Б
ар
лы
қ ж
ер
9920,9
3836,2
161,9
800,7
201,1
6,6
14210,0
10,7
3,9975
30062,9
11.02.05. ҚАЛДЫҚТАР
2013 жылға қалдықтар көлемінің азаюы «ТНК
Казхром» АҚ, «Коппер Текнолоджи» ЖШС және
т.б. сияқты кәсіпорындарда карьерлерді әзірлеу
бойынша жаңа технологияларды ендіру бойынша
өндірістік шараларды қабылдаумен байланысты.
Тәжірибе бойынша барлық тау-кен өндіру
кәсіпорындарында өндіріс қалдықтарын ескерту
және қалдықтардың пайда болуын азайту, есеп және
бақылау, жинақтау сонымен қатар, жинау, қайта
өңдеу, кәдеге жарату, тасымалдау, сақтау және жою
сияқты қалдықтардың технологиялық барлық
циклдары енетін қалдықтарды басқару жүйесі
әрекет етеді.
Жинақталған өндірістік қалдықтардың көлемі
2014 жылғы жағдайға қатысты Ақтөбе облысы
бойынша 1 096 914 мың тоннаны құрады.
Пайда болған өндірістік қалдықтардың жалпы
саны 2014 жылы – 40 280,874 мың тоннаны, 2013
жылы – 55 659 мың тоннаны құрады.
Өнеркәсіп салалары
бойынша
2014 жыл
Пайда болғаны
Өңделгені
%
Орын.
%
барлығы
40280,874
12069,91
30,0
559,7
1,4
Соның ішінде:
Тау-кен қазушы
39 716,37
11 953,41
30,1
264,54
0,7
Химиялық
421,4
295,2
70,1
Мұнай
143,1
116,5
81,4
0,0
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
88
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
Ақтөбе облысы бойынша орналасқан ТҚҚ
көлемі 2014 жылға – 641,0 мың тоннаны құрады.
Облыста ТҚҚ орналастыру бойынша 11 полигон
бар: Ақтөбе қ., Қандыағаш қ., Ембі қ., Кеңқияқ к.,
Жаңажол к., Алға қ., Шалқар қ., Байғанин к.
және т.б.
2010 жылы Шұбарқұдық, Хобда, Хромтау,
Қандыағаш
аудан
орталықтарында
ТҚҚ
полигондары үшін ТЭН әзірленген. 2015 жылғы
мерзімге дейін барлық аудан орталықтарында
экологиялық талаптарға сәйкес келетін ТҚҚ
полигондарын ендіру жоспарлануда.
Әйтеке би, Ырғыз және Хобда аудандарының
прокуратураларының талабы бойынша Экология
департаментімен елді мекендердің санитарлы-
эпидемиологиялық және экологиялық ахуалы
тақырыбында ауылдық және селолық өңірлерге
жоспардан тыс тексеру жүргізілді. Селолық
округтерді тексеру барысында жергілікті атқарушы
органдармен коммуналдық қалдықтарды жүйелі
шығару мен залалсыздандыруды, елді мекендер
аумағын тазалауды, құнды компоненттерді бөлек
жинауды қарастыратын коммуналдық қалдықтарды
әлеуетті жинау жүйесі жасалмаған. Селолық елді
мекендерде қоқыстар иесіз қалуда. Облыста апатты
қоқыс тастау орындары бойынша проблема бар,
олардың саны үздіксіз өсуде. Жергілікті атқарушы
органдармен осы бағытта жүргізілген жұмыстары
қанағатсыз.
Ақтөбе
облысының
аумағында
көңді
орналастыруға арналған типтік полигондар жоқ.
Қырылған жануарларды көму мәселелесі күрделі.
Селолық округтермен осы бағытта жүргізілген
жұмыстар жеткіліксіз. Ақтөбе облысы бойынша 39
типтік мал қорымы (Бекбері шұңқыры) мен 124
қарапайым мал қорымы бар, соның ішінде:
№
Атауы
Мал қорымының саны
Барлығы
Типтік
Қарапайым
1
Ақтөбе қ.
1
1
2
2
Әйтеке би ауданы
3
14
17
3
Алға ауданы
3
8
11
4
Байғанин ауданы
2
9
11
5
Ызғыр ауданы
2
12
14
6
Қарғалы ауданы
0
5
5
7
Қобда ауданы
2
16
18
8
Мартұқ ауданы
3
12
15
9
Мұғалжар ауданы
7
9
16
10
Темір ауданы
3
7
10
11
Ойыл ауданы
6
8
14
12
Хромтау ауданы
3
14
17
13
Шалқар ауданы
4
10
14
ЖИЫНЫ
39
125
164
Өңірде
ТҚҚ
қайта
өңдейтін
бірқатар
кәсіпорындар жұмыс істейді. 2014 жылға 641,0 мың
тн. ТҚҚ құрылған, жойылғаны 1658,2 тн. («Көктас»
ЖШС – 450,0 тн., «Тенуса» ЖШС – 571,0 тн.,
«Ақтөбе НГС» ЖШС – 367,8 тн., «Экологиялық
технологиялар» ЖШС – 158,4 тн., «Импорт мастер»
ЖШС - 81,0 тн., «Поливест» ЖШС – 30,0 тн.).
Облыста
пайдаланылған
люминесценттік
шамдар мен құрамында сынабы бар жабдықтарды
жинаумен «ББК және К» ЖШС және «Экосфера+»
ЖШС айналысады.
2013 жылға пайдаланылған СБЛ – 32 698 дана,
2012 жылы – 33 990 дана қабылданған. 2014 жылға
пайдаланылған СБЛ – 42 746 дана, ал 2013 жылы –
43 210 дана қабылданған. Арнайы орындарда СБЛ
жинақталуы бойынша Қостанай облысының
Лисаковск қ. сынаптан арылтуға жолданады.
Ақтөбе қ. тозған көлік дөңгелектерін жинауды
«Ақтөбе Защита» ЖШС, «Машат» ЖШС және
Бережная Ж.И. ЖК жүзеге асырады. «Ақтөбе
Защита» ЖШС қалдықтарды, пайдаланылған
майларды,
пайдаланылған
аккумуляторларды,
тозған дөңгелектерді жинаумен, тасымалдаумен
және кәдеге жаратуға тапсырумен айналысады.
«Тенуса» ЖШС 2011 жылы полимерлі-композиттік
материалдардың негізінде құрылыс бұйымдары
өндіруді бастады. Өндіріс технологиясы Ақтөбе қ.
кәсіпорындарымен және ұйымдарымен жиналатын
пластик қалдықтарын қайта өңдеуге негізделеді
(канистрлер,
бөшкелер,
сыйымдылықтар,
қабықшалар, а/к бамперлері және т.б.). Ақтөбе қ. М.
Оспанов
атындағы
Батыс-Қазақстан
университетінің
Медициналық
орталықтың
аумағында
2010
жылы
«Мюллер
СР-50»
маркасындағы «Медициналық қалдықтарды кәдеге
жарату инсинераторы» қондырғысы іске қосылды.
Қондырғыға қызмет көрсетуді қоршаған орта
эмиссиясына рұқсаты бар «АЕАМ» (МКҚК)
мамандандырылған
кәсіпорыны
жүргізеді.
Сонымен қатар, Ақтөбе қаласында медициналық
қалдықтарды кәдеге жарату бойынша қызмет
көрсетуді екі фирма жүргізеді: «Барт медиа» ЖШС
мен «Нұр Стом» ЖШС. Облыс бойынша 888,1 га.
ауданында 1090 иесіз қоқыс тастау алаңдары
анықталған, оларда 4 830,8 мың тн. қалдық
орналасқан. Оның ішінде, апатты ТҚҚ қоқыс тастау
орындары – 347 мың тн., ауданда – 381,4 га.,
688763,5 м
3
қалдық орналасқан.
Қазіргі уақытта жергілікті атқарушы органдар
осы
қалдықтарға
«иесіз»
дәрежесін
беру
жұмыстарын жүргізуде. Осылайша, Алға аудандық
сотының 15.10.2009 жылғы № 2-711/2009
шешімімен бұрынғы Алға қаласындағы Кирова
атындағы зауыттың 413 га аумағымен шламдық
жинағы
(металдарды
электролиздеу
кезінде
қалатын ұнтақ) «иесіз» болып танылды және
Республикалық меншікке берілді.
.
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
89
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
ҚР Үкіметінің 26.07.2012ж. №978 қаулысына
сәйкес «иесіз» қалдықтарды мемлекет меншігіне
қабылдау және қабылданған қалдықтарды басқару
жұмыстарын «Жасыл даму» АҚ іске асырады.
Облыстың кәсіпорындарының қауіпті қалдықтарын
құжаттау бойынша жұмыстар жалғасуда. Алынған
деректер
Экология
департаментінің
тіркеу
журналына енгізіледі. 2013 жылы облыстың 203
кәсіпорнынан 1628 паспорт тіркелді. Қауіпті
қалдықтар паспорттарын тіркеу үнемі жаңартылып
отырады. Сонымен қатар, полигонды жапқан соң
жерді қалпына келтіру мен қоршаған ортаға ықпал
ету мониторингі бойынша іс-шаралар өткізу үшін
полигондардың иелерімен жою қорын ашу мәселесі
шешілмей қалып отыр. Қазіргі уақытта, полигон
иелері көбінесе жергілікті атқарушы органдар, жою
қорысыз қалдықтарды қабылдау және қөму
полигондар - қалалар өмірінде стратегиялық
объектілерін пайдалану жалғасуда. ҚР ЭК 300
бабының 11-тармағына сәйкес жою қорысыз
полигонды пайдалану тыйым салынады.
Негізінен
барлық
тау-кен
өндіру
кәсіпорындарында қалдықтардың пайда болуын
алдын алу және азайту, өндіріс қалдықтарын
есептеу және бақылау, жинақтау сонымен қатар,
жинау қайта өңдеу, кәдеге жарату, тасымалдау,
сақтау және жою сияқты қалдықтардың барлық
технологиялық цикл кезеңдері енетін қалдықтарды
басқару жүйесі әрекет етеді. 2015 жылғы мерзімге
дейін барлық аудан орталықтарында экологиялық
талаптарға сәйкес келетін ТҚҚ полигондарын
ендіру жоспарлануда. Сонымен қатар, полигонды
жапқан соң жерді қалпына келтіру мен қоршаған
ортаға ықпал ету мониторингі бойынша іс-шаралар
өткізу үшін полигондардың иелерімен жою қорын
ашу мәселесі шешілмей қалып отыр. Қазіргі
уақытта, полигон иелері көбінесе жергілікті
атқарушы органдар, жою қорысыз қалдықтарды
қабылдау және көму полигондар - қалалар өмірінде
стратегиялық объектілерін пайдалану жалғасуда.
11.02.06. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ ЖОЮ
1. Елек трансшекаралық өзен бассейнінің
бормен ластануы 2010 жылы Ақтөбе облысы
әкімдігінің тапсыры бойынша «Ілек өзені
бассейнінің жерасты суларын бормен ластанудан
тазарту» ТЭН дайындалған.
Жоба бірнеше рет салалық министрлікке (ҚР
Қоршағанортамині, ҚР ҚОҚСРМ, ҚР ЭМ)
енгізілген, алайда жобаны қаржыландыру мәселесі
шешілмеген. 2014 жылы облыс әкімдігімен
жұмыстардың бағасын қайта есептеу бөлігінде
«Ілек өзені бассейнінің жерасты суларын бормен
ластанудан тазарту» жобасын түзету жүргізілді.
2014 жылдың қараша айынан бүгінгі күнге дейін
жоба 4 рет «Мемсараптама» РМК жолданған,
алайда
бүгінгі
күнге
дейін
қарастыруға
қабылданбаған. «Мемсараптама» РМК жаңа ТЭН
әзірлеуді немесе сынақ учаскісінде тазарту
бойынша тәжірибелік жұмыстарды жүргізуді
ұсынады. Жобаны мемсараптамадан өткізу және
алдағы
уақытта
республикалық
бюджет
қаражатының есебінен қаржыландыру мәселесін
шешу қажет. Жерасты сулары мен Елек ө. бормен
ластануы «тарихи» объект болып табылады.
Жобалау құжаттамасын әзірлеуді және объектіні
Республикалық
бюджеттен
қаржыландыруды
жалғастыру керек.
2. Елек өзені бассейнінің алты валентті
хроммен ластануы.
Судың алты валентті хроммен ластануының
алғашқы көзі 1957 жылы Ақтөбе хром қосылыстары
химиялық зауытының өнеркәсіптік қызметі болып
табылады (шлам жинақтаушылар мен өндірістік
алаңдар). «Ақпан» ЖШС деректері бойынша
ластану кеңістігі 12 ш.шақ. құрайды. 2012-2013
жылдардағы мерзімде ҚР Қоршаған орта және су
ресурстар министрлігінің желісі бойынша «Елек
өзенінде жалғасатын аймақта хроммен алты
валентті ластанудан №3 тәжірибелік-өндірістік
учаскісінің жерасты суларын тазалау» жобасын
жүзеге асыру жүргізілді. Жобаның мердігері
«Геотерм өндірістік компаниясы» ЖШС қысқа
мерзімде №3 сынақ учаскесінде ластануды жойды.
2014-2015 жылдары жеткен нәтижелерді бақылау
үшін жерасты суларына моинторинг жүргізілуде.
Елек өзенінің хроммен ластанудан одан әрі
тазарту туралы шешім қабылданбаған. Объектіні
Республикалық
бюджеттен
қаржыландыруды
жалғастыру қажет.
3. Жоғарыда аталған проблемалардың
қатарында Ақтөбе қ. Елек өзеніне ағын
сулардың жыл сайынғы төгінділерінің мәселесі
маңызды болып табылуда.
Ақтөбе қаласының тазаланған ағын суларын
суармалы диқаншылық алқаптарына және басқа да
мақсаттарға пайдалану мәселесі бойынша жобалық
құжаттаманы
әзірлеу
және
қаржыландыру
мәселесін шешу керек. Елек ө. қалалық
ағындарымен, бормен, хроммен ластануы РФ
Орынбор облысының, ҚР Батыс-Қазақстан және
Атырау облыстарының тұрғындарының қатты
алаңдаушылығын тудыруда.
4. «Ақбұлақ» АҚ қаржының жоқтығына
байланысты
қаланың
аудандарынан
автокөлікпен тасымалданатын ағын суларды
қабылдау бойынша үш ағызу станцияларының
құрылысының мәселесін шеше алмай отыр,
онда орталық кәріз жүйесі жоқ және Ақтөбе
қаласының тазартылған ағын суларын пайдалану
мәселесі шешілмеген мәселе болып отыр. (ШЖШ).
Ақтөбе қаласында үш ағызу станцияларының
құрылысы мен жобалау құжаттамасын әзірлеу,
қаржыландыру мәселесін шешу қажет.
5. Облыстың аудан орталықтарында ағын
суларды жинау, тазалау бойынша мәселесі
шешілмей тұр: Алға, Қандыағаш, Ембі, Шалқар,
Хромтау, Шұбар-Құдық, Мартұқ, Батамша, ал
Әйтекеби аудан орталығында тіпті ағын суларды
қабылдау орындары жоқ. Жеке секторды, сондай-ақ
өндірістік аймақты, Оңтүстік-Батысты, ҚСЗ,
Заречныйды, Рауан, Ақжар, Новый, Ясный-2 және
т.б. қамтып (Елек ө. мен Ақтөбе су қоймасының су
жинау ауданы мен басқа да салаларына жақын
орналасқан), Ақтөбе қаласының дамып келе жатқан
аудандарында кәріз жүйесі желілердің құрылысы
бойынша бағдарламаны әзірлеу қажет. Тазалау
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
90
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
жабдықтарының кешені (ТЖК) қалпына келтіру
немесе жаңа құрылысын жүзеге асыру бойынша
жұмыстарды жүргізу қажет: Алға, Қандыағаш,
Ембі, Шалқар, Хромтау, Шұбар-Құдық, Мартұқ,
Батамша, Әйтеке би. Жеке секторды, сондай-ақ
өндірістік аймақты, Оңтүстік-Батысты, ҚСЗ,
Заречныйды, Рауан, Ақжар, Новый, Ясный-2 және
т.б. қамтып (Елек ө. мен Ақтөбе су қоймасының су
жинау ауданы мен басқа да салаларына жақын
орналасқан), Ақтөбе қаласының дамып келе жатқан
аудандарында кәріз жүйесі желілерінің құрылысы
бойынша бағдарламаны әзірлеу керек.
6. Соңғы жылдары су қоймаларында
белсенді таяздануы және қамыс өсіп кету
байқалады,
бұл
су
ресурстары
мен
су
қоймаларының жағдайына кері әсерін тигізуде.
Шалқар ауданының Шалқар көлінің түбіне су құю.
2012 жылға дейін көлдің гидротехникалық
жабдықтары апатты жағдайда болған, бұл көл
түбінің таяздануының себептерінің бірі болды.
Батпақтану үрдісі күшеюде, көлдің түбі 1,2 м.
дейінгі қалыңдықта балшық жиналған, көлдің
ауданының 30%-дан астамы су өсімдіктерімен
басылған. 2010 жыл мен 2012 жыл аралығындағы
мерзімде облыстық бюджет қаражатынан Шалқар
көлінің гидротехникалық жабдықтарына жөндеу
жұмыстары жүргізілді, 204,3 млн. теңге игерілді.
«Ақтөбе облысы, Шалқар ауданының Шалқар
көлінің түбін тазалау» жобасы бірнеше рет салалық
министрлікке (ҚР Қоршағанортамині, ҚР ҚОСРМ,
ҚР ЭМ) енгізілген, алайда жобаны қаржыландыру
мәселесі шешілмеген. «Ақтөбе облысы Шалқар
ауданының Шалқар көлінің түбін тазалау» ТЭН
мемлекеттік сараптамадан 15.12.2011 жылы өткен,
заңнамаға сәйкес ескірген болып есептеледі және
түзетуді талап етеді. Қаражат бөліп, табиғатты
қорғау іс-шараларын құру және су қоймаларының
түбін орынды кезең-кезеңмен таза езілген әктаспен,
бормен немесе мергельмен тыңайту жұмыстарын
жүргізу қажет, ал қысқы мерзімде аязға қарсы
аэрациялық жұмыстарын өткізу қажет.
7.
Облыстың
аумағында
қауіпті
қалдықтарды орналастыру және көму үшін
полигондардың саны көбейгенін ескеру қажет,
осы объектілер мен оларды орналастыру
орындары
шаруашылық
қызметтік
экологиялық
қауіпті
түрлеріне
жатады.
Полигондарды орналастыруға пайдаланылатын
жерлер өсімдікпен нашар нығайтылған және тез
нашарлауға жатады, бұл бұзылған жерлердің
аудандарын ұлғайтуға әкеліп соғады, ал қосымша
араласу жер ресурстарының жағдайын одан әрі
нашарлатады. Осыған байланысты, осы жерлерге
талаптарды күшейту қажет. Сондай-ақ, Ақтөбе
облысының
кәсіпорындарында
улағыш
қалдықтардың
пайда
болуы
мен
оларды
орналастыруды талдау әрекетіндегі полигондардың
жобалық қуаттары құрылған қалдықтардың нақты
көрсеткіштерінің аса жоғары екендігін көрсетті.
Улы қалдықтарды орналастыру және қайта өңдеу
бойынша
технологияларды
ендірудің
бар
қуаттылығымен полигондар құрылысына арналған
жер учаскелерін бөлуді тоқтату қажет.
8. Ақтөбе, Алға, Хромтау, Ембі, Шалқар
қалаларында орналастыру бойынша ескі және
жаңа
полигондардың
коммуналдық
қалдықтарын қайта өңдеу бойынша мәселелер
өте баяу шешілуде. шектелген аумақта табиғи
ортаға тән емес қалдықтардың көптеп жиналуы,
қоймалауды,
көмуді
ұйымдастыруда
бұзушылықтарға жол берілуі, қоршаған ортаның
ластануының әлеуетті ошағының және айналымнан
жер алаңдарының қорытындысының болуы туралы
айтылуы, дәлелдерді керек етпейді.
Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу
бойынша объектілердің құрылысы мен оларды
ендіру бойынша жұмыстарды жалғастыру қажет.
9. Атмосфералық ауаның жағдайын бақылау
стационарлық бекеттердің санын ұлғайту
қажет, қалада, аудандарда және көмірсутек
шикізаттарын
қарқынды
кен
орындары
аумақтарында ауыл металдардың тұздарымен
топырақтың
ластануын
бақылауды
тұрақты
тәжірибеге енгізу.
10. Халықаралық экология академиясының
экологиялық рейтинг бойынша Ақтөбе қаласы
ҚР ең ластанған 7 қаласының құрамына кіріп
тұр.
Қоршаған
ортаның
компоненттеріне
жүктемені азайту мақсатында атмосфераға жол
беруге болатын шекті эмиссия (шығарындылар)
нормативтерінің жинақталған жобасын әзірлеу,
Ақтөбе қаласы мен аудан орталықтары үшін
қалдықтарды орналастыру бойынша жұмыстарды
жүргізу қажет.
Ақтөбе қ. қоршаған ортаның ластануын
төмендету
мақсатында
келесі
іс-шараларды
ұсынамыз:
- троллейбус паркін сақтау және одан әрі
кеңейту (электркөлігі);
- айналмалы жолдардың және олардың жол
төсемінің сапасын жетілдіру мәселесін шешу,
әсіресе ауыр жүк және транзиттік автокөліктер
үшін;
- жергілікті атқарушы органдар сонымен қатар,
бақылаушы тараптармен де кәсіпорындарда ауаны
қорғау заңнамасының сақталуын бақылауды
күшейту;
- автокөлікті газ тәріздес жанармайға көшіру.
11. Қаланың жасыл қорын одан әрі сақтау
және өсіп-өнуі бойынша шаралар қабылдау
(Ақтөбе қ. мен аудан орталықтарында, селолық
округтер
мен
т.б.
санитарлы-қорғау
аймақтарының шекарасында жасыл белдеу).
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
91
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
Достарыңызбен бөлісу: |