1999 ж. Шыға издается бастады с 1999 г

226 
 
соломе:  N  –  0,33%,  Р  –  0,18%,  К  –  0,8%.  Семена  сои  перед  посевом  обрабатывались 
нитрагином. 
Влажность почвы в опытах на уровне 60-70% от НВ поддерживалась проведением  3 
поливов под сою с учетом осадков и особенностей культур. 
Результаты и обсуждения 
Величина  урожая  сои  также  как  и  других  сельскохозяйственных  культур  в 
значительной степени зависит от условий минерального питания. В наших исследованиях 
четко прослеживается закономерность действия удобрений, величина урожая колебалась в 
широких пределах в зависимости от условий питания. 
Применение  различных  видов  и  соотношений  минеральных  и  органических 
удобрений положительно повлияло на урожайность сои (таблица 1). 
Погодные условия оказали заметное влияние на формирование урожая культуры. 
Относительно благоприятным был 2013 год, как по распределению осадков, так и по 
температуре  воздуха  и  почвы  в  ранневесенний  период.  Поэтому  в  2013  году  на 
контрольном варианте была получена урожайность, которая оказалась выше на 0,07 т/га 
по сравнению с 2012 годом. 
Анализ данных за два года свидетельствует о том, что максимальная продуктивность 
культуры  формируется  на  вариантах  с  применением  расчетной  нормы  PK    и  навоза  (45 
т/га). 
Из  таблицы  видно,  что  ежегодное  внесение  расчетных  норм  PK  обеспечивает 
урожай семян сои в среднем за 3 года -3,38 т/га при урожайности на контроле – 2,77 т/га, 
то  есть  прибавка  составляет  -0,61  т/га  или  22%  от  величины  урожая  неудобренного 
варианта. Органические удобрения, внесенные один раз за три года, по-разному влияли на 
величину урожая культуры.  
Так,  внесение  45  т/га  навоза  обеспечило  прибавку  урожая  семян  при  прямом 
действии (2012 г.) - 0,76 т/га, в последействии 1 года (2013 г.) - 0,55 т/га, последействии 2 
года  (2014  г.)  -  0,40  т/га,  т.е.  в  сумме  за  три  года  на  этом  варианте  получено 
дополнительно 1,71 т/га семян. 
Внесение  6,0  т/га  биогумуса,  где  на  варианте  в  прямом  действии  прибавка 
составляла 0,64 т/га, оказало слабое  последействие  1 года – 0,29, в последействии 2 года 
всего лишь – 0,15т/га и в сумме за три года 1,08 т/га. 
Минимальные прибавки получены в опыте от внесения соломы (6т/га) – 0,06 т/га при 
прямом действии и в сумме за 3 года в последействии – 1,08 т/га. Как видно, в  отличие от 
навоза  и  биогумуса,  при  внесении  соломы  лучше  проявляется  её  последействие,  чем 
прямое действие. 
При  использовании  жидкого  навоза  была  получена  прибавка  урожая  семян  –  0,29 
т/га, а в последующие годы последействие было незначительным и в сумме за 3 года была 
получена 0,61 т/га дополнительного урожая, что составляет всего лишь 7,2%  от величины 
контрольного варианта. 

227 
 
Таблица 1 - Урожайность сои в зависимости от применения удобрений, т/га (среднее 
за 2012-2014гг) 
 
№ 
 
Варианты 
опыта 
Урожайность, т/га 
Прибавкаот удобрений, т/га 
2012 
2013 
2014 
Сред
нее 
2012  2013  2014 
в 
сумме 
за 3 
года 
в 
средне
м  за 3 
года 
1 
Контроль б/у 
2.73 
2.80 
2.78 
2.77 
- 
- 
- 
- 
- 
2 
Расчетная норма 
NPK 
3.25 
3.50 
3.38 
3.38 
0.52 
0.70 
0.60 
1.82 
0.61 
3 
Навоз 45 т/га 
действие и  
последействие 
3.49 
3.35 
3.18 
3.34 
0.76 
0.55 
0.40 
1.71 
0.57 
4 
Навоз 30 т/га 
действие и 
последействие 
3.43 
3.23 
3.11 
3.26 
0.70 
0.43 
0.33 
1.46 
0.49 
5 
Биогумус 6,0 т/га 
действие и 
последействие 
3.37 
3.09 
2.93 
3.13 
0.64 
0.29 
0.15 
1.08 
0.36 
6 
Биогумус 3,0 т/га 
действие и 
последействие 
3.31 
3.01 
2.88 
3.07 
0.58 
0.21 
0.10 
0.89 
0.30 
7 
Солома 6,0 т/га 
действие и 
последействие 
2.79 
3.00 
2.89 
2.89 
0.06 
0.20 
0.11 
0.37 
0.12 
8 
Жидкий навоз 
действие и 
последействие 
3.02 
3.02 
2.88 
2.97 
0.29 
0.22 
0.10 
0.61 
0.20 
 
НСР 
0,05
, ц/га 
0.13 
0.25 
0.22 
 
 
 
 
 
 
 
Выводы 
Внесение  под  сою  минеральных  и  органических  удобрений,  приводит  к 
существенному  повышению её урожайности по сравнению с контрольным вариантом (без 
удобрений).
 
Таким  образом,  анализ  отзывчивости    изучаемой  культуры  на    изменение 
минерального питания показал, что соя, в отличие от  других  масличных культур,  в силу 
своих  физиологических  особенностей  не  требуя  внесения  азотных  удобрений 
положительно  реагирует  на    изменение  питательного  режима  почвы  при  внесении 
органических и минеральных удобрений, что, в конечном счете, отражается на величине 
урожая семян. 
 
 
Литература 
 
1.
 
И.Н. Гришанов и др. Урожайность масличных культур//Вестник сельскохозяйствен-
ной науки Казахстана, 2009, 5, 11. 
2.
 
Т.Ф.  Персикова,  Продуктивность  бобовых  культур  при  локальном  внесении 
удобрений. Горки, 2002, 202. 

228 
 
Үмбетов А.Қ., Абдраймова Н.А. 
 
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОҢТҮСТІК-ШЫҒЫС ЖАҒДАЙЫНДА  
МАЙБҰРШАҚТЫҢ ӨНІМДІЛІГІНЕ МИНЕРАЛДЫҚ ЖӘНЕ  
ОРГАНИКАЛЫҚ ТЫҢАЙТҚЫШТАРДЫҢ ӘСЕРІ 
 
Зерттелінген дақылдардың өнімділігі тыңайтқыштардың әртүрлі түрлерін, мөлшерін 
бергенде  айтарлықтай  артқан.  Дәннің  қосымша  өнімі  кең  аралықта  ауытқиды. 
Минералдық тыңайтқыштардың есептік мөлшерін (P80-70-70K20-20-25) жыл сайын беру 
0,52-
0,70 т/га қосымша өнімді қамтамасыз етті, ол бақылауда өнімділік 2,73-2,80 ц/га-ға 
тең  болды.  45  т/га  көңнің  әсері  және  кейінгі  әсері  үш  жылда  (жиынтығы)  1,71  т/га 
қосымша  өнімді  қамтамасыз  етеді.  Ал  30  т/га  көңді  бергенде  қосымша  өнім  1,46  т/га 
құраса, 3,0-6,0 т/га биогумус сәйкесінше -0,89-1,08 т/га және сабаннан (6,0) т/га – 0,37 т/га 
тең болды. 
Кілт сөздер: майбұршақ, өнімділік, минералдық және органикалық тыңайтқыштар. 
 
A.K. Umbetov, N.A. Abdraimova  
 
INFLUENCE OF MINERAL AND ORGANIC FERTILIZERS ON THE YIELD OF 
SOYBEAN IN THE SOUTH-EASTERN KAZAKHSTAN 
 
It wasis found that the yield of the studied culture increases significantly in making various 
kinds, fertilization rates and increase seed yield varies widely. Making annual recommended 
rates of mineral fertilizer (P80-70-70K20-20-25) provided an increase 0,52-0,70 t / ha with an 
average yield on the control -  2.73-2.80 t / ha. Effect and aftereffect of 45 t / ha of cow dung 
provided for a total of three years, 1.71 t / ha yield increase from 30 t / ha of cow dung increase 
was 1.46 t / ha, from 3.0-6.0 t / ha vermicompost respectively - 0,89-1,08 t / ha of straw and (6.0) 
t / ha - 0.37t / ha.  
Key words: soybean, yield, mineral fertilizers, organic fertilizers. 
 
ӘОЖ 630*3 
 
Урманбеков С.Н.,  Абаева Қ.Т., Қаспақбаев Е.М. 
 
Қазақ ұлттық аграрлық университеті 
 
ІЛЕ АЛАТАУ МЕМЛЕКЕТТІК ҰЛТТЫҚ ТАБИҒИ БАҒЫ ТҮРГЕН  
ФИЛИАЛЫНДАҒЫ СҮРЕКТЕН БАСҚА ОРМАН ӨНІМДЕРІ 
 
Андатпа 
Мақалада Іле Алатау мемлекеттік ұлттық табиғи бағы Түрген филиалындағы дәрілік 
өсімдіктердің  өнімділігі  бақылау  алаңдарын  құру  әдісімен  анықталған,  сонымен  қатар 
орманды жанама пайдалану динамикасы келтірілді. 
Кілт  сөздер:  орманды  жанама  пайдалану,  сүректен  басқа  орман  өнімдері, 
мемлекеттік  ұлттық  табиғи  бағы,  филиал,  дәрілік  өсімдіктер,  жеуге  жарамды 
саңырауқұлақтар, өнімділік. 
 
Кіріспе 
Орманды жанама пайдалануға Н.С. Шафранов мыналарды жатқызады: өсімдіктердің 
тамырларын қазып алу, ағаш  жапырақтарын, жемістерін, сөлдерін, шөптерін (жайылым, 

229 
 
шабындық)  пайдалану,  далаға  өсімдіктер  себу  (ауыл  шаруашылыққа  пайдалану),  шым 
тезек өндіру, ормандағы шаруашылығы, аңшылық және балық аулау [1]. 
А.А.  Байтин  және  басқа  да  орман  орналастырушылар  орман  қоры  жерлерінен 
алынатын, сүрекке байланысты емес қосымша өнімдердің барлық түрлерін пайдалануды 
орманда жанама пайдалану деп атайды [2]. 
Д.А.  Телищевскийдің  жазуында,  жанама  пайдалануды  орман  қоры  жерлерін  ұзақ 
уақыт  бойы  жоспарлы  өнеркәсіп  және  ауыл  шаруашылығына  пайдалануға  байланысты 
емес  пайдаланудың  сүрек  емес  өнімдеріне  бірінші  кезекте  жатқызылатыны,  орман 
шаруашылығы  экономикасында  елерліктей  маңызы  бар  немесе  болатын  өзінің 
жаратылысында  өсімдік  немесе  мал  өнімдеріне  бөлінетін  өнімдер  жатады.  Өсімдік 
өнімдеріне  мынадай  пайдалану  түрлері  жатады:  саңырауқұлақтарды,  жидектерді, 
жемістерді, дәрілік өсімдіктерді, шөп, қайың сөлін жинау және дайындау [3]. 
Орманды  жанама  пайдаланудың  анықтамасын  келтірейік:  «орманды  жанама 
пайдалану  –  бұл  сүректерді  дайындау  және  өңдеуден  басқа  орманның  табиғи 
байлықтарын пайдалану. Жанама пайдаланудың түрлері: ормандарда шөп шабу және мал 
жаю,  шымтезек  және  жалпы  таралған  қазба  байлықтарын  өндіру,  орман  бал  аралар 
ұяларын  орналастыру,  аңшылық,  орман  көлдерінде  балық  аулау,  жабайы  өсетін 
жаңғақтар, жидектер, саңырауқұлақтар, дәрілік шөптер жинау» [4].  
Орман  пайдаланудың  барлық  түрлерінің  шаруашылықтан  (өндірістен) 
айырмашылығы – олар шындығында кездейсоқтық факторларға тәуелді болған. Мысалы, 
түсімділіктің әр кезеңде әр қилы болатынын еске ала отырып, алда тұрған аңшылықтың 
немесе  саңырауқұлақ  пен  жидектерге  шығудың  орман  учаскелеріндегі  екпе  ағаштар 
жемістерінің түсімділігі сияқты сәттілік дәрежесін ерте біліп отыру өте қиынға соққан [5]. 
Іле  Алатауы  ұлттық  табиғи  бағы  Іле  Алатауының  әсем  ландшафтарын  қорғау, 
өсімдік  жамылғысы  мен  жануарлар  әлемін  сақтау,  туризмді  дамыту  мақсатында 
ұйымдастырылған.  1996  жылы  Алматы  облысы  Қарасай,  Талғар,  Еңбекшіқазақ 
аудандарының  аумағында  орналасқан  Қаскелең,  Пригород,  Түрген  орман  шаруашы-
лықтарының  негізінде  құрылған.  Оның  ауданы  202  мың  га,  ол  Алматы  қаласынан 
оңтүстікке  қарай  Іле  Алатауының  (Тянь-Шань)  солтүстік беткейінде,  батыста  Шамалған 
өзені,  шығыста  Түрген  өзенінің  аралығындағы  ұзындығы  120  км,  ені  30-35  км  аймақты 
алып  жатыр.  Оның  құрамына  Ақсай,  Медеу,  Талғар  және  Түрген  филиалдары 
аумағындағы аласа, орташа және биік тау ландшафтары енеді. Климаты биіктік белдеулер 
бойынша өзгереді: тау етегіндегі далалық белдеу ылғалды, жазы құрғақ әрі ыстық, қысы 
жылы, қары жұқа; аласа және орташа тау аймағы ылғалды әрі ыстық; альпі және субальпі 
шалғындары белдеуінде ылғалдылығы өте жоғары [6]. 
 
Кесте 1 – Орман қорының жер санаттарына бөлінуі 
Жер санаттары 
Аумағы, га 
1. Орманды алқап 
31749,2 
1.1 Орманмен қамтылған алқап 
25848,2 
Оның ішінде орман екпелері 
719,2 
1.2 Желегі түйіспеген орман екпелері 
100,5 
1.3 Орман тұқымбағы 
4,0 
1.4 Орманмен қамтылмаған алқап 
5796,5 
1.5 Ормансыз алқаптар 
37166,1 
Барлығы  
68915,3 
 
Іле Алатауы ұлттық табиғи бағының флорасында 1 мыңнан астам өсімдік түрі бар, 
оның  500-ден  астамы  жапырақты  орман,  400-ден  астамы  –  қылқан  жапырақты  орман 
алқаптарында өседі. Бұл өсімдіктердің 36 түрі Қазақстанның “Қызыл кітабына” тіркелген 

230 
 
(мыс.,  Алматы  кекіресі,  Сиверс  алмасы,  Мушкетов  түйесіңірі,  т.б.).  Қоректік 
өсімдіктерден: Тянь-Шань сұлыбасы, шалғын қоңырбас, беде, сиыржоңышқа, т.б.; илік – 
қымыздық,  рауғаш,  таран,  т.б.;  дәрілік  –  түймешетен,  өгейшөп,  шырғанақ,  бақбақ,  т.б.; 
эфирлі-майлы  –  аюбалдырған,  арша,  жусан,  т.б.;  жеміс-жидектерден  –  өрік,  алма, 
таңқурай, бүлдірген, бөріқарақат, долана, т.б. өседі [7] 
Мемлекеттік орман қоры санаттарында келесі режимдер белгіленген. 
 
Кесте 2 – Филиалдар бойынша мемлекеттік орман қоры санаттарындағы режимдер 
Режимдердің атауы 
Филиал 
бойынша 
Орманшылықтар бойынша 
Түрген  Маловодное 
Есік 
1. Қорықтық  
11472,8 
10904,3 
- 
568 
2. Экологиялық тұрақтандыру 
1546 
1546 
- 
- 
3. Туристтік-рекреациялық қызмет 
453 
308 
- 
145 
4. Шектеулі шаруашылық қызмет 
55444 
27082 
18329 
10033 
Барлығы  
68915,3 
39840 
18329 
10746 
 
Материалдар мен әдістер 
Түрген филиалында жемістік ағаштарды және жидекті бұталарды, шөптесін дәрілік 
шикізаттардың  көз  мөлшермен  қорын  анықтау  үшін  бақылау  алаңдары  құрылады. 
Есептелінетін  бұта  мен  шөптесін  өсімдіктердің  әр  түрі  бойынша  он  бақылау  алаңдары 
жасалынды,  ал  бақылау  алаңдары  сол  өсімдіктердің  тығыздығы  әртүрлі  пайызды 
құрайтын жерлерге салдым. 
Картографиялық  материалдар  бойынша  дәрілік  өсімдіктер  өсетін  жерлер 
орманшылардан,  қорық  инспекторларынан  және  жергілікті  тұрғындардан  сауалнама  алу 
арқылы  анықталып,  кейінірек  алынған  деректердің  растығы  тексеріледі,  сосын  осы 
мәліметтер картаға түсіріледі. 
Дәрілік  өсімдіктер  тараған  ауданның  кескінін  белгілі  бір  геометриялық  фигураға 
теңестіріп,  оның  параметрлері  өлшенеді.  Егер  дәрілік  өсімдіктер  өсетін  жердің  телімі 
орман өсу планына сәйкес болса, ауданын таксациялық жазбадан алады.  
Дәрілік  мақсатта  жер  бетіндегі  бөліктері  пайдаланылатын  кішігірім  шөптесін 
өсімдіктер мен бұталар үшін олардың өнімділігін есептік алаңшалар арқылы анықтайды. 
Бұл әдіс неғұрлым дәл болып келеді, себебі мұнда қосымша өлшеулер жүргізіледі. Бірақ 
бұл  тәсіл    шөптесін  өсімдіктердің  тамырын  және  ағаштар  мен  бұталардағы  дәрілік 
мақсатта қолданылатын бөліктерін анықтау үшін қате қиын болып табылады.  Сондықтан 
мұндай жағдайда үлгі экземплярларын алу қолданылады. 
 
Өнімділікті алу үшін есептік алаңшалар әдісі пайдаланылады. Есептік алаңшалар ол 
үшін  әрбір  10  см  сайын  жасалынады,  мұнда  зерттеліп  отырған  экземплярлар  болса  да, 
болмаса да ескеріле береді. 
Есептік  алаңшалар  саны  жеткілікті  болуы  тиіс,  себебі  зерттеу  материалын  өңдеу 
кезінде  орташа  арифметикалық  қателік  (m)  арифметикалық  қателіктің  (М)  өзінен  15  %-
ынан аспауы керек.  
Зерттелетін  түр  біркелкі  көбірек  тарап  өскен  болса,  есептік  алаңшалар  саны  аздау 
қажет  болады.  Дәрілік  шикізаттар  қалың  өсуіне  байланысты  есептік  алаңшалардың 
мөлшері 1х1 м және 2х2 м болады.  
Зерттелетін  түр  біркелкі  орналаспағанда  және  аз  тарап  өссе,  есептік  алаңшалар 
санын  көбірек  жасайды.  Олар  таңдап  алынған  бақылау  алаңында    есептеудің  дәлдігін 
жоғарылату үшін бірнеше дана әр жерге жасайды. Әрбір алаңшада белгілі бір түрді жинау 
және  кептіру  бойынша  ереженің  талаптарына  сәйкес  барлық  шикізат  фитомассасы 
жиналып алынады. 

231 
 
Дәрілік  өсімдіктердің  өнімділігі  дегеніміз  –  белгілі  бір  түрдің  популяциясы  түзген 
тауарлық  шикізат  фитомассасының  мөлшері,  сондықтан  жас  өскіндер  мен 
зақымдалғандары жиналмайды. 
Бақылау алаңынан жиналған шикізаттар  ± 5 % дәлдікпен өлшенеді. Өлшеу кезінде 
рычагты  таразыны  қолдану  ыңғайлы.  Ол  өлшеу  кезінде  уақыт  шығынын  едәуір 
төмендетеді. Ағаштар мен бұталардың өнімділігін анықтау үшін үлгі экземплярларын алу 
қолданылады.  Үлгі  экземплярлары  арқылы  өнімділікті  бағалағанда  екі  көрсеткіштер  - 
алаңша  бірлігінде  тауарлық  шикізаттардың  (өркендердің)  саны  мен  бір  экземплярдың 
(өркендердің)  салмағы  анықталуы  қажет.  Осы  әдіспен  жұмыс  істегенде  санақ  бірлігі 
ретінде итмұрынның жемісі немесе таңқұрай мен итмұрынның өркені болуы мүмкін. 
Өркендердің  санын  есептеу  көлемі  0,25-тен  10  м
2
 
есептік  алаңшаларда  немесе 
маршрутты  жолдарда  жүргізіледі,  олар  бұталар  арасында  біркелкі  орналасады.  Егер 
экземплярлардың саны аз болса (1 м
2
 -
та орташа есеппен 1 экземплярдан аз болса), оларды  
маршрутты жолдарда орындаған жөн. 
Шикізат  массасын  анықтау  үшін  үлгі  экземплярларын  ептік  алаңшалардан  немесе 
маршрутты  жолдардан  алады,  мұнда  барлық  тауарлық  экземплярлар  түгел  алынады. 
Негізінен маршрутты жолдарда кездескен үлгі экземплярларын жүйелі түрде, яғни екінші, 
бесінші  немесе  оныншы  экземплярлар  таңдап  алынғаны  дұрыс.  Әрбір  үлгі 
экземплярлардың  шикізат  мүшелерінің  салмағы  өлшеніп,  сосын  оның  орташасы 
есептеледі. 
Барлық  зерттеу  нәтижелері  (бақылау  алаңы  бойынша  дәрілік  шикізаттардың 
қорларын  анықтау  нәтижелері,  дәрілік  өсімдіктерінің  қорларын  анықтау)  кестелерде 
көрсетіледі және математикалық статистика әдісімен есептелінеді. 
Саңырауқұлақтардың  өнімділігін  болжау  және  есептеу  үшін  ірі  ғалым  миколог 
В.Л.Васильеваның  саңырауқұлақтардың  өнімін  есептеу  әдістемесі  бар.  Оның  негізгі 
ережелеріне мыналар жатады: 
1.  Саңырауқұлақтардың  өсу  орындарын  есепке  алу  әрбір  орманшылықтарда 
зерттеушілер  тікелей  жүргізеді.  Саңырауқұлақтардың  өсу  орындарының  ведомосы  мен 
саңырауқұлақ түрлері бойынша таралуының картасы құрастырылады. 
2. Саңырауқұлақтардың өнімін есептеу 0,25 га бақылау алаңшаларында жүргізіледі. 
3.  Саңырауқұлақтардың  өнімін  есептеу  орманмен  қамтылған  жерлерде  жүргізіледі 
және саңырауқұлақтар өсетін орындар болып 10%-ы саналады. 
Саңырауқұлақтардың  негізгі  түрлерінің  өнімділігін  анықтау  үшін  көп  жылдық 
маршруттар  бойында  зерттеу  немесе  бақылау  алаңдарында  анықтау  арқылы  білуге 
болады.  
Орманның  әртүрлі  типтерінде  тұрақты  үлкен  бақылау  алаңдарын  жасау  қажет. 
Мұнда  саңырауқұлақтардың  өнім  беруін  Н.Н.  Галахов    шкаласы    бойынша    бағаланады  
(2-
кесте). Алынған мәліметтерді 3-кестеде көрсетеді. 
 
Кесте 3 - Саңырауқұлақтардың өнімділігін бағалау (Н.Н. Галахов) шкаласы 
 
Балл 
Өнім беруді бағалау 
1 
өнім жоқ, саңырауқұлақтар шықпаған 
2 
өнім нашар, саңырауқұлақтар өте аз, қолайлы жерлерде ғана өскен 
3 
өнім орташа, саңырауқұлақтар барлық жерде кездеседі, бірақ аз өскен 
4 
өнім жақсы, саңырауқұлақтардың қайтадан шығуы байқалады 
5 
өнім  қаулап  шыққан,  саңырауқұлақтарды  көптеп,  әрі  ұзақ  уақыт  жиналды. 
Олардың жаппай пайда болуы жаз бен күзде бірнеше рет қайталанды 
 

232 
 
Зерттеу нәтижелері 
Саңырауқұлақтарды вегетациялық кезең бойы барлық есептік алаңшаларда әрбір 1-2 
апта  сайын,  ал  саңырауқұлақтар  жаппай  шығатын  кезде  әрбір  5-10  күн  сайын  жинау 
жүргізіледі.  Бір  уақытта  қаулап  шығуы  мен  таралу  сипатын  шкала  бойынша  көз 
мөлшерімен бағалап отырады. 
Зерттеліп  отырған  аумақта  дәрілік  шикізаттар  (киікшөп,  шайқурай,  жалбызтікен, 
жолжелкен)  бар  жерлерде  көптеген  алқаптар  зерттеліп  анықталынды.  Дәрілік 
шикізаттардың биологиялық өнімін есептеу төмендегі кестеде келтірілді. 
 
Кесте 4 - Дәрілік шикізаттардың биологиялық өнімін есептеу 
 
Өсімдіктер  
Өсімдік өскен 
жердің жалпы 
аумағы, га 
1 га-дан алынатын 
орташа жылдық 
өнім, кг 
Орташа 
жылдық өнім, 
тонна 
Толымдылығы  төмен  алқа 
ағаштарының астында: 
 
киікшөп 
215,5 
0,5 
0,11 
шайқурай 
287,5 
3,7 
1,07 
жалбызтікен 
160,8 
1,7 
0,27 
жолжелкен 
45,5 
3,7 
3,16 
долана 
65,2 
33,4 
2,26 
Орманмен 
қамтылған 
жерлерде  және  ормансыз 
жерлерде: 
 
киікшөп 
4247,9 
0,4 
1,4 
шайқурай 
2932,4 
3,6 
7,6 
жалбызтікен 
262,4 
10,0 
2,7 
жолжелкен 
92,7 
13,3 
2,68 
 
Дәрілік  шикізаттар  бойынша  жобалық  жабу  5%-дан  төмен  аумақтар  (98%-дан 
жоғары) көп.  Жобалық    жабу    10%  -ды    құрайтын  аумақтар  аз  алқаптарды  қамтиды, 
дәрілік  шикізаттары бар 15-30%-ды құрайтын аумақтар өте аз көлемді алып жатыр. 
 
Сүрексіз дәрілік шикізаты (долана) бойынша 1 га-да 100-200 дана өскен доланалар 
бар  жерлер  басым,  ал  доланалар  400  дана/га-да  сирек  кездеседі.  Жоғарыда  келтірілген 
мәліметтерден  байқағанымыздай,  дәрілік  шикізаттар  (киікшөп,  шайқурай,  жалбызтікен, 
жолжелкен) мен сүрексіз дәрілік шикізаты (долана) бар жерлердің қоры аз.  
Саңырауқұлақтарды  өндірістік  мақсатта  жинауды  ұйымдастыру  үшін  мынандай 
ұсыныстар жасауға болады: 
1.  Саңырауқұлақтардың  өнімділігін  есептеу  және  болжауды  Б.П.  Васильевтің 
әдісімен  ұйымдастыру  қажет,  осы  жұмысты  орманшылар  өздеріне  бекітілген 
айналымдарында орындауға болады; 
2. Саңырауқұлақтарды жинауда жергілікті халықты пайдаланған жөн, мұнда қажетті 
еңбек  жағдайын  жасау  (саңырауқұлақтарды  жинау  орнына  көлікпен  жеткізу, 
тамақтандыруды ұйымдастыру, еңбекақыны уақытында төлеу); 
3.  Орманшылықтардың  кордондарында  саңырауқұлақтарды  қайнату  орындарын 
ұйымдастырып, қажетті құрал-саймандармен және материалдармен жабдықтау. 
Төмендегі кестеде Түрген филиалы бойынша 2007 жылдан 2013 жылдар аралығында 
егістіктерді пайдалану, омарта орналастыру, саңырауқұлақтар мен  жабайы жидек жинау 
динамикасы көрсетілген. 
 
 

233 
 
Кесте 5 – Түрген филиалындағы сүректен басқа орман өнімдерді пайдалану динамикасы 
 
 
 
 
 
 
Жылдар 
Орманды жанама пайдалану түрлері, аумағы, га 
егістікке 
пайдалану 
омарта 
орналастыру 
саңырауқұлақ 
жинау 
жабайы жидек 
жинау 
ж
ал
пы
 
оның 
ішінде 
ж
ал
пы
 
оның 
ішінде 
ж
ал
пы
 
оның 
ішінде 
ж
ал
пы
 
оның 
ішінде 
орм
ан
ды
 
пай
дал
ан
уш
ы
лар
 
басқ
а 
пай
дал
ан
уш
ы
лар
 
орм
ан
ды
 
пай
дал
ан
уш
ы
лар
 
басқ
а 
пай
дал
ан
уш
ы
лар
 
орм
ан
ды
 
пай
дал
ан
уш
ы
лар
 
басқ
а 
пай
дал
ан
уш
ы
лар
 
орм
ан
ды
 
пай
дал
ан
уш
ы
лар
 
басқ
а 
пай
дал
ан
уш
ы
лар
 
2007 
3,0 
0,15 
2,85 
50 
 
50 
15 
 
15 
 
 
 
2008 
2,0 
0,5 
1,5 
3,0 
0,5 
2,5 
6,0 
 
6,0 
 
 
 
2009 
3,0 
0,17 
2,83 
1,5 
0,5 
1,0 
20 
 
20 
 
 
 
2010 
3,0 
0,2 
3,0 
1,0 
0,5 
0,5 
15 
 
15 
10 
 
10 
2011 
3,0 
 
3,0 
0,5 
 
0,5 
 
 
 
12 
 
12 
2012 
2,0 
 
2,0 
1,0 
 
1,0 
12 
 
12 
12 
 
12 
2013 
3,0 
0,2 
2,8 
2,8 
 
2,8 
 
 
 
258 
 
258 

жүктеу/скачать 5,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: