§19. Азот қышқылы және оның тұздары.
Азот қышқылы
Алу: 1) өнеркәсіпте
NH
3
→ NO→ NO
2
→ HNO
3
2) Лабораторияда
NaNO
3
+ H
2
SO
4
= HNO
3
+ NaНSO
4
конц.
HNO
3
– күшті тотықтырғыш +5 тотығу
дәрежесін көрсетеді.
Физикалық қасиеті
түссіз сұйықтық
HNO
3
өткір иісті
ауада «түтінденеді»
айырылады
170
Химиялық қасиеттері:
Азот қышқылының касиеттері: концентрлі
және сұйылтылған ерітінділерінде тотықтыр-
ғыш қасиет көрсетеді. Жарықтың әсерінен
азот қышқылы азот (ІV) оксидіне, суға және
оттекке ыдырайды
4HNO3=4NO
2
+2H
2
O+O
2
Электролиттік диссоциациялануы:
HNO
3
+H
2
O H
3
O+NO
3
HNO
3
= H
+
+ NO
3
-
Азот қышқылы басқа қышқылдар тәрізді
негіздік оксидтермен әрекеттесіп тұз түзеді.
2HNO
3
+CuO = Cu(NO
3
)
2
+ H
2
O
2H
+
+CuO=Cu
2+
+H
2
O
Негіздермен әрекеттеседі:
Cu(OH)
2
↓+ 2HNO
3
= Cu(NO
3
)
2
+ 2H
2
O
2H
+
+Cu(OH)
2
=Cu
+
+H
2
O
Металдармен әрекеттесуі
Me + HNO
3
(конц) = тұз + су + газ↑
3Cu + 8HNO
3
= 3Cu(NO
3
)
2
+ 2NO↑ + 4H
2
O
(сұйытылған)
Cu + 4HNO
3
= Cu(NO
3
)
2
+ 2NO
2
↑+ 2H
2
O
(конц.)
Тотықсыздандырғыш Сu
0
-2e=Cu
+2
1 тотығады
Тотықтырғыш N
+5
+ e = N
+4
4 тотықсыз/ды
Нитраттары. Азот қышқылының тұздары
нитраттары деп аталады. Олардың бәрі суда
жақсы ериді. Na, Ca, K, NaNO
3
көбінесе
селитралар деп те атайды.
А)
Сілтілік
металдардың
нитраттары
қыздырғанда нитриттерге және оттекке
ыдырайды.
2КNO
3
t
= 2KNO
2
+O
2
Азот қышқылының қолданылуы
Жаңа сабақты бекіту.
Сұрақтары
Қышқылдар тобына. Төменде айналымдарды
іске асыруға мүмкіндік беретін химиялық
реакция теңдеуін жазыңдар.
N
2
NH
3
NO NO
2
HNO
3
Cu(NO
3
)
2
Күкірт
тобына.
Концентрлі
азот
қышқылының
күміспен
әрекеттесу
реакциясының
теңдеуін
жазыңдар.
Тотықсыздандырғыш пен тотықтырғышты
көрсетіндер.
Азот тобына. Азот қышқылының негіздік
оксидтермен негіздермен әрекеттесу реакция
теңдеуін жазыңдар.
ІV. Жаңа сабақты бекіту
1.
Азот бейметалл ойыны
2.
Венн диаграммасын
3.
Есеп шығару
V. Қорытындылау
1. Бағалау
2.Үйге тапсырма беру.
HNO
3
концентрлі
сұйытылған
Fe, Al, Cr, Au, Pt
пассивтенеді
(қыздырмаса)
ауыр
металдармен
сілтілік, сілтілік
жер металдар-
мен
ауыр ме-
талдармен
сілтілік, сілтілік
жер металдармен
NO
2
N
2
O
NO
NH
3
(NH
4
NO
3
)
171
КВАДРАТ ТЕҢДЕУЛЕРГЕ ЕСЕПТЕР ШЫҒАРУ
Шотикова А.А.,
Ойыл ауданы Жамбыл мектеп-балабақшасының математика пәні мұғалімі
Сабақ типі: Білімді бекіту
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Дискриминант арқылы квадрат
теңдеулерді шешу, Виет теоремасына кері
теореманы пайдаланып, квадрат теңдеу
құруға үйрету.
Дамытушылық: Алған білімдерін әртүрлі
жағдайда қолдана білуге дағдыландыру.
Белсенділігін көрсетуге, ойлау қабілетін
арттыруға, өз ойын жүйелеуге, тез шешім
қабылдауға
ұқсастықты,
қарама-
қайшылықты байқауға дағдыландыру.
Тәрбиелік: Оқушылардың білімге деген
қызығушылығын арттыру.Ұжым намысын
қорғай
білетін,шығармашылық
қабілеті
дамыған тұлға тәрбиелеу.
Сабақ түрі: Саяхат сабағы
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі
1. Түгендеу
2. Бақылауды талдау.
ІІ кезең: «Қызығушылықты ояту»
Крассворд шешеді.
Тапсырма: Егер дұрыс сөздерді тапса, онда
француз фамилиясы шығады.
К В А Д
Р
А
Т
Д И С К
Р
И
М
И
Н
А
Н Т
К О Э Ф Ф
Ц
И Е Н Т
Т О Л
Ы
М
С
Ы
З
Сұрақтар: 1.ах
2
+вх+с=0, (а≠0) теңдеуі қалай
аталады? (квадрат)
2. Айналған шешу құралына
Саны араласқан құрамына
Теңдеудің түбірлері нешеу деген
Қандай
сан
жауап
беред
сұрағыма?
(дискриминант)
3. Квадрат теңдеудегі а және в (коэффи-
циент)
4.
Квадрат
теңдеудің
дербес
түрі?
(толымсыз)
ІІ. Теориялық материалды қайталау:
1. Квадраттық теңдеуді шешу алгоритмі
2. Дискриминанттың 3 жағдайы
ІІІ. Негізгі бөлім.
Бұл сабағымыз «Қазынаға саяхат» деп
аталады. Ертеде бір бай баласына мұра
қалдырғанын және оны тауып алу үшін карта
керек екендігін,картаның үйдің шатырында
жатқанын өсиет етіп кеткен екен. Енді біз
баласына картаны тауып беруіміз үшін мына
сұрақ-жауапты шешуіміз керек екен:
-
Квадраттық теңдеу анықтамасы?
-
Келтірілген квадраттық теңдеу анықта-
масы?
-
Толымсыз квадрат теңдеу?
-
Дискриминант қай формуламен есепте-
леді?
-
Дискриминанттың жағдайын айт?
Сонымен баласы картаны тауып алып
кемемен көрсетілген бағыт бойынша саяхат-
қа шығады. Саяхатта ол бір аралға тап бола-
ды. Сол жерде ол ағаштан «Қозғал» деген
жазуды көреді. Оның қандай бағытта жүру
керектігін анықтау үшін кестені толтыру
керек.
Өз бетімен жұмыс
1-нұсқа 2-нұсқа
А-деңгей
1.квадрат теңдеудің коэффи-
циентерін атаңдар
0
21
)
;
0
25
)
;
0
10
8
3
)
2
2
2
х
в
х
б
х
х
а
,
0
8
2
)
;
0
4
)
;
0
1
5
6
)
2
2
2
х
в
х
х
б
х
х
а
2. a, b, c-ның мәндері белгілі.
0
2
c
bx
ax
теңдеуін құрыңдар.
0
,
4
,
1
)
1
,
0
,
3
)
б
3
,
5
,
2
)
c
b
a
в
c
b
a
c
b
a
a
0
,
6
,
1
)
4
,
0
,
2
)
1
,
2
,
3
)
c
b
a
в
c
b
a
б
c
b
a
a
В-деңгей
1. теңдеуді шешіңдер.
0
4
7
3
2
х
х
0
1
3
2
2
х
х
2. түбірлердің қосындысы мен көбейтіндісін
табыңдар.
0
30
)
;
0
2
7
)
;
0
8
6
)
2
2
2
х
х
в
х
х
б
х
х
а
.
0
3
2
)
;
0
5
6
)
;
0
6
5
)
2
2
2
х
х
в
х
х
б
х
х
а
172
Яғни баласы шығысқа қарай бет
алады. Ол сол қалпы келе жатып үңгірге тап
болады. Оның кіре берісінде ала тасты
көреді. Сол таста былай жазылған екен: «осы
тасты қозғасаң шұңқырдан қазына бар
жәшікті табасың» - деген екен. Баласы
жәшікті алса, ол жабық екен.
Жәшіктің қақпағында: «Ең басты
қазына-ол...» деген сөз жазылған екен.Көп
жылдар бойы жатып қалған жазудың
жартысы өшіп қалған екен.Осы сөзді табуға
сіздердің
көмектеріңіз
қажет.
Ата-
бабаларымыз қандай дау, сұрақ болса да оны
мақал-мәтелдер,даналық
сөздер
арқылы
шешкен екен.
Ендеше, бізде осы жауапты тауып
көрелік. Мен сіздерге мақал айтамын. Оның
ішіндегі
екі
сан
есім
квадраттық
теңдеулерінің түбірлері, яғни түбірлер
арқылы квадраттық теңдеу құру және дана
сөзді табу?
1) Алтау ала болса ауыздағы кетеді, төртеу
түгел болса төбедегі келеді. ( Б)
2) Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім
ал. (І)
3) Білімді мыңды жығады, білекті бірді
жығады. (Л)
4) Ұлға отыз үйден, қызға қырық үйден
тыю . (І)
5) Бір тал кессең, он тал ек. (М)
І
х
2
-14х+49=0
М х
2
-11х+10=0
І
х
2
-70х+1200=0
Б х
2
-10х+24=0
Л х
2
-1001х+1000=0
Яғни, баласы әкесінің мұра еткен
қазынасына қол жеткізіп, бейбіт өмір сүріпті.
Сіздер бүгінгі сабақ арқылы «Ең басты
қазына-ол білім» екеніне көз жеткіздіңіздер.
Әрқашанда ең бастысы-байлық іздемей,
білім қазынасын іздеңіздер. Сонда көптеген
нәрселерге қол жеткізесіздер дегім келеді.
ІҮ. Сабақты қорытындылау
1. Бағалау
2. Үй тапсырмасы: № 162, 164.
БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ДАЙДЖЕСТ
Назарбаева Р.К.,
«Өрлеу» БАҰО Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ кітапхана маманы
Елбасы Жолдаулары – еліміздің
жаңа самғаулары
Жалпы тәуелсіздігімізге жиырма бес
жыл уақыт болған ел егемендігінің тарихына
үңілсек, мемлекетіміздің алуан бағыттағы
тыныс - тіршілігінің дамуына бірден - бір
ықпал еткен фактор - бұл Елбасымыздың
халыққа арнаған Жолдауы екендігіне көз
жеткізер едік.
Елбасымыз
Нұрсұлтан
Әбішұлы
Назарбаевтың
Жолдаулары
–
егемен
еліміздің
тұрақты
дамуын
қамтитын,
мемлекетіміздің барлық саласына серпін
беретін, халқымыздың игілігін көздейтін
шынайы іс – жоспарға құрылған шын
мәніндегі
тарихи
құжаттар.
Халыққа
жолданған әрбір Жолдаулар экономикалық
бағыттың тағы да алынбаған белестері мен
өсуін
айқындап,
ұлттық
экономикаға
немқұрайлы емес жандарды ширақ, әрі
батыл қадамдар жасауға шақырады. Соның
ішінде, индустриялық-инновациялық даму,
шағын
және
орта
бизнесті
дамыту,
агроөнеркәсіптік
кешен,
білім-ғылым
салаларына ерекше көңіл бөлу қажетігі де
ерекше айтылуда.
1. «Қазақстан - 2050» стратегиясы
қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси
бағыты. ҚР Президентінің Қазақстан
халқына Жолдауы. -Алматы: Юрист,
2013.-44 б.
Жолдау, қалыптасқан Қазақстан –
мемлекеттілігіміздің, ұлттық экономикамыз-
дың, азаматтық қоғамымыздың, қоғамдық
келісіміміздің, өңірлік көшбасшылығымыз
бен халықаралық беделіміздің дағдарыста
сыналуы барысындағы айрықша мәселелерге
тоқталады. Қамтылған бөлімдер - қуатты да
табысты мемлекет,демократияландыру мен
ырықтандырудың орнықты процесі,түрлі
әлеуметтік, этностық және діни топтардың
келісімі мен татулығы, ұлттық экономика,
173
қоғамдық
тұрақтылық
пен
келісімді
қамтамасыз
ететін
күшті
әлеуметтік
саясат,әлемдік қоғамдастық таныған ел,
ядролық қаруды таратпау режімін ілгерілету
барысындағы жаһандық жай-жапсарларды
қамтиды.
2. «Қазақстан жаңа жаһандық нақты
ахуалда: өсім, реформалар, даму» ҚР
Президентінің
Қазақстан
халқына
Жолдауы.// Егемен Қазақстан.- 2015.-
№230(28708)
«Тәуелсіздікті баянды ету – оған қол
жеткізуден де қиын. Мемлекеттігіміздің
тұғырын мызғымастай нығайта түсу үшін
бізге әлі талай өткелі күрделі, өкпегі көп
бұралаң жолдардан өтуге тура келеді...
Біріміз – бәріміз үшін, бәріміз – біріміз үшін
деген қағиданы ұстанып, еңбек етуге
тиіспіз...
Біздің мақсатымыз – елі бақытты, жері
гүлденген қасиетті Отанымыз Қазақстанды
«Мәңгілік Ел» ету! ... Біз көлденең шыққан
кедергілерге кідірмей, дамыған 30 елдің
қатарына қосылу мақсатына қадам басамыз...
Мен халқыма сенемін. Көк байрағымыздағы
алтын қырандай еліміз қанатын кеңге жайып,
асқар биіктерден көрінсін! Барды бағалап,
жоқты жасай білген жасампаз жұртымыздың
көк байрағы әрдайым биікте желбіресін!
Алға Қазақстан!» - деген болатын Елбасы өз
Жолдауында.
3. Н.Ә.Назарбаев. «Ұлт жоспары –
Қазақстандық арманға бастайтын жол»:
Мақала// Егемен Қазақстан.- 2016.- №2
(28730)
2016 жылдың 1 қаңтарында жарық
көрген бұл мақалада «5 институттық
реформаны жүзеге асыру бойынша 100
нақты қадам» – Ұлт жоспарын орындаудың
практикалық кезеңі басталғандығымен ,осы
жолда біршама істердің атқарылу кезеңдері
қамтылғандығы жіктелген.
Мемлекетті, экономика мен қоғамды
дамыту үшін қағидатты жаңа құқықтық орта
қалыптастыратын 59 заң күшіне енді. Қазіргі
қазақстандықтар үшін Тәуелсіздік көпэтнос-
ты қоғамымыздың нақты жоғары өмірлік
құндылығына айналды.Жолдауда Қазақстан
Республикасының егемендігі Конституция
мен заңдардың берік арқауы мен халық
мүддесіне
қызмет
ететін
мемлекеттік
аппараттың кәсіби және негізді іс-қимылына
арқа сүйеуін қамтамасыз еттілгендігіне
айрықша мән берілген.
4. «Ұлт жоспары – 100 нақты қадам».
Қазақстан Республикасы Білім және
ғылым министрлігі. Электронды жинақ//
Диск. 4 дана.
Бөлінген 4 дана дискілерде тәуелсіздік
сөзі, педагогикалық кадрлардың кәсіби
шеберліктерін
арттырудағы
әдістемелік
нұсқау,балаларға қосымша білім берудегі
әдістемелік нұсқау, арнайы білім беретін
ұжымдарға арналған оқу-тәрбие процесінде
қолданысқа
ие
болатын
нормативті-
құқықтықтық актілер, олимпиада күнделігі
материалдары енген.
5.
Н.Ә.Назарбаев.
«Тәуелсіздік
толғауы»
эссе
//Егемен
Қазақстан.
16.12.2014 жыл.
«Заман
ағымы
бізді
Қазақстан
Республикасы тұңғыш рет Тәуелсіз Ел
ретінде әлемге әйгіленген тарихи дата – 1991
жылдың 16 желтоқсанынан алыстатып
барады.
Біз жыл өткен сайын сол бір тарихи
таңдаудың
сарқылмас
құдіретін
жан
жүрегімізбен түсінеміз. Ол – егемен
мемлекетте бейбітшілік пен келісімде, өзара
сенімде азат өмір сүру таңдауы.
Ол
–
өз
тағдырымызды
өзіміз
айқындау, болашағымызды өз қолымызбен
жасау таңдауы. Біздің жаңа Қазақстанымыз
жарық жұлдыз болып дүниеге келді.
Баршамызды Тәуелсіздіктің Ұлы Рухы
жебейді, біріктіреді, бойымызға қуат беріп,
сенімімізді нығайтады... Мәңгілік Ел –
Тәуелсіздіктің өмірлік философиясы».Бұл
толғауда толғанған жолдар.
6. «Қазақстандық жол-2050: Бір
мақсат, бір мүдде, бір болашақ».
ҚР
Президентінің
Қазақстан
халқына
Жолдауы // Егемен Қазақстан.- 2014.-№17
Бұл еліміздің ХХІ ғасырдағы даму
деңгейін айқындап берер тарихи құжат
болды. Елбасы Жолдауында өз халқына зор
сенім
білдірді.
Жолдау
халқымыздың
әлеуметтік толысуының, оның айнымас
ұлттық бірлігінің, Елбасының айналасына
топтасудың негізі болып табылады.
7. Н.Ә.Назарбаев. «Әлем. XXIғасыр»
Манифест. 06.04.2016.// Егемен Қазақстан.
-2016.- №63 (28791)
174
Манифест
бейбіт
өмірді
көксейтіндердің, ертеңгі күнге адамзаттың
ертеңгі
тағдырына
алаңдаушылық
білдіретіндердің көкейінен шыққан нағыз
құнды құжат. Дер кезінде көтеріліп,
жарияланған мәлімдемеге іле-шала БҰҰ-ның
ресми құжаты мәртебесі берілуі оның мәні
мен маңызын айшықтай түсті.
8.
Mangi
EL
//Халықаралық
ғылыми-көпшілік тарихи журналы.-2015.
№11-12.
Ұлттық қазынаны оралтып,ұмытылған
есімдерді қайта тірілткен, кешегі кеңестік
кезеңде жабулы күйінде қалып қойған
«ақтаңдақ»
беттерді
қайта
ашып,
отанымыздың тарихын тереңнен зерттеп-
зерделеп жүрген бірден-бір басылым
9. «Қазақстан Республикасында білім
беруді және ғылымды дамытудың
2016-2019
жылдарға
арналған
МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ» -
Астана, 2016 жыл.
Бағдарлама
–
мектепке
дейінгі
тәрбиелеу мен оқыту менеджментін және
даму мониторингін жетілдіру;педагогтер
кәсібінің беделін және олардың сапалық
құрамын арттыру; орта білім берудің
инфрақұрылымдық дамуын қамтамасыз ету;
орта білім берудің мазмұнын жаңарту;
мектеп
оқушыларының
бойында
«Мәңгілік Ел» жалпыұлттық патриоттық
идеясының рухани-адамгершілік құндылық-
тарын және салауатты өмір салты мәдениетін
қалыптастыру,техникалық және кәсіптік
білім беру (бұдан әрі – ТжКБ) жүйесінің
беделін арттыру; ТжКБ қолжетімділігін және
кадрларды даярлау сапасын қамтамасыз ету;
елдің
индустриялық-инновациялық
даму сұраныстарын ескере отырып, ТжКБ
мазмұнын жаңарту барысындағы ауқымды
мәселелердің
тетігі
шешілгендігімен
маңызды болуда.
175
₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪
₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪
Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру
институтының баспа қызметі және қоғамдық ортамен байланыс бөлімі - Ақтөбе қаласы,
Тургенев көшесі, 86 үй. Тел: 56-05-37
Құрметті оқырмандар!
«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының
филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін
арттыру институты «Әдіскер жаршысы» атты республикалық ғылыми-әдістемелік
журналын шығаруда (тіркеу №15636-ж). Ол педагогикалық озық ойлар, ғылыми-
әдістемелік ізденістер мен мұғалімдері жетістіктерінің мінбесі. Журнал беттерінде
ғылыми мақалалар мен оқу-тәрбие істерінің өзекті мәселелері туралы ғылыми-
әдістемелік мәлімет-хабарлар, оқытудың заманалық теориясы және әдістемелік
жетістіктері, тәжірибелік кеңестер мен ұсыныстар жарияланбақ. Білім беру саласы
қызметкерлері өздерін толғандырып жүрген мәселелер, іс-тәжірибелері туралы
материалдарды және жеке шығармалардың туындыларын жіберуге болады.
«Әдіскер жаршысы» журналы жылына 4 рет (тоқсан сайын) қазақ және орыс
тілдерінде шығады. Жариялауға дайындалған мақалалар мына талап-тәртіптерге сай
болуы тиіс:
1. Жариялауға дайындалған мақала қағазға басылған және электрондық
басылым түрінде тапсырылады.
2. Мақала MS WORD тексттік редакторында басылуы керек.
3. Шрифт аты: KZ Times New Roman, шрифт стилі: обычный, шрифт өлшемі: 12,
мақала көлемі 1-2 беттен кем болмауы керек.
4. Мақала соңында автор туралы қысқаша мәлімет болуы керек, фотосуреттер
жіберуге де болады.
Уважамые учителя!
Филиал акционерного общества «Национальный центр повышения квалификации
«Өрлеу» «Институт повышения квалификации педагогических работников по
Актюбинской области» выпускает республиканский научно-методический журнал
№13491-Ж «Әдіскер жаршысы», который стал трибуной передовой педагогической
мысли, научно-методических поисков и достижений учителей. В нем публикуются
научные статьи, современные достижения теории и методики преподавания, научно-
методические сообщения об актуальных проблемах обучения, воспитания и развития,
практические рекомендации и разработки из опыта работы и др.
Журнал «Әдіскер жаршысы» выходит четыре раза в год. Статьи для публикаций
принимается на казахском, русском языках. Представленные для публикации статьи
должны быть оформлены в строгом соответствии со следующими требованиями:
1.Текст должен быть набран в текстовом редакторе MS Word.
2.Шрифт KZ Times New Roman, стиль обычный, размер шрифта: 12, текст статьи
объемом не менее 1-2 страниц.
3.В конце статьи должны быть точные данные об авторе, можно фотографии.
4.Статьи для публикации должны быть представлены на бумажном и электронном
носителях.
Достарыңызбен бөлісу: |