шешуге бағытталғанына тоқталды. Со-
жатқанын айтып тті. Жұртшылыққа по-
жүйесі түзілгеніне назар аударды. «100
к рсетті.
институты нығайтылуда. Осылайша,
келеді. Біз Жоғарғы соттың құрамын
үздік сот кадрлары шоғырланды. Енді
құралдар мен мүмкіндіктерге ие. Енді
жоғары. Адамдардың бағасы сот жүйесінің
атап айтты. Олардың қатарында заң
қорғалуы және т.б. міндеттер қойылды.
Ибраимова және т.б. с з с йледі.
Ақбота ИСЛ МБЕК
шақырылғанын баса айтты. Ми-
ната білу екенін алға тартты. Соны-
тәсілдермен жеткізу, – деді Д.Абаев.
жауап берген қиын. Менің ойымша,
қалыптасып келеді. Сондай сана-сезім
енді жетіліп келе жатыр. Біздің журна-
ойлаймын. Бұл үрдіс енді ғана қарқын
алып келеді. Жақын арада бір жағына
шығады деген ойдамын. Қазір Қазақстан
отырып дәйектеді. Сонымен қатар келесі
таныстырылатынын атап тті. Мұндағы
дарын ашу мәселесі де қозғалды. Ми-
АНА ТІЛІ
3
№47 (1357)
24 – 30 қараша
2016 жыл
РУХАНИЯТ
ШАРА
ҚҰРМЕТ
«МҰҚАҒАЛИ»
ЭНЦИКЛОПЕДИЯСЫ
ЖАРЫҚҚА ШЫҚТЫ
«ТӘУЕЛСІЗДІК – ТІРЕГІМ»
ҰЛТ БІРЛІГІН ҰРАН ЕТТІ
ЕСКЕРТКІШ
ТАҚТА
ОРНАТЫЛДЫ
Алматыда «Мұқағали»
э н ц и к л о п е д и я с ы н ы ң
тұсаукесері тті.
Жиынға Қазақстан
Жазушылар одағы бас-
қармасының т рағасы
Нұрлан Оразалин, қоғам
қ а й р а т к е р і Ш ә м ш а
Бер кім баева бас таған
з и я л ы қ а у ы м к і л -
де рі қатысты. С з с йлеген Ғ.Қабышұлы,
Б.Нұржекеұлы, Иран-Ғайып, С.Дәуітов,
Қ.Құрманғали, К.Сегізбаев және бас қалар эн-
циклопедия туралы пікірлерін білдірді.
Еңбекті шығаруда «ҚазАқпарат» баспа
корпорациясының президенті Қонысбек Ботбай
бастаған ұжым мүшелері елеулі еңбек сіңірді.
С з с йлеген ақынның ұлы Жұлдыз Мұқағали-
ұлы мен ақын келіні Бақытгүл Айдарова энцик-
лопедияны шығаруға атсалысқан азаматтарға
ризашылықтарын білдірді.
біш ең алдымен халық перзенті
бола білді. Оған мына с зі
де куә: «Аттан түскен ақырет
емес, тақтан түскен тақсырет емес.
з басыңнан бақ ауса да халқыңның
басынан бақ аумасын». Мұндай с зді
кез келген адам айта бермейді. Кім
жеке басына сорлылық тілейді дейсің?
Азаматтың басына не келіп, не кетпейді.
Алайда бәрінен бұрын халықтың, елдің
амандығы керек екен. біш осыны
айтып тұр. Осындай ұлы жүректен
қалай айналмассың! Анасы Айсәуле
к з жұмар алдында, « бішті ренжіт-
пеңдер» деп жайдан-жай айтты дей місің.
Баланың қандай адам екен дігін анадан
артық кім білетін еді. біштің жүрегінің
тазалығын, сезімінің тұнықтығын,
ойының тереңдігін, Кекілбайдың ұлы
болып қана жаратылмай, халық үшін
туған перзент екендігін зі де кемел, зі
де к реген жарықтық Айсәуле апамыз
сезген ғой.
біш ағамыздың қолына қалам алып
жазғандағы с зі де, қағазға қарамай
с йлеген с зі де сүйсін дір мей, риза
етпей қоймайтын. Қазақ с зінің кере-
ТҰСАУКЕСЕР
ТҰҒЫРЛЫ ТҰЛҒА
лтыны ба ына ту ан
лтыны ба ына ту ан
Әбіш. Әбіш Кекілбайұлы.
Бұл есімді білмейтін қазақ кемде-
кем болар.
Біз бақытты халық екенбіз. Тек бір
ұлттың ғана емес, адамзатқа ортақ
перзент бола алатын дана, дара
тұлғаны өмірге әкелдік.
Әбіш – ұлт мақтанышы еді. Ол
«Міне, қазақ деген осындай! Біз
осындай халықпыз!» деп төрткүл
әлемнің қай түкпіріне де кеудемізді
кере, шаттана көрсете алатын асы-
лымыз, ардақтымыз еді.
Алла Тағала Әбекеңе мол қасиет
берген. Жазушы десеңіз жазушы,
тарихшы десеңіз бұл саланың да
білгірі, ойшылдығы қандай ғажап!
Саңлақ саясаткер екендігіне ешкім
күмәнданбас.
Ғалым ӘРІП
меттігін, құдіреттілігін танытқан бір
адам болса – ол біш шығар. біштің
с зі жай с з емес, даналыққа, ойға
толы. шпейтіндей тәлім алатын
с здер. «Тағдырға т теп бере алған пен-
де кісілікке жетеді. Тарихқа т теп бере
алған жұрт елдікке жетеді», «Азаттық
қадірін азап ұқтырған. Азаптың сы-
нына бойламаған азаттықтың бағасын
ойламайды», «Кешегіміз түгелделмей,
бүгінгіміз бүтінделмейді», «Бесігі бостың
т рі қайдан толы болсын?!», «Аузымызға
алалық түсірмесек, ісімізге шалалық
түсірмейміз»... Осылай жалғаса береді.
біштің осы с здерін ғана құлағымызға
қ ұ й ы п , б о й ы м ы з ғ а с і ң і р е б і л с е к
елдіктің де, ерліктің де талай биіктеріне
к терілетініміз айдан анық.
Талай жылғы арманымыз, аңса-
Алыстан азалы үн талып жетті,
Арқаны суыт хабар қарып кетті.
Ақырған желтоқсанның боранындай –
Суық с з естіртіп тұр қасіретті...
мірден шейіт кетті-ау небір текті,
Кім жеңген ажал менен ақиретті?!
Қара с з, дана с зде дес бермеген,
Нар біш бұл пәниден бақиға тті...
Сумаң жел тыныштықты түре келді,
Ел мен жұрт түнгі ұйқыдан түрегелді.
Иманғали бастаған игі жақсы
Түнжарымда жағдайды біле келді...
Ауыр қайғы кеудені жаншып-ақ тұр,
Жүрек, шіркін, жай таппай қан жылап тұр.
Күннің к зі бейне бір тұтылғандай,
Жанарлардан жас ыршып тамшылап тұр.
Ұмтылып ешкім алға белсенбейді,
Кім-кім де іштей күйреп, кемсеңдейді.
Ғұлама дүниеден тті деген
«Жел с зге» туған дала, ел сенбейді.
Тұнса да бойда жалын, дауыл іште,
Амал не, тағдыр салған ауыр іске.
бекең рухына басын иіп,
Енеді үнсіз ғана бәрі де ішке.
Ерлердің к рінгенде пішіндері,
Ақтарды шерін жеңгей ішіндегі...
Егіліп мейлі қанша босаса да,
Еңсесін т мен қарай түсірмеді.
Бұл зі неткен сұмдық азап еді,
Дүние күңіренген азалы еді...
– Замананың заңғары Кекілбаев,
Тау тұлғасын жоқтайды Қазақ елі! –
Осылай азаматтар к ңіл айтты,
Сырларын к кейдегі т гіп айтты...
Мәңгілік – Кекілбаев феномені,
шпейтін айта білсек ақиқатты.
Жоқтайтын бекеңді күллі Алаш бар,
Зиялы, қайраткерлер, тұлғаластар...
Сүйектің иесі боп саналатын –
Бас қосып ақылдасты тумаластар.
Келісті ой, келелі іске жиын жиды,
Кеңесіп кешетіндей қиын күйді...
Ақыры келіп ортақ пәтуаға,
Еліне әкетуге түйін түйді...
Маңғыстау – киелі ңір атың дардай,
Туған жер – атамекен шақырғандай...
Қамысбай, Сисем ата қауымында –
Тектілер тегіс күтіп жатырғандай...
* * *
Қазақта сарқылмайды-ау мәнді ғұрып,
Сақталар дәстүр барда мәңгілік ұлт.
ры мыз Тәуелсіздікке қол жеткенде
жазушы, қаламгер біш саясатқа
а р а л а с т ы . М е м л е к е т т і к к е ң е с ш і ,
Мемлекеттік хатшы, Жоғарғы Кеңес
т рағасы болды. Дұрыс істеді деп ой-
лаймыз. Егемендікке енді ие болған
жас мемлекеттің шаңырағын к терісіп,
у ы қ т а р ы н б е к і т у д е б і ш с е к і л д і
халықшыл, мемлекетшіл «ісмерлер»
те қажет еді. С йтіп, бекең мемлекет
ісінде де біліктілік, бірегейлік қабілет-
қарымын танытты. Бұл ж нінде Елбасы
да кезінде былайша ризашылық с зін
білдірген болатын: «Менімен сапар-
лас болған серіктерімнің ішінде біш
Кекілбайұлы есімін ерекше атаймын.
бекең қай қиырға салсам да, қиядан
к рінді, қай тереңге салсам да бойлап
та, ойлап та шыға білді. Ойымдағының
Кідірмей бұл киелі шаңыраққа,
Елбасы Назарбаев келді кіріп.
Нұрағаң – дарқан дала, ел тірегі,
Халқының қайсар мінез ер түлегі.
Жиналған ағайынға басу айтып,
Қайғыны ақылына жеңдіреді.
– Мен үшін, деді Елбасы, – Ол – аяулы Адам,
Ел үшін ешқашан да аянбаған!..
Сол жерде әңгіменің орайында
Ағайын жерлеу жайын баяндаған...
Елбасы с зді б лмей тыңдап алып,
Отырды терең-терең ойға қалып...
Тәуелсіздік жылдары к з алдынан
Кинолента секілді зырлап ағып...
Ел болу – үкілі үміт, қатаң сынақ,
Қай ел де здік бағын жатар сынап.
Есінде,Тұңғыш рет ант бергенде,
Марқайды қарияның батасын ап.
Есінде, біш айтқан т ре билік,
Алғаны ақылманды Т бе би ғып.
Тәуелсіздік к теріп туын к кке,
Танытқаны тарландар релілік.
Жақсылар жымдасқанда жасқанар ма,
Бағынар бас біріксе бас қамал да!
Саяси серіктерін саралаған –
Елбасы елін еркін бастады алға!
Ер еді Ол айдарынан жел есетін,
Ғаламдық ұлылармен теңесетін:
Елбасы елдік мұрат-мақсат үшін –
бішпен кемел ойлы кеңесетін.
Ұлылар кез келгенді дос қылмайды,
Сенген дос бір-біріне қас қылмайды.
Сенімді серігі еді Кекілбаев,
Сырласқан елдік рух-дәстүр жайлы!..
Хан-патша к сем болса, Би де к сем,
Хан-патша шешен болса, Би де шешен.
Қазақтың шаңырағы шалқақ болып,
Туған ел б ленген-ді күйге әсем...
Таусылмас елдік күрес, ұлы майдан,
Қазаққа туар енді ұлы қайдан?
«Бақұл бол, беу, арысым» деген іштей,
Елбасы бас к теріп қалың ойдан:
– Ағайын, маған да енді құлақ түрің,
Жүректің басайықшы бір аптығын.
бішті елге апарсақ деген дұрыс,
Басқа да мәнісі бар бірақ мұның:
Бұл біш елден озған қазанат тым,
К терген бар ғаламға Қазақ атын.
орайын тапты, қай істе де қайраткерлік
пен ерлік-жігердің үлгісін к рсетті».
Т і л ж н і н д е г і а й т қ а н д а р ы д а
к ң і л д і д п б а с а т ы н . Б і з А х м е т
Байтұрсынұлының, Ғұмар Қараштың,
Халел Досмұха мед ұлының, Міржақып
Дулатов тың тілге байланысты ой-
тұжырым дарын қалай үлгі тұтсақ
біш Кекілбайұлының да тіл тура-
лы толғамдарын басты бағдар етіп
алсақ қателеспейтініміз анық. Ол
сәулелі с здер қандай? Кейбірін ғана
атап тейік: «халықтардың мәдени
ерекшелігін белгілейтін ең қуатты тари-
хи, психологиялық, тілдік үш фактордың
ішіндегі ең айқын к зге түсетіні де – тіл»,
«ана тіліңді құрметтеу – басқалардан
артық тұрудың құралы емес, туған анаң
мен атаңды сыйлағаның сияқты з
Алматы, Астанада мірі тті,
Елім деп еңіреген азаматтың!
Есімін ерек тұтып елеулі ердің,
Кескінін к ркейтейік кемеңгердің!
Егемен елдің «Ұлттық пантеоны» –
Мекені – шыңыраудай тереңдердің!
Қазақтың мәңгі туыс баласы да,
Атасы, анасы да, данасы да.
Б лмейік, б лінбейік,
Ұлы бішті
Жерлейік Сарыарқаның даласына!
Қыранды қиядағы қыр асырмай,
Арулап аттандырсақ шын асылды-ай.
Еліне ерлер тұрмақ рух беріп,
Ұлттық пантеон – елдіктің мұрасындай!
Білемін, Маңғыстау бұл киелі жер,
Күн кешер Пір Бекетке сүйеніп ел!
Бас ием құдіретті бабаларға,
йткенмен, ер біштің сүйегін бер!
С зіме менің айтқан сенерсіңдер,
Бабалар, елді желеп-жеберсіңдер.
біштей әулиені сағынғанда,
«Ұлттық пантеонға» келерсіңдер!..
Жүйелі с зге ағайын құлақ асты,
Айтпайды Президент ұнамасты.
Қабанбай қалмақтарды қалай қырса,
біш те қорғай білген күллі Алашты!
Ер біш – бүгінгінің баһадүрі,
Жетеді бір басына дара қыры.
Суреткер, философ, тарихшы,
Мемлекеттік қызметтің нар алыбы!
Елбасы ұлағатты ой ұсынды,
Ағайын уәжіне бой ұсынды.
Клара жеңгей бір сәт батылданып,
зін бір толғандырған жай ұсынды:
– Нұреке, – деді ол сонда, – ойға қалам,
Жан едім лім жайлы ойламаған.
Арқада қалар болса біш досың,
Айтсаңыз, мен лгесін қайда барам?
Жан-жары болып мәңгі туған едім,
Белімді бір болмаққа буған едім.
Мәпелеп тумысынан тұлғалы ерді,
Жырын да шаттық кернеп жырлап едім.
Ескертіп дүние-жалған келте екенін,
Ерлерді ерек тұту салт екенін,
Елбасы асыл жарға алғыс айтты,
Танытып қай істе де мәрт екенін:
– Клара, – деді сонда, шешім алып,
Бұл жайды уайымдама есіңе алып.
Кекілбаев қасында – Пантеонда,
Орының бар Арқаның т сінде анық...
уелі қиналған-ды уайымдап ел,
К семнің кісілігін мойындады ел.
Пантеон-бейне даңқ тұғырындай,
Патшаның парасатын пайымдады ел.
...Қағынып қара дауыл екіленді,
Пантеон – қырат-қырда жел үдерді...
Қара жер де сезгендей күңіреніп,
Құшағына алғанын есіл Ерді!..
АҚТАУ
халқың мен мәдениетіңді қалтқысыз
қадірлеудің ең басты қағидасы болуға
тиіс», «тіл теңдігі жоқ жерде халықтар
теңдігі жоқ, халықтар теңдігі жоқ жерде
әлеуметтік әділет орнайды дегенге з
басым сене алмаймын»...
Зиялы қауым кезінде бекеңнің
Парламент мінберінде тұрып, зге ұлт
кілдеріне қарата айтқан мына с зін
де ұмытпаған болар: «Немене, кеше ел
басына күн туғанда, тар үйімізден орын
ығысып, т рімізді ұсынғанда, тартыңқы
дас тарқанымызды алдарыңызға жай-
ып, жарты күлшемізді ауыз да рыңызға
ұстағанда, біз күндердің күнінде,
б ү г і н г і д е й д е м о к р а т и я о р н а т ы п
кемелденеміз деп жатқан заманда, з
үйімізде з тілімізде с йлеу үшін мына
сіздерден бүйтіп жылап тұрып рұқсат
сұраймыз ғой деп ойлап едік?!». Елдің,
тілдің жанашыры ғана осылай айта
алады.
біш аға мірден ткенде жер-
дүние күңіреніп кеткендей болды.
Қайғы туған еліне, жұртына қатты
батты. С з зергерлері елдің басына
түскен ауыр қазаны қара с збен де,
жыр шу мақ тарымен де егіле, тебірене
жеткізіп жатты. Солардың бірі жазушы
Дулат Исабеков « біш барда арқамызда
үлкен бір қорған бардай сезілетін еді»
деп жазды.
Рас. Шын с з. бішті халқы қорған
тұтатын. Дүлей дауыл, бет қаратпас бо-
ран тұрса «Біздің біші міз бар ғой» деп
арқаны кеңге салатын, үрке қоймайтын.
бішті тудырған, жарық дүниеге
әкелген халық – біз бақыттымыз деп
жатырмыз. Сонымен бірге халқының
сүйіспеншілігіне б ленген, есімін ұлт
тарихына, бәлкім адамзат тарихы-
на шпестей жазып қалдырған біш
ағамыз да бақытты!
Ұлтымызды біштей сүйе білейік!
Елге біштей қызмет ете білейік!
Нұрперзент ДОМБАЙ
Ұлылар кез келгенді
дос қылмайды...
Әбіш Кекілбаевты рухына
Оны Алматы қаласы тілдерді дамыту,
мұрағат және құжаттама басқармасының
басшысы Мамай Ахетов с з с йлеп ашты.
А л ғ а ш қ ы с з д і м е м л е к е т ж ә н е қ о ғ а м
қайраткері, Тәуелсіз Қазақстан Үкіметінің
алғашқы Т рағасы Ұзақбай Қараманов алды.
Ол Дәуірхан Жәлиұлының адал еңбегі
арқа сында қарапайым мұғалімдіктен Қазақ-
стан Компартиясы ОК-і насихат б лімі
меңге ру шісінің бірінші орынбасарлығына,
обкомның хатшылығына дейін скендігін
атап тті.
Мұнан кейін ел ағасы, қоғам қайраткері
Н ұ р т а з а И б р а е в , Қ а з а қ с т а н н ы ң е ң б е к
сіңірген қайраткері Орынша Қарабалина,
академик Досмұхамбет Кішібеков с з с йлеп
Д.Айдаровтың азаматтығы, адамгершілігі
ж ніндегі ой-пікірлерімен б лісті.
Салтанат соңында Дәуірхан Жәлиұлының
зайыбы Раш Ембергенқызы с з алып, қала
әкімдігіне, жиналған қауымға ризашылығын
білдірді.
Қазақстан Жазушылар одағы басқармасы
мен «Лидер» Мәдени бастамаларды дамыту
қоры» жеке қорының ұйымдастыруымен
Қа зақ стан ақындарының «Тәуелсіздік–ті-
регім» атты леңдер жинағының тұсаукесері
болды.
Тәуелсіздік жылдары жазылған шығарма-
лар ды халыққа тарту етуді мақсат еткен жинаққа
қазақ поэзиясының к рнекті кілдері Хамит
Ерғалиев, Сырбай Мәуленов, Тұманбай Молда-
ғалиев, Қадыр Мырза ли, Тұрсынхан бдірах-
манова, Фариза Оңғарсыновалардың шығар-
маларымен қатар Нұрлан Оразалин, Мұхтар
Шаханов, Марфуға Айтхожина, Күләш Ахмето-
ва, Ғалым Жайлыбай, Серік Ақсұңқарұлы және
т.б. ақындардың леңдері кірді.
Достарыңызбен бөлісу: