  I  діруі  арқы лы   атқарылады.  Қолданбалы 
өлеуметтану секідді адам мен қоғам туралы  I  функциясы  үйымдастыру-педагогикалық 
білім салалары коп  ілгеріледі.  Педагогика  I  ж ә н е   п с и х о л о г и я л ы қ -п е д а г о ғ и к а л ы қ  
адам  м ен  қо ғам тан у   саласы н да  б асқа  аспекгілерде  одеуметтену  процестеріне 
ғы л ы м д ар д ы ң   м о л ім еттер ін   қ а й сы б ір   I  о л е у м е т т ік -п е д а г о г и к а л ы қ   ы қ п а л д ы  
шамада  біріктіру  арқылы  ғана  озінің  тол  порменді  түрде  жетілдіру  жолдары  мен 
міндеттерін азды-копті нотижелі орындай  I  әдістерін табумен байланысты. Гуманистік 
алатын болды. Педагогиканы интеграция-  функция түлғаны кемелдеңиіру жоне оның 
л а н ғ а н   білім   д е п   қ а р а у   т ү р ғ ы с ы н а н   е з ін   т а н ы т ы п   к о р с е т у і  п р о ц с с т е р ін  
о л е у м е т т ік   п е д а г о г и к а н ы   б ы л а й ш а   жетілдірудің  м ақсаттары   м ен  одістерін 
жіктеуге  болады:  қоғамды  торбие  ордасы  I  талдап-белгілеуге  сайылады. 
деп   зер ттей тін ,  ад ам н ы ң   олеум еттану 
Ә Л Е У М ЕТ ТІК -П ЕД А ГО ГИ К А Л Ы Қ  
процестері  мен  факторларын  зерделейтін  К Е ІІІЕ Н   (С о ц и а л ь и о -п ед а ғо ги ч еск и й  
торбие  олеуметгануы;  олеуметтік  педаго-1  комплекс)  —  оқу-торбие  мекемелерінің, 
ги к а н ы ң   ер екш е  бір  тарауы   ретін дегі  олеуметтік-педагогикалық  қауыкщар  мен 
олеуметтік-педагогикалық виктимолоғия;  бірлестіктердің озара байланысты тармақ- 
“Қазіргі қоғамдағы торбие дегеніміз не?”,  I  ты   ж ү й есі.  Д а р ы н д ы ,  н а у қ а с ,  ж етім , 
“А дамны ң  ом ірі  бойы ндағы   торби ен ің   кемтар,  т.б.  балалар  торбиесінің  түтас- 
олеуметгенумен  жоне  дамумен  арақаты-  тығын коздеп, қ ү қ ы қ ты қ , экономикалык 
насы қаадай ?”,  “Қоғамның тарихи дамуы  қорғау мен олеуметтік сауықтыру шарала- 
барысында торбиенің қандай принциптері  ры н жүзеге асырады. 
түж ы ры м далды ?” ,  “ Бүгінде  то р б и ен ің  
Ә Л Е У М Е Т П К -П Е Д А Г О Г И К А Л Ы Қ  
мақсаты  қандай  деп  үғьшылады?”  деген  ІС -Ә Р Е К Е Т   (Социальио-педагогическая 
сияқты одістемелік жоне дүниетанымдық  деятельностъ)  —  баланы  қорғауга  бағыт- 
маңызы бар осы сүрақтардың жауаптарын  талған  педагоғикалык  іс-орекет.  Бүл  іс- 
ү сы н аты н   олеум еттік  тәр б и е  ф и л о с о -  I  орекет  баланы ң  отбасымен,  мектеппен, 
фиясы. Ә леум елік педагогикада олеумет-1  қоғаммен  қатынасын  ретгеуіне,  оқуына, 
тік  торбие  теориясы  талдап-белгіленеді,  т ір ш іл ік к е   б е й ім д е л у ін с   к о м ек тесу д і 
оны ң бір тарауы ретінде олеуметтік торбие  I  коздейді.
психологиясы қарастырылады. Әлеуметтік I 
Ә Л Е У М Е Т Т ІК   П С И Х О Л О Г И Я   — 
торбие  одістемесі  қ о ғам н ы ң   торбиелік  I  адамдарды ң  әлеуметтік  топтарға  қосы - 
күштерінің интеграциялануы қалай жүзеге  I  л у ы н ан   туы н даған   м ін е з -қ ү л ы қ   жоне 
а с ы р ы л а т ы н ы н ,  т о р б и е н ің   д а р а л ы к ,  I  қарекет  заңцылықтарын,  сондай-ақ  осы 
топты қ  жоне  олеуметтік  субъектілерінің I  т о п т а р д ы ң   о з д е р ін ің   п с и х о л о г и я л ы қ  
о за р а   о р е к е т т е с т іг і  қ а л а й   ү й ы м д а с -  I  сипаттам алары н  зертгейтін  психология 
тырылатынын  зерделейді.  Қогам  дамуы-1  саласы. Әуелде олеуметтік-психологиялык 
ны ң белгілі бір сападагы  “адами капитал-  I  к ө з қ а р а с т а р   ор  т ү р л і  ф и л о с о ф и я л ы қ  
ды ” қажетсінуі, екінші жағынан, олсумет-1  түжырымдамалар  ауқымында,  соіш ай-ақ 
тік торбиені  үйымдастыруда  пайдалануға I  н а қ т ы   ғ ы л ы м д а р д ы ң ,  е ң   а л д ы м е н , 
болатын қоғамның экономикалык ресурс-1  психолоғия  мен  социологияның,  антро- 
тар ы ,  с о н д а й -а қ   ол еу м еттік  то р б и ен і  I  пологияныи,  этнографияны ң,  кримино- 
жалпыүлтгық,  аіімақты қ,  муниципалдьпс.  логияны ң,  тіл  білімінің,  педагогиканың 
деңгейлерде басқару моселелері олеуметтік  іш інде  талдап-белгіленді.  XIX  ғ.  екінші 
торбиенің экономикасы  мен менеджменті  жартысында  ғана дербес  олеуметгік-пси- 
түрғысынан  қарастырылады.  Әлеуметтік  I  хологиялық түжырымдамалар:  “халықтар 
п е д а го ги к а н ы ң   б а р л ы қ   тар ау л ар ы н д а I  психологиясы ’  (М.  Лацарус,  Г.  Ш тейн- 
талданаты н  олеуметтік  торбис  пробле-1  таль,  В.  Вундт),  “бүқара  психологиясы 
м алары   м е к теп к е  д е й ін гі  п ед аго ги к а,  I  (С.  Сигеле,  Г. Лебон),  “олеуметгік мінез- 
мектеп педагогикасы, косіби білім педаго-1  қүлы қ инстинктілері теориясы”  (У.  Мак- 
гикасы,  уақьггша  бірлестіктер  педагоги-  I  Дугалл)  ж асау  түрғы сы ндағы   алгаш қы  
касы, балалар мен жасосгіірімдер үйымда-1  орексттер  болды.  Әлеуметтік  психоло- 
ры ны ң  педагогикасы ,  клубты қ  педаго-  I  гияны ң   ерекш е  пон  ретінде  болуы ны ң 
гика,  олеум еттік  ж үм ы с  п едагогикасы   I  басы  1908  жыл  деп  саналады,  сол  жылы 
ш е ң б е р ін д е   н а қ т ы л а н ы п   з е р т т е л е д і.  I  ағы лш ы н   психологы   М ак-Д угалл  мен 
Әлеуметтік  педагогиканың  білім  саласы  I  ам ер и к ал ы қ   со ц и о л о г  Э.  Р оссты ң   бір 
ретінде  бірқатар  функциялары:  теория-1  уақы тта  ш ы қ қ ан   еңбектерінің  аталым- 
лы к-таны мды к.  қолданбалы  жоне  гума-1  дарында  “олеуметтік  психология  деген

тсрмші  болды.  Әлеуметтік  лсихология 
мынадай  негізгі  тараулардан  түрады: 
аоамдардын  кары м -каты/ гас ы  мен  озара 
орекеттестігінін  зандылықтары,  топтар-
дагы  Э.п.,  түлганыц  олсуметтік  психо- 
логиясы,  қолданбалы  салалар.  Қарым- 
катынастын  моні  адамдар  арасындагы 
қогамдық  жоне  түлғааралык  катынас- 
тардын жүэеге асуы ретіиде ашылады, бүл 
катыиастардын  коммуникативтік,  ингер- 
активтік  жоне  лерцептивтік  жақтары 
зерттелсді.  Осы  процсстсрдін  борінін 
иакты  олеуметтік  топтарда,  өндірістік 
бригадаларда,  мектел  сы ны лтары нда,
спорт комаі 
ідііл
арьиіда жоне т.б. карасты- 
рьілуы мацыэды. ойтксні осы процестсргс 
осер  ету  арқылы  бірлескен  іс-орекстті 
оцгайлаидыруга жордемдеседі. Әлеуметтік 
психологияныц  аталған  іргелі  проблема- 
ларыныц праістикалык мацызы зор. Әлсу- 
метгік-лсихологиялык зерттеулер жүмыс- 
шы  бригадаларындагы  психологиялык 
ахуалды  зерттеу  үшін,  түлгалар  аральпс 
қатынастарды  жетілдіру,  ецбек  мотива- 
ииясын  арттыру  үшін  өнеркосіп  ондірісі 
саласыида,  соидай-ак  слортта,  саудада, 
“отбасы кызметінде” жоне т.б. жүргізіледі.
Қолданбалы  олеуметтік-психологиялык 
зерттеулердіц  торбие  саласында  ерекше 
мацызы  бар.  Оқушылардын  озара  жоне
м үгалім м ен  қар ы м -к аты н астар ы и ы ц  
қалыптасу заңдылықтарын білу — сыиып 
уж ы м ы ны н  то л тасу ы н а  себептессді. 
Мүгалімніц  бүл  білімдерді  мецгеруі  ол 
үшін  торбиелік  осер-ыкпалдын  нотиже- 
лілігін  артты руды н  манызды  рсзсрві 
болады.  Бүл моселелерді шешу мүгалімніц
олеуметтік-лсихологиялык  даярлыгыи 
күшейтуді,  сонын  ішінде  ледагогикалык 
институтгарда тиісті курстар енгізуді талап 
етеді. Алайда мсктептс жүйелі олеуметгік- 
психологиялық зерттеулср жүргізу жонін- 
дегі  жүмыс  олеуметтік  лсихологиянын 
басқа да қолданбалы салаларындағы сскілді 
арнаулы   о л еу м е ттік -п с и х о л о ги я л ы к  
кызмст үйымдастыруды талап етеді. Онын 
міндетіне еңбек жоне оқу үжымдарындагы 
ж агдайды   д и аги о сти к ал ау ,  әр  алуан 
алеуметгік-психологиялық  проблемалар 
бойынша үжым басшылары мен мүшслс- 
ріне  акыл-ксңес  беру  жоне,  ен  бастысы, 
ор  түрлі  буын  басш ы лары на  қары м - 
қатынас  модеігиетін  білгізу  камтылады. 
Осы  мақсатпсн  олеуметтік  психологияда 
белсенді  о л еу м еттік -п си х о л о ги ял ы қ  
дайындықтыц,  соның ішінде  алеуметгік- 
л си х о л о ги я л ы қ   тр е н и н гтің   арнаулы  
багдарламалары жасалуда.

жүктеу/скачать 13,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: