1999 ж. Шыға издается бастады с 1999 г


Зерттеу нәтижелерін талдау



Pdf көрінісі
бет29/44
Дата18.01.2017
өлшемі5,87 Mb.
#2173
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   44

 
Зерттеу нәтижелерін талдау 
Қазіргі қалыптасқан экономикалық жағдайды есептегенде де жобалық жоспарда да 
қаржыландыру  мәселесін  жақсартуды  мақсат  ететін  дәрілік  өсімдіктер  мен 
саңырауқұлақты жерлерді жақсарту мәселесін қою қажет.  
Жабайы жеміс-жидектерді тиімді ұйымдастырылмай пайдаланғандықтан жойылуда. 
Жабайы  өсетін  жемістер  мен  жидектерді  жинау  дұрыс  ұйымдастырылса,  онан  орман 
шаруашылықтарының көп пайда келтіруіне әбден болады.  
Ормандарда  жидектерден  бүлдірген,  таңқурай,  долана,  мойыл,  шырғанақ,  қарақат, 
итмұрын т.б. өседі. Бірақ олардың түсімділігі тұрақсыз. Дегенмен жергілікті тұтынушылар 
қоғамы тиісті көңіл бөлсе, халықтың қажетін өтейтіндей жидек өнімін жинап  алуға  болар  
еді.  
Дәрілік,  техникалық  және  азықтық  өсімдіктерді  дайындауды  жобалау  мүмкіндігі 
туралы  мәселені  шешуде  мынаны  еске  сақтау  керек,  мекеме    аймағындағы  сирек 
кездесетін,  құнды  және  жойыла  бастаған  өсімдік  түрлерін  сақтау,  генофондтың 
жоғалуына  жол  бермеу  үшін,  олардың  табиғи  өсіп-өнуін  жақсарту  мақсатында, 
өсімдіктерді  жаппай  және  әуесқойлықпен  жинауға  және  дәрілік  шикізат  есебінде 
жоспарсыз жинауға болмайды. 
 
Әдебиеттер 
 
1.
 
Шафранов Н.С “Побочное пользование леса” М., Лес пром. 1983 г. 
2.
 
Байтин  А.А.“Недревесные ресурсы леса” М,. 1988г. 
3.
 
Телищевский Д.А.“Пользование лесом”. Лес. пром. М, 1996г. 
4.
 
Үлкен Кеңес Энциклопедиясы. М, 1980г. 
5.
 
Обозов Н.А. “Виды побочного пользование леса”. Л. Изд.Наука,  2001г. 
6.
 
Іле Алатауы ұлттық табиғи бағының жылдық есебі. 2013ж. 
7.
 
Малов  Е.Ф. “Побочное пользование леса”. М., Лес пром., 1952г.  

234 
 
8.
 
Нестеров В.Г. ”Общее лесоводство”. М., Гослесбум.ком., 1954г.  
9.
 
Қазақ  тілі  терминдерінің  салалық  ғылыми  түсіндірме  сөздігі:  Экология  және 
табиғат қорғау/Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару 
жөніндегі ғылыми-баспа бағдаламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының 
докторы,  профессор,  Қазақстан  Республикасы  Мемлекеттік  сыйлығының  лауреаты  А.Қ. 
Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002. 
 
С.Н. Урманбеков, Қ.Т. Абаева, Е.М. Каспакбаев  
 
НЕДРЕВЕСНАЯ ЛЕСНАЯ ПРОДУКЦИЯ В ТУРГЕНСКОМ ФИЛИАЛЕ ИЛЕ-
АЛАТАУСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО НАЦИОНАЛЬНОГО ПРИРОДНОГО ПАРКА 
 
В  статье  определена  урожайность  лекарственных  растений  методом  закладки 
пробных  площадей,  а  также  приведена  динамика  использования  побочного 
лесопользования  Тургенского  филиала  Иле-Алатауского  национального  природного 
парка. 
Ключевые  слова:  побочное  лесопользование,  недревесные  лесные  продукции, 
государственном  национальном  природном  парк,  филиал,  лекарственные  растения, 
съедобные грибы, урожайность. 
  
S.N. Urmanbekov, K.T. Abaeva, E.M. Kaspakbaev  
 
NON-TIMBER FOREST PRODUCTS IN TURGEN BRANCH OF THE ILE-ALATAU 
STATE NATIONAL NATURAL PARK 
 
The article defines the productivity of medicinal herbs of method book marks plots, as well 
as the dynamics of the use of collateral using forest Turgen branch of the Ile-Alatau national 
nature Park. 
Key words: collateral using forest, non-timber forest products, state national natural park, 
branch, medicinal herbs, edible mushrooms, productivity.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

235 
 
МЕХАНИЗАЦИЯ И ЭЛЕКТРИФИКАЦИЯ СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА 
 
 
 
УДК 502/504 631.311.5 
 
 
Аргынова З.А., Илямов Х. М. 
 
Казахский национальный аграрный университет 
 
К ВОПРОСУ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ РАБОЧИХ ОРГАНОВ МАШИН  
ДЛЯ УБОРКИ ЛУКОВИЧНЫХ КУЛЬТУР 
 
Аннотация  
Анализ  существующей  технологии  возделывания  лука  показывает,  что  его  низкая 
урожайность, высокая себестоимость продукции получается из-за того, что до настоящего 
времени  применяют  малоэффективные  рядовые  и  строчные  посевы  семян,  а  большие 
затраты труда приходятся на технологические операции, связанные с уходом и уборкой. 
Существенных изменений в повышении эффективности производства лука можно достичь 
совершенствованием  технологий,  т.е.  упрощение  конструкции  машины,  повышением  ее 
надежности и эффективности выполнения технологического процесса, который обеспечит 
снижение повреждений корнеплодов. 
Ключевые слова: земледелие, техника, лук, технологии, комкодавитель 
 
Введение 
В  настоящее  время  растёт  потребность  населения  развитых  стран  в  овощах.  В  их 
ассортименте  большое  место  занимает  лук.  Высокая  ценность  лука  обусловлена  его 
химическим  составом,  вкусовыми  и  лечебными  качествами.  В  луковицах  и  зелёных 
листьях  репчатого  лука  в  зависимости  от  сорта  и  условий  выращивания  много  легко 
усваиваемых  человеческим  организмом  растительных  белков,  около  10%  сахаристых 
веществ,  разнообразные  витамины  и  азотистые  соединения,  содержат  10-20%  сухих 
веществ,  3-4%  белков,  4-14%  сахаров,  витамины  С,  Bl,  B2,  РР,  провитамин  А, 
аминокислот  -  520  мг%,  эфирных  масел  -  25-130  мг%,  аминокислот  -  520  мг%, 
минеральных  веществ  -  до  1%.  Он  повышает  аппетит,  а  так  же  усиливает  выделение 
желудочного сока.  
Именно поэтому лук остается популярной овощной культурой в течение нескольких 
тысячелетий, даже наши предки знали о том, что  употребление в пищу свежих луковиц 
очень полезно для здоровья. 
Этот  овощ  можно  смело  назвать  неприхотливым  растением.  А  собранный  урожай 
может,  при  должном  хранении,  пролежать  до  самой  весны.  В  хороших  условиях  он 
сохранит и свой привлекательный внешний вид и все питательные и полезные вещества. 
Репчатый лук, особенно острые сорта, издавна используют как лекарство от многих 
болезней. И в народной, и в современной научной медицине он служит средством лечения 
авитаминозов,  различных  воспалительных  процессов,  инфекционных  заболеваний,  а 
также  положительно  действует  на  секреторную  деятельность  организма.  Из  лука 
вырабатывают различные препараты, действие которых основано на достаточно сильных 
бактерицидных и фунгицидных его свойствах [1]. 
 
 

236 
 
Основная часть 
Существенных  изменений  в  снижении  затрат  труда  на  производство  лука  можно 
достичь  путём  совершенствования  технологии  и  технических  средств  для  производства 
лука-севка, создания условий для их работы. Результаты исследований ведущих научно-
исследовательских организаций показывают, что наиболее перспективным можно считать 
полосовой  способ  посева  семян  лука  с  шириной  полос  более  25  см.  Его  применение 
позволяет  увеличить  площадь,  непосредственно  занятую  под  культурными  растениями, 
улучшить  условия  произрастания  и  увеличить  в  итоге  урожайность  лука-севка.  Однако 
реализация  этого  способа  сдерживается  отсутствием  высокоэффективных  конструкций 
соответствующих  посевных  машин.  Серийные  овощные сеялки типа  СО-4,2,  СУПО-6  и 
ряд других посевных машин не позволяет выполнить сев полосовым способом. 
Как  известно,  в  структуре  себестоимости  лука-севка  более  50%  занимают  затраты 
ручного труда на извлечение его из почвы, сепарацию почвы и  укладку лука в валок, а 
также на подбор из валков и погрузку в транспортные средства. Механизированная уборка 
применяется на небольших площадях, а севок убирается почти повсеместно вручную. Это 
объясняется  отсутствием  специальных  машин  для  уборки  лука-севка,  а  различные 
приспособления, которые только незначительно облегчают процесс выборки лука-севка из 
почвы,  не  решают  полностью  проблему  механизации  уборки.  По  данным  ВНИИССОК 
затраты  труда  на  уборку  этой  культуры  составляют  383  чел.-ч.  на  1  га  [2].Серийные 
лукоуборочные  машины подкапывающего типа  при  уборке  лука-севка  не  отвечают 
агротехническим  требованиям.  Процесс  отделения  почвенных  комков  на сепари-
рующих органах,  ввиду  малости  луковичек  (7,0.-30,0  мм),  протекает  неудовле-
творительно.  Наиболее  перспективным  в  отношении  количества  почвенных  примесей  в 
убранной  массе  является теребление лука  за  листья,  которые  ко  времени  уборки  не 
отмирают.  Однако  машины  теребильного  типа  до  настоящего  времени  не  получили 
должного развития на уборке лука-севка как в нашей стране, так и за рубежом. 
В  связи  с  этим  разработка  новых  технологических  процессов  посева  семян  лука  и 
уборки лука-севка, конструкции и теоретических основ рабочего процесса новых рабочих 
органов  представляет  собой  актуальную  научную  проблему,  решение  которой  будет 
способствовать снижению себестоимости продукции [3]. 
В соответствии с нормами стандартов и руководящих документов используемые при 
уборке  лука  технические  решения  должны  обеспечивать  ряд  требований:  полнота 
удаления  ботвы  лука  и  сорных  растений;  высота  скашивания;  полнота  выкапывания; 
повреждение  убираемого  продукта;  потери;  содержание  почвенных  и  растительных 
примесей;  полнота  подбора.  Поэтому  для  оценки  эффективности  функционирования 
технических  средств  для  уборки  лука  выбраны  критерии,  объективно  отражающие 
количественные  и  качественные  показатели  уборки:  качество  убираемого  продукта  и 
энергоемкость технологии уборки. 
Для достижения высокого качества работы технических средств для уборки лука они 
должны  обеспечивать  уборку  с  соблюдением  агротехнических  требований.  При  работе 
технических  средств  на  величину  выходных  параметров  каждого  агрегата  оказывают 
существенное  влияние:  функции  внешнего  воздействия,  функции  состояния  аппарата, 
функции управляющего воздействия. 
Технологический  процесс  уборки  лука  является  сложной  многопараметрической 
системой,  схема  функционирования  которой  имеет  иерархическую  структуру, 
включающую в себя модели отдельных процессов, явлений и их взаимосвязь. 
Функционирование  уборочных  машин  протекает  в  условиях  непрерывно 
изменяющихся  внешних  воздействий.  Их  можно  рассматривать  как  многомерную 
динамическую  систему  со  многими  входными  и  выходными  параметрами.  С  учетом 
функциональных  систем  машин  и  особенностей  протекания  процессов  уборки  лука 

237 
 
разработаны  функциональные  системы  и  математические  модели  оптимального 
управления  работой  технических  средств,  на  основании  чего  предложена  структурная 
схема технологического процесса уборки лука (Рис. 1). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Рисунок 2 – Структурная схема технологического процесса уборки лука 
 
О – обрезчик; К – копатель; П – подборщик; D – средство транспортирования; X
О

X
К
,  X
П
  – 
функции  внешнего  воздействия  (физико-механические  свойства  лука  и 
состояния  внешней  среды),  Z
О
,  Z
К
,  Z
П
  – 
функции  состояния  агрегата  (внутренние 
нерегулируемые  параметры  агрегата),  U
О
,  U
к
,  U
П
  – 
функции  управляющего  воздействия 
(внутренние регулируемые параметры агрегата), Y
О
, Y
К
, Y
П
 – 
результирующие показатели 
работы  соответственно  обрезчика,  копателя  и  подборщика;  F1  –  качество  убираемого 
продукта; F2 – энергоемкость технологии уборки 
 
Каждый технологический процесс в предлагаемой технологии уборки лука является 
подсистемой  и  выполняется  в  определенной  последовательности.  Итогом  их  работы 
являются качество и энергоемкость уборки лука. 
На  основании  структурной  схемы  (Рис.  2)  функция  технологического  процесса 
уборки лука запишется следующим образом: 
 
                                                  
(
)
U
Z
X
f
F
,
,
=

где 
 
 
 
(1) 
где  F  –  вектор-функция,  параметры  которого  определяют  результирующие  показатели 
технологии уборки лука (F1, F2); Х – вектор-функция внешних воздействий на обрезчик 
Х
О
,  копатель  Х
К
 
и  подборщик  Х
П
 
(физико-механические  свойства  лука  и  состояния 
внешней  среды);  Z  –  вектор-функция  состояния  технических  средств  для  уборки  лука 
(внутренние  нерегулируемые  параметры  агрегата);  U  –  вектор-функция  управляющих 
воздействий технических средств для уборки лука (внутренние регулируемые параметры 
агрегата). 
(
)
П
К
О
Х
Х
Х
Х
,
,
=

(
)
П
К
О
Z
Z
Z
Z
,
,
=

(
)
П
К
О
U
U
U
U
,
,
=

После  решения  задач  по  определению  параметров  вектор  -  функции  внешних 
воздействий, регулируемых и нерегулируемых параметров технических средств лука для 
построения функции 
(
)
U
Z
X
f
,
,
 
определяются результирующие показатели работы: 

 
обрезчика    
(
)
O
O
O
O
O
U
Z
X
f
Y
,
,
=


238 
 

 
копателя    
(
)
К
К
O
К
К
U
Z
Y
f
Y
,
,
=


 
подборщика  
(
)
П
П
К
П
П
U
Z
Y
f
Y
,
,
=

откуда общий вид функции технологии уборки лука запишется как 
(
)
(
)
(
)
(
)
П
П
К
К
O
O
O
O
К
П
U
Z
U
Z
U
Z
X
f
f
f
f
F
,
,
,
,
=
.   
 
(2) 
В  результате  изменения  внешних  воздействий,  регулируемых  и  нерегулируемых 
параметров  будет  происходить  изменение  результирующих  показателей  как  уборочных 
агрегатов, так и технологии уборки в целом. 
Для  определения  качества  уборки  и  энергоемкости  технологии  уборки  пользуются 
методом случайного поиска, согласно которому при переходе от предыдущего состояния 
F
n-1
 
к  последующему  F
n
 
делается  шаг 
ξ

j
,  где  ξ  –  единичный  вектор,  указывающий 
направление,  в  котором  выбирается  изменение  оптимизируемых  параметров  уборочных 
агрегатов; j – величина шага. 
Исходя из этого определение качества  уборки и энергоемкости технологии  уборки 
лука будет осуществляться по схеме: 
(
) (
)
(
)
(
)














=





,
0
,
1
1
1
1
1
n
n
n
n
n
n
n
n
n
F
J
j
F
J
если
F
J
j
F
J
если
j
F
F
ξ
ξ
ξ
 
 
 
(3) 
где  J  –  функционал  качества  уборки  лука 
( )
min

F
J
 
(полнота  удаления  ботвы  лука  и 
сорных растений; высота скашивания; повреждения; потери; чистота вороха). 
Изменение  конечных  показателей  технологии  уборки  лука  по  схеме  (3)  будет 
происходить путем изменения наиболее значимых параметров технических средств. 
Для  реализации  предлагаемых  технологий  процесса  уборки  лука  на  каждом  этапе 
технологического  процесса  уборки  целесообразно  использовать  специальные  машины, 
обеспечивающие  минимальные  потери  и  повреждаемость  лука  при  высокой 
производительности [4]. 
Приоритетом  нашего  исследования  будет  упрощение  конструкции  машины, 
повышение  ее  надежности  и  эффективности  выполнения  технологического  процесса, 
который обеспечит снижение повреждений корнеплодов. 
Заключение 
Анализ  современного  состояния  механизации  уборки  лука  показал,  что  наиболее 
широко  используемыми  являются  машины  выкапывающего  типа,  однако  выполняемый 
ими  технологический  процесс  имеет  серьезные  недостатки,  главными  из  которых 
являются  большое  содержание  почвенных  примесей  в  конечном  продукте  и  высокая 
степень травмирования луковиц. 
С  целью  устранения  этих  недостатков  предлагается  усовершенствование 
конструкции комкодавителя.  
 
Литература 
 
1.
 
Мейлахс, И.И. Механизация уборки и послеуборочной обработки лука / И.И. 
Мейлахс, Э.С. Рейнгарт // Индустриальные методы уборки овощных культур и картофеля. 
— 
Челябинск. — 1982. — с.24-25.  
2.
 
Петров, Г.Д. Механизация работ в овощеводстве — достижения и проблемы / Г.Д. 
Петров, В.А. Хвостов, Л.С. Землянов // Плодоовощное хозяйство. — 1987. — № 1. - с. 
17—19. 
3.
 
Рейнгарт, Э.С. Обоснование параметров и разработка машин для уборки 
корнеплодов и лука: Дис. ... канд. техн. наук в форме науч. Докл.: 05.20.01 / Рейнгарт 
Эдуард Саулович. - М., 1995. 

239 
 
4.
 
Хвостов, В.А. Машины для уборки корнеплодов и лука (теория, конструкция, 
расчет) / В.А. Хвостов, Э.С. Рейнгард. — М., 1995. 
Аргынова З.А., Илямов Х.М. 
 
ПИЯЗ  ДАҚЫЛДАРЫН  ЖИНАУҒА  АРНАЛҒАН  ЖҰМЫС ОРГАНДАРЫ 
 
Пияз  жинауды  механикаландырудың  заманауи  күйін  талдау  қазғыш  типтегі 
машиналар  ең  жиі  қолданылатынын  көрсетті,  бірақ  олар  орындайтын  технологиялық 
үндерістің  едәуір  кемшіліктері  бар.  Олардың  ең  бастысы  түпкілікті  өнімде  топырақ 
қоспасының  көп  мөлшерде  болуы  және  пияз  басы  дақылдануының  жоғарғы  дәрежесі 
болып  табылады.  Осы  кемшіліктерді  жеңу  үшін  жеке  алынған  барабан  түріндегі  кесек 
уатқышты  қолдану  келешегі  бар  бағыт  болып  табылады,  ол  егістік  жағдайында  кесек 
уатқышты  жөндеуді  жеңілдетеді.  Осы  кемшіліктерді  жою  мақсатында  кесек  уатқыштың 
конструкциясын жетілдіру ұсынылады. 
Кілт сөздер: егіншілік, техника, пияз, технологиялар, кесек уатқыш. 
 
Argynova Z.A., Ilyamov H.M. 
 
IMPROVING  OF  THE  WORKING  BODIES  OF  THE  MACHINES  FOR   
HARVESTING OF  ONION  CROPS 
 
Analysis of the modern state of the mechanization of harvesting onions showed that the 
most commonly used machines are digging out the type, but they executed process has serious 
drawbacks, main of which are a large content of soil contaminants in the final product and a high 
degree of injury to the bulbs. To overcome these drawbacks, the most promising avenue is the 
use of baking powder soil in the form of a drum. 
Key words: agriculture, equipment, onion, mechanics, technology. 
 
 
ӘОЖ 621.01. 
 
Дулатова Ж.,  Жанашев И.Ж.,  Қашаған Б.  
 
Қазақ ұлттық аграрлық университеті 
 
ӨЗІ ҚАЛЫПТАСҚЫШ ЖҰДЫРЫҚШАЛЫ МЕХАНИЗМДЕР АССУРЛЫҚ ЖӘНЕ 
АССУРЛЫҚ ЕМЕС ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ТЕОРИЯСЫН  
БАЙЛАНЫСТЫРУШЫ ЖАЛПЫ ЖҮЙЕ 
 
Андатпа 
Мақалада  механизмдер  мен  машиналардың  заманауи  теориясы  қарастырылған.  Өзі 
қалыптасқыш жұдырықшалы механизмдердің классикалық  ассурлық және ассурлық емес 
жаңа  құрылымдық  топтардың  теориясын  алғаш  жүйесі  жасалып,  осы  бағытта  жаңа 
формула  қолдану  ұсынылады.  Бұл  теориялық  негіздеме  техникаларда  қолданып  жүрген 
механизмдерді зерттей келіп, болашаққа жаңа құрылымдық механизмдерді пайдалануды 
ұсынады. 
Кілт сөздер: өзі қалыптасқыш, жұдырықшалы, ассурлық емес. 
 
Кіріспе 

240 
 
Осы  кезеңдегі  механизмдер  мен  машиналардың  теориясындағы  заманауи  формула 
кез  келген  жазықтық  және  кеңістік  механизмді  құрылымдық  талдауды  жетілдіреді. 
Ассурлық  топ,  монада,  ассурлық  емес  топ  деген  ұғым  механизмдер  мен  машиналардың 
теориясында бұрыннан бар, оның жаңа анықтамасын берген «Ассурлық емес құрылымдық 
топ    –  бір  звенолы  кинематикалық  тізбек,  шеткі  бос  жұбын,  элементтерін  +тіреуішке 
жалғасақ  еркіндік  дәрежесі  нөлге  тең  болады,  демек  статикалық  анықталғыш  кеңістік 
қозғалмайтын механикалық жүйе болады». /т.ғ.д., профессор Наурызбаев Р.К., 2001 ж. 
Зерттеу теориясы 
Механизмдер  мен  машиналардың  қазіргі  кезеңдегі  теориясының  бірыңғай  басты 
құрылымдық  формуласы  ассурлық  және  ассурлық  емес  құрылымдық  теорияның 
арасындағы байланыстырушы буын қызметін атқарады [1,2]: 




=



+
+
=


=
=
.
2
,
3
,
4
,
5
,
6
,
)
(
)
1
(
1
1
2
1
m
p
k
m
n
n
n
m
W
m
k
k
k
 (1) 
(1)  жүйені қарапайым түрде жазайық, ол үшін мынадай шарттар қабылдаймыз 
.
0
1
,
6
2
=

=
n
m
Сонда алатынымыз: 
,
2
3
4
5
)
(
6
5
4
3
2
1
1
P
P
P
P
P
n
n
W





+
=
(2) 
(2) формула– П.О. Сомов– А.П. Малышев – Р.Қ. Наурызбаев формуласы деп  
    
(1887 г.)            (1923 г.)                 (1991 г.) аталады. 
 
Ассурлық  және  ассурлық  емес  құрылымдық  өзі  қалыптасқыш  жұдырықшалы 
механизмдердің  еркіндік  дәреже  саны  (2)  құрылымдық  формуламен  бір  мәнде 
анықталады. Бұл жерде, екі қозғалмалы  звено негізіндегі ассурлық құрылымды бастапқы  
кинематикалық  тізбектердің  құрылымдық  алгоритмдерін  синтездеуге  арналған  негізгі  
жүйе жазбаның келесідей түрінде болады [3,4 және басқа.]: 
 



=
=





+
.
,
0
2
3
4
5
)
(
6
1
5
4
3
2
1
1
n
n
P
P
P
P
P
n
n
(3) 
Ассурлық  емес  бір  звенолы  кинематикалық  тізбектің  құрылымдық  алгоритмдерін 
синтездеуге арналған негізгі жүйенің жазбасы мынадай түрге ие болады [3,5 және басқа]: 
 



=
=





.
1
,
0
2
3
4
5
6
5
4
3
2
1
n
P
P
P
P
P
n
(4) 
Өзі  қалыптасқыш  ассурлық  емес  кеңістік  жұдырықшалы  механизмдерді  тиімді 
синтездеу мәселелері қарапайым болмады. Механизмдер мен машиналар теориясында осы 
уақытқа  дейін  тек  ассурлық  құрылымды  жұдырықшалы  механизмдері  ғана  белгілі 
болды.(1)  құрылымдық  алгоритмдер  негізінде  (3)  және  (4)  құрылымдық  алгоритмдер 
жүйелері  алынды.  (3)  құрылымдық  алгоритмдер  жүйесі  ассурлық  төртзвенолы  кеңістік 
жұдырықшалы  механизмдерді  синтездеу  аймағында  жұмыс  істейді.  (4)  құрылымдық 
алгоритмдер жүйесі ассурлық емес үшзвенолы кеңістіктік жұдырықшалы механизмдерді 
синтездеу  аймағында  жұмыс  істейді  [3,  5  және  басқа].  Ғылыми  зерттеуімізде  [6]  біз 
жұдырықшалы  механизмдерді  жүйелеудің  жаңа  моделін  ұсындық.  Зерттеудің  осы 
кезеңінде  бұл  модель  (3)  және  (4)  құрылымдық  алгоритмдер  жүйелерін  ескере  отырып, 
төмендегідей түрде кеңеюі мүмкін. 
 
 
 

241 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. Өзіқалыптасқыш кеңістіктік төртзвенолы 
жұдырықшалы  механизмдер  [4,3].  Төрт-
звенолы  жұдырықшалы  механизмдердің 
бұл  құрылғылары  академик  И.И.  Артобо-
левскийдің  1939  жылғы  механизмдерді 
топтар  бойынша  жалпы  жіктемесіндегі 
нөлдік  топта  [6].  Кинематикалық  тізбектен 
бәсең  байланыстарды  алып  тастағаннан 
және  артық  қозғалысты  звеноларды 
жалғастырғаннан кейін, кеңістіктік төртзве-
нолы  жұдырықшалы  механизмнің  еркіндік 
дәреже  саны  механизмдер  мен  машина-
лардың  қазіргі  кездегі  теориясының  (2) 
жаңа  басты  құрылымдық  формуласы 
бойынша  анықталады.  (2)  құрылымдық 
формуланы жазамыз: 
1. Өзіқалыптасқыш кеңістіктік үшзвенолы 
жұдырықшалы 
механизмдер 
[5,3]. 
Үшзвенолы  жұдырықшалы  механизмдер-
дің  бұл  құрылғылары  академик  И.И. 
Артоболевскийдің 1939 жылғы механизм-
дерді  топтар  бойынша  жалпы  жіктеме-
сіндегі  нөлдік  топта  [6].  Кинематикалық 
тізбектен  бәсең  байланыстарды  алып 
тастағаннан  және  артық  қозғалысты 
звеноларды 
жалғастырғаннан 
кейін, 
кеңістіктік  үшзвенолы  жұдырықшалы 
механизмнің  еркіндік  дәрежелер  саны 
механизмдер  мен  машиналардың  қазіргі 
кездегі  теориясының  (2)  жаңа  басты 
құрылымдық 
формуласы 
бойынша 
анықталады. (2) құрылымдық формуланы 
жазамыз: 
,
2
3
4
5
)
(
6
5
4
3
2
1
1
P
P
P
P
P
n
n
W





+
=
 
(3)  базалық  жүйені  тізбектеп  шешу 
өзіқалыптасқыш  жұдырықшалы  механи-
змдердің  ассурлық  бастапқы  кинематика-
лық  тізбектерін  екі  -
2
)
(
1
=
n
n
қатты 
звенолар  негізінде  синтездеуге  арналған 
автономдық  жүйелерді  анықтауға  мүмкін-
дік  береді  [3,4].  (3)  базалық  жүйе  он  бір 
қарапайым  автономдық  жүйеге  бөлшек-
тенеді,  оларды  шешу  өзіқалыптасқыш 
ассурлық  жұдырықшалы  механизмдердің 
бір немесе ондаған сұлбаларын емес, ІІ, ІІІ, 
ІV  –  кластардағы  механизмдердің  тұтастай 
нөлдік  топтамасын  синтездеуге  мүмкіндік 
береді.  Мысалы,  мына  түрдегі  үш 
автономдық жүйелер [4,3]: 
(4)  базалық  жүйені  тізбектей  шешу 
өзіқалыптасқыш  үшзвенолы  жұдырық-
шалы  механизмдердің  ассурлық  емес 
бірзвенолы  кинематикалық  тізбектерін 
синтездеуге  арналған  автономдық  жүйе-
лерді  анықтауға  мүмкіндік  береді  [3,4]. 
(4)  базалық  жүйе  тоғыз  қарапайым 
автономдық  жүйеге бөлшектенеді. Авто-
номдық  жүйелерді  шешу  бес  негізгі 
кластардағы  (ІІ,  ІІІ,  ІV,  V)  және  нөлдік 
топтамадағы  бір  звенолы  ассурлық  емес 
кинематикалық  тізбектерді  синтездеуге 
мүмкіндік  береді.  Мысалы,  өзіқалып-
тасқыш  ІІ  –  кластағы  ассурлық  емес 
бастапқы  тізбектер  құрылымдық  алгори-
тмдері 
келесі 
жүйелері 
бойынша 
синтезделеді [5, 11 бет]: 
Ассурлық емес құрылымдық 
жұдырықшалы механизмдері 
Ассурлық жұдырықшалы 
механизмдер 
Өзіқалыптасқыш 
жұдырықшалы механизмдер 

242 
 







=
=
=
=
.
1
,
,
,
2
1
4
1
n
n
n
n
P
n
P
 (5)








=
=
=
=
=
.
1
,
,
,
,
1
3
2
1
n
n
n
n
P
n
P
n
P
  (6)  





=
=
=
.
1
,
,
3
1
2
n
n
n
n
P
 (7) 
өзіқалыптасқыш  ассурлық  құрылымның  ІІ 
класының  және  нөлдік  топтаманың 
жұдырықшалы  механизмдерінің  барлық 
құрылғыларын 
синтездеуге 
мүмкіндік 
береді. 
Екізвенолы
2
)
(
1
=
n
n
ассурлық 
бас-тапқы  кинематикалық  тізбектердің 
толық  жіктемелік  кестесі  жасалынды  [3,  5  
бет,  1-кесте].  Ассурлық  құрылымның 
төртзвенолы 
жұдырықшалы 
механизмдерінің  және  нөлдік  топтаманың 
өзіқалыптасқыш 
құрылғыларының 
қалыптасу  принципі  қамтамасыз  етілді 
[3,4]. 





=
=
=
.
1
,
,
5
1
n
n
P
n
P
  (8)    





=
=
=
.
1
,
,
4
2
n
n
P
n
P
  (9)    



=
=
.
1
,
2
3
n
n
P
 
(10) 
(8)  – 
(10)  жүйелерді  шешу  негізінде  екі 
топсалы  біржанаспалы  ассурлық  емес 
топтардың  (итергіш,  штанга  түйісудің 
әртүрлі  құрылғылық  түрдегі  күйентелер) 
базалық  формалары  синтезделді.  Барлық 
топтар  ІІ  –  класты  және  нөлдік 
топтамалы.  Ассурлық  емес  топтардың  – 
үшзвенолы жұдырықшалы механизмдерге 
арналған  нөлдік  қозғалысты  бір  звенолы 
бастапқы  кинематикалық  тізбектердің 
толық жіктемесі жасалынды [3,5, 10 бет, 4 
кесте].  Ассурлық  емес  құрылымның 
үшзвенолы  жұдырықшалы  механизм-
дердің өзіқалыптасқыш құрылғыларының 
қалыптасуы қамтамасыз етілді [3,5]. 
 

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   44




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет