«Самұрық – Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры
АҚШ қазақтары туралы ақпарат өте аз, немесе олар
жүктеу/скачать 23,78 Mb. Pdf көрінісі
|
АҚШ қазақтары туралы ақпарат өте аз, немесе олар үзік-үзік. Қандай да бір бағдарламалар бар, бірақ ғылыми салада ешқандай ақпарат жоқ. Мен мұнда журналистерді, тарихшыларды білемін. Олар арқылы көбірек білуге тырысамын және ақпаратты сіздердің Институтыңызға беремін. Сіздердің мәдени орталықтарыңыз қандай іс-шаралар жүргізеді? Жалпы айтқанда, біз Наурыз, қызықты адамдармен кездесулер, фильмдер көрсетілімдерін, концерттер өткіземіз. Осы жұмада мектепке презентацияға барамын. Қала сыртында жеке мектепте өте мықты мектеп бар. Ол жақта ұлттық костюмде халық әндерін домбырада айтамын және оларға мен кітаптар апарамын. Олар бұл кітаптарды балалардың көруі үшін Қазақстан туын дисплейге қоюды сұрады. Оларға бұлар қатты ұнады, 400 фотосурет. Олар мектепте бұл фотосуреттерді экранға шығарып, ол слайдтар көрсетіліп жүр және барлығы «Қандай әдемі орындар, қандай әдемі ел» деп айтып жатыр. Олар мұны өздері сұрады ма? Иә, олар менен өздері өтінді, мен фотосуреттерді дұрыстап, поштамен жібердім. Сонымен қатар, қазір халық әндеріне арналған концертке дайындық жүріп жатыр, оны осы жылдың мамыр айының ортасында өткізуді ойластырып жатырмыз. Мен өмірден ерте кеткен Ерболат Андосов, Тілес Қажғалиев, Жұматай Тезекбаев сияқты қазақстандық композиторлардың фортепианға арнаған музыкасын ойнаймын. Меніңше, олардың өмірлеріне жүйелердің ауысуы және тәуелсіздіктің бастамасының қиын кезеңдері әсер еткенінен болды. СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 181 Жақында Нью-Йорктың Metropolitan Museum орталық мұражайында Құбылайхан туралы көрме өтті. Құбылайхан – Шыңғысханның ұрпағы, ол негізінен біздің бабамыз. Ол XIV ғасырда Қытайдың билеушісі болды, ол жерде түрлі жеті тіл болған кезде бүкіл Қытайды бір елге біріктірді. Ал көрмеде оны моңғол деп жазып қойған. Қытайлықтардың өздері де оны моңғол деп ойлайды. Батыста көбісі солай ойлайды, тіпті ғылыми зерттеушілер де, сол кездері көшпенділерде негізінен жазбаша емес, ауызша өнер дамыған, және сол кезеңнің көп кітаптарын Шыңғысханның қастары жазған, оны қатыгез билеуші, басқыншы ретінде сипаттаған. Шын мәнісінде, әдебиеттерде көрсетілмеген оның жақсы тұстары мен қасиеттері көп болған. Бірақ қазір ол туралы көптеген мәліметтер басылып шығып жатыр, Шыңғысханның өзі түркілердің өкілі болғаны белгілі болып жатыр. Америкада осы салада қазақ ғалымының зерттеулеріне сілтеме бере аламын. Ол осы мәселені зерттеген және оның сөздеріне қарай мен мұражайдың өкілдеріне егер де оны моңғол деп атағыларың келсе, оданша түрік-моңғол деп атағандарың жөн деп жаздым. Олар бұл мәселені қарастыратыны туралы жауап жазды. Қытай бізге біздің бабамыз олардың мемлекетін құрғанына қарыздар. Мен сөйлесуге мүмкін болған өнер аясындағы осындағы қытайлықтар бұл фактіге таң қалды. Сосын Құбылайхан өз билігін сарай шиеленістеріне байланысты жоғалтты, себебі түрік сарай қоршауына тақтың таңдалынған мұрагері ұнаған жоқ. Сол кезеңдегі қытайлықтар осыны пайдаланып, сосын өздері басшылық етті. Ал осында тұратын балалар, жастар өздерінің жүздерін, шежірелерін біле ме? Иә, олар біледі. Барлық қазақтар тәрізді өздерінің шыққан тегін мақтан тұтады. Әрбір рудың шығу тегіне деген мақтаныш әрқашан тарихта, қазақтардың барлық жүздерінде болған. Бұл сақталып келеді. Жастарда бір-бірімен бөлінбейтін жақсы үрдіс бар. Бұл жақсы оңтайлы сипат, олар достасып, өз руларын біледі, бірақ оңтүстік, солтүстік болып бөлінбейді. Біздің ұрпақтан ұрпаққа ауызша беріліп, сақталып отырған мықты әрі көркем тарихымыз бен мәдениетіміз бар, бұл балалардың тәрбиесінде үлкен мәнге ие. Ата-бабаларымыз өте мықты және қайсар болғанын, адамдар оларға ықылас 182 СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ танытатынын, өзінің бұрынғысын бағалайтынын сезіну, осының бәрі халыққа күш береді. Біздің буын әрқашан ата-бабаларымыз мынадай да мынадай болған, мен анау руданмын дегенге мақтанышпен қарайтын. Ерлер намыспен «Мен қазақпын» деп айтатын. Өзінің құндылығын және өз халқына мақтанышын сезіну адамдарға бірге болуға, бір-біріне көмектесіп, бағалауға көмектескен. Біз халқымыздың тарихын сақтап, жас ұрпаққа аманат етіп беруіміз қажет. Сұхбатты өткізген Ботагоз Ракишева, Светлана Кожирова Нью-Йорк, АҚШ, 2010 жыл СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 183 1 қосымша Шыңжаң - Ұйғыр автономиялық ауданынада (ШҰАА) (Қытай) тұратын қазақтар өмірінен суреттемелер Әлеуметтік-саяси зерттеулер институтының мұрағатынан фотосуреттер, 2010 ж., қараша. (Үрімші қ., Қытай) ҚОСЫМШАЛАР 184 СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 185 186 СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 187 СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 189 3 қосымша Пәкістаннан Түркияға қазақтардың көшуіне арналған стелла Әлеуметтік-саяси зерттеулер Институтының мұрағатынан фотосуреттер, 2010 ж., қазан (Стамбул, Түркия) Стелла жазбасының түрік тілінен аудармасы Алтай тауларынан Анадолыға дейінгі эмиграция Қазақтарды 1941 жылы Пәкістанға және 1951 жылы Түркияға көшуіндегі ұмытылмас көшбасшылардың есімдері 1941 жыл Элисхан Тейджи – Осман Таштан Хамза Инан – Қожан Саваш Садей Чалышкан – Карамолла Окур Қали Өзтүрік – Ракадиль Танджан Кошувут Рустемоглу – Алпыс Гюнбай Давутбай Кандемир – Савутбай Джан Кумар Казанбасоглу – Мардан Қазыбек Чакбакбей Тасеке – Бексұлтан Гёкай Қабылбек Секел – Кабийбайоглу Тоқай Ауғанбай Юксель 1951 жыл Хусейин Тейджи – Султан Шериф Зувкаоглу Қалибек Хакім – Делилхан Жаңалтай Муаммер Калджаноглу – Х. Төлебай Қазақ Эммигранттар – жоғалтқан туған жер туралы тірі естелік М. Кемаль Ататюрк ТҮРКИЯ ҚАЗАҚТАРЫ Әлеуметтік ынтымақтастық және мәдениет қауымдастығы 190 СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 4 қосымша Қазақ мешіті қабырғасындағы тақтайша және Стамбул қаласындағы Гюгнешли (Қазақкент) қазақ ауданындағы көшелер Әлеуметтік-саяси зерттеулер институтының мұрағатынан фотосуреттер, 2010 ж., қазан (Стамбул, Түркия) «Алтай мешіт» қазақ мешіті Абай көшесі Ертіс көшесі Алтай көшесі СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 191 5 қосымша ХХ ғ. 1930 жылдардағы жұтты көзімен көргендер және ұрпақтары Фотосуреттер Әлеуметтік-саяси зерттеулер Институтының мұрағатынан, 2010 ж., қазан (Стамбул, Түркия) Тәлік Оңғарұлы, 84 жаста Юсуф Жанайдарұлы, 76 жаста 192 СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 6 қосымша ХХ ғ. 1930 жылдардағы жұт Суреттерді Қазақстан Республикасы Байланыс және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитетінің кинофотоқұжаттар және дыбыс жазбаларының Орталық мемлекеттік мұрағаты ұсынды СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 193 194 СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 195 7 қосымша Әбдіуақап Қара Мимар Синан университетінің профессоры, тарих ғылымдарының докторы Шоқайтанушы ғалым (Стамбул, Түркия) Каюм Кесиджи Еуропа қазақ қоғамдары федерациясының төрағасы, профессор, саяси ғылымдарының докторы (Мюнхен, Германия) 196 СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 8 қосымша Алаш қозғалысының мүшелері Суреттерді Қазақстан Республикасы Байланыс және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитетінің кинофотоқұжаттар және дыбыс жазбаларының Орталық мемлекеттік мұрағаты ұсынады Ахмет Байтұрсынов Әлихан Бөкейхан Мұстафа Шоқай Міржақып Дулатов СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 197 Қазақстан жазушылары І съезінің қатысушылары. I қатар (солдан оңға қарай) - Мәжит Дәулетбаев, таныс емес, Хашим Жұмалиев, II қатар (солдан оңға қарай) С.Мұқанов, С.Сейфуллин, Ілияс Жансүгіров, Б.Майлин. III қатар таныс емес, Ә.Тәжібаев, Жұмағали Сәрсеков, 1932 жыл. Алматы қ. Суреттер профессор Дихан Қамзабекұлының жеке мұрағатынан Смағул Сәдуақасов, Мұхтар Әуезов 198 СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 9 қосымша Мұстафа Шоқай жары Мәриямен бірге тұрған үйлері Фотосуреттер Әлеуметтік-саяси зерттеулер Институтының мұрағатынан, 2010 ж., желтоқсан. (Ножан-сюр-Марн, Париж, Франция) 16 Руе Бауйн де Перез (1923-1930) 7 Суар ден ла Фонтен (1933-1941) СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 199 10 қосымша Мұстафа Шоқай жерленген аумақтағы Берлиндегі “Berlin t ürk Şehitlik camii” мешіті Фотосуреттер Әлеуметтік-саяси зерттеулер институтының мұрағатынан, 2010 ж., желтоқсан. (Берлин, Германия) 200 СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 11 қосымша Мұстафа Шоқайға ескерткіш Фотосуреттер Әлеуметтік-саяси зерттеулер Институтының мұрағатынан, 2010 ж. желтоқсан Франция, Ножан-сюр-Марин, Париж маңайындағы қала, Суар ден ла Фонтен көшесі СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 201 Дәулеткерей Тағыберлы (15/05/1919-11/03/1987) Қарыс Қанатбай (01/05/1911-25/11/1982) 12 қосымша Мұстафа Шоқай серіктестерінің құлпытастары (“Waldfriedhof” мазарының мұсылмандық бөлігі, Мюнхен, Германия) Фотосуреттер Әлеуметтік-саяси зерттеулер институтының мұрағатынан, 2010 ж. желтоқсан 202 СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 13 қосымша Шығыс легион солдаттарының құлпытастары (“Waldfriedhof” мазарының мұсылмандық бөлігі, Мюнхен, Германия) Фотосуреттер Әлеуметтік-саяси зерттеулер институтының мұрағатынан. 2010 ж., желтоқсан СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 203 204 СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 13 қосымшаның жалғасы СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 205 206 СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 14 қосымша 1986 ж. Алматыдағы желтоқсан оқиғасының қатысушысы Рысқұлбеков Қайрат Ноғайбайұлы СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ 207 Кіріспе сөз ................................................................................................... 3 Айдос Сарыммен Алаш идеясы туралы сұхбат Мемлекеттік идеяның рухани негізі .................................................. 13 Мұрат Әуезов Мәңгілік Алаш ............................................................... 19 Бейбіт Орынбекұлы Қойшыбаев Алаш идеясы өлмес мұраттар санатында ........................................ 27 Әбдіуақап Қара Тәуелсіз Қазақстанда Мұстафа Шоқайдың тарихи тұлғасының бағалануы .......................................................................... 45 Х. Муса Ташделен Мұстафа Шоқай: азаттыққа арнаған өмір ....................................... 61 Каюм Кесиджимен сұхбат Алаш мұраттарын жалғастырған ұрпақ ........................................... 69 Дихан Қамзабекұлымен сұхбат Алаш жолы – зайырлы да тағылымды жол .................................... 81 Намазалы Омашев Түркі жұртына ортақ басылым ........................................................... 90 Уямо Томохикомен сұхбат Жапония ғалымының Қазақстанға арналған ғылыми ізденісі .... 103 Тәлік Оңғарұлымен сұхбат Қайғылы өмір ......................................................................................... 109 Юсуф Жанайдарұлы Зар-заман та рихының беттері .......................................................... 111 Бекмади Ахат Бекмадиұлымен сұхбат Қазақ даласының қиын өмірін көрген куәгер ............................... 113 Октябрьская Ирина Вячеславовна Алтай қазақтары: этникалық тарих және бірегейлік мәселесі .... 119 Қызырхан Шолпанмен сұхбат «Көк байрақтын мәңгілік болуын тіледік ...» ................................ 149 Профессор Ясиын Құмарұлы Қазақ және күн мен от, яғни қазақ және алаш ............................ 155 Алия Алханмен сұхбат Қазіргі әлемдегі қазақтар туралы ойлар ........................................ 164 МАЗМҰНЫ «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры Қазақстан халқы Ассамблеясы Әлеуметтік-саяси зерттеулер институты Ғылыми басылым СӨНБЕСІН ОТ АЛАУЫ «Қазақстан халқы Ассамблеясының қоры» Қоғамдық қоры тел. +7 7172 39 05 95, +7 7172 32 62 16 fondank@mail.ru Әлеуметтік-саяси зерттеулер институты тел. +7 7172 45 70 02, +7 7172 45 70 03 www.ispr.kz ispr@ispr.kz Басуға қол қойылды. Пішімі 60 х 84/16 Басылымы офсеттік. Шартты баспа табағы 8,6 Таралымы 500 дана. Тапсырыс №____. «Жарқын Ко» ЖШС Баспаханасында басылды жүктеу/скачать 23,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|