39
№2(42) 2014
Ғ Ы Л Ы М И - С А Р А П Т А М А Л Ы Қ Ж У Р Н А Л
ІШКІ САЯСАТ
Саяси
коммуникациялардың
даму бағыттары:
Еуразиялық кеңістік
және Қазақстан
Гүлмира СҰлтанбаева,
әл-Фараби атындағы
Қазақ ұлттық университетінің
БАҚ менеджменті және жарнама кафедрасының
профессоры
Қ
азақстандық БАҚ-тағы саяси коммуникация, қоғамдық
өмірдегі саяси насихат, бұқара көпшіліктің саяси мінез-
құлын зерттеу бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналуда.
Саяси коммуникацияның ең маңызды формаларының
бірі – БАҚ арқылы жүзеге асуы. Сондықтан БАҚ-тағы
саяси коммуникация билік пен бұқара арасындағы ақпаратты тартушы,
реттеуші, бағдарлаушы құрал ретінде ерекше маңызды болғандықтан
зерттеу тақырыбын өзекті деп санауға болады.
шығыс Еуропа мен Орталық Азия елдеріндегі саяси коммуника-
цияны, саяси насихат, саяси мінез-құлықты зерттеу бүгінде өзекті.
Жаһандану кезеңінде Еуразия елдеріндегі саяси сабақтастықтың
ұқсастықтары мен айырмашылықтарын айқындау маңызды
қадамның бірінен саналады. ТМД елдері арасындағы саяси бай-
ланыстарды, олардың айырмашылықтары мен саяси үдерістердің
ерекше белгілерін және еуразия елдеріндегі тарихи сабақтастық
тәжірибесін дамуын айқындауда саяси коммуникация саласындағы
қолданбалы зерттеулердің қажеттігі туындауда. Қазақстанның сая-
си құрылысының ерекшеліктерін ескере отырып, Еуразия елдерінің
саяси коммуникацияның теориялық, әдістемелік және тәжірибелік
негіздерін зерттеу осы аймақтың одан әрі дамуын жобалау мен болжа-
уда маңызды болып отыр.
Еуразия елдеріндегі саяси коммуникацияның дамуы бірнеше фак-
торлармен айқындалады. Алдымен, Еуразияда территориясындағы
42
№2(42) 2014
Ғ Ы Л Ы М И - С А Р А П Т А М А Л Ы Қ Ж У Р Н А Л
ІШКІ САЯСАТ
еліміздегі саяси коммуникация және электронды демкора-
тия мәселелері бойынша көзқарастарын айқындау мақсатында
сараптамалық сауалнама жүргізген болатын. Сол сауалнаманың
нәтижелері бойынша еліміздегі билік пен бұқара арасындағы бай-
ланыс және БАҚ арасындағы ақпарат алмасу процесінің келесідей
даму бағыттары мен ерекшеліктері бағаланды.
№1
диаграмма
3
энергетика, экономика, мұнай бизнесі, PR және маркетинг мәселелеріне
арналған материалдар жариялайды.
Бүгінде Қазақстандағы БАҚ нарығының дамуы цензураның
шектелмегендігімен,
БАҚ-тағы
ақылы
мақалаларға
мемлекеттік
тапсырыстың болуымен ерекшеленеді. БАҚ-тың монополиялануы, ақылы
мақалалардың жиі жариялануы, қазіргі заманғы PR-технологиялар жайлы
түсініктің әлсіздігі, БАҚ нарығындағы менеджмент пен маркетинг
салаларының кенжелеп дамуы, бизнестің қажетінше саясилануы бұқаралық
коммуникация құралдары нарығындағы жағымсыз тенденциялар деуге
болады.
Автор 2007 ж. мақсатты топ ретінде таңдап алған саясаткерлер мен
журналистер, саяси сарапшылар мен мемлекеттік қызметкерлердің еліміздегі
саяси коммуникация және электронды демкоратия мәселелері бойынша
көзқарастарын айқындау мақсатында сараптамалық сауалнама жүргізген
болатын. Сол сауалнаманың нәтижелері бойынша еліміздегі билік пен бұқара
арасындағы байланыс және БАҚ арасындағы ақпарат алмасу процесінің
келесідей даму бағыттары мен ерекшеліктері бағаланды.
№1
диаграмма
жоғары
қанағаттанарлық
қанағаттанарлықсыз
басқа да
0
5
10
15
Қазақстандағы саяси коммуникацияны қалай
бағалайсыз?
жоғары қанағаттанарлық қанағаттанарлықсыз басқа да
Еліміздегі аталмыш үдерістің дамуын сарапшылардың басым бөлігі
қанағаттанарлық деп бағаласа, ал осы үдерістің дамуын айқындайтын
факторлардың қатарында қоғамдық сананы билеу мүмкіндігінің ұлғаюы мен
ақпараттық технологияның дамуына мемлекеттік саясаттың оң әсерінен деп
бағалайды [1-2 диаграммалар].
№2 диаграмма
4
0
20
1
Қазақстандағы саяси коммуникацияның
дамуын қандай факторлар айқындайды?
ақпараттық технологияның дамуына жаһанданудың әсері
коммуникациялық процестердің ықпалының артуы
ақпараттық технологиялардың дамуына мемлекеттік саясаттың әсері
қоғамдық сананы билеу мүмкіндігінің ұлғаюы
басқа да
Саяси коммуникацияны мемлекеттік билік пен бұқара арасындағы
қарым-қатынасты реттеуші және байланыс орнатушы механизм ретінде
қарастырсақ, сол биліктің саясатын
бұқараға таратушы БАҚ
№3 диаграмма
Билік органдары мен БАҚ арасындағы қарым-
қатынасты қалай бағалайсыз?
0%
6%
42%
49%
3%
БАҚ барынша тәуелсіз
БАҚ көбінде мемлекеттік биліктің әсерінде
БАҚ позициясы ескерілгенімен, билікке әсер ете алмайды
БАҚ және билік органдары өзара белсенді байланыста
басқа да
Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың жылдам өріс алуы ғылыми
қауымдастықпен қатар БАҚ-та электронды демократия теориясы жайлы
пікірсайыстарды өрбіте түсті. Бүгінде ғалымдар мен саясаткерлер
арасындағы өткір пікірсайыс Интернеттің демократиялық институт пен
үрдістерге әсері жайлы болып отыр.
Ақпараттық қоғамды зерттеушілердің еңбектері қазақстандық
электрондық үкімет құру тәжірибесін сараптауға негіз болды. Электрондық
үкімет жобасы 2005–2007 жж. Қазақстан Республикасында «электрондық
үкімет» қалыптастырудың мемлекеттік бағдарламасы аясында жүзеге асуда.
2006 ж. 12 сәуірде 377 ақпараттық қызмет қоры бар «электрондық үкімет»
веб-порталы ашылды. «Э-үкімет» жобасын дамыту үшін тұтас алғанда,
елдегі Интернеттің дамуына инвестиция тартылып, кәсіби мамандар мен
мемлекет тарапынан қолдаулар қажет. Интернет дамуындағы маңызды
фактор – «бүкіләлемдік желі» қызметіне бағаның төмендеуі болмақ.
Дегенмен бұл тек интернет порталдарындағы kz. доменінің дамуына
айтарлықтай әсер етпейді. Интернет пайдаланушыларының саны
ұлғайғанымен, доменннің белсенділігі артпай отыр. Отандық Kaznet-тің
проблемасы «э-үкімет» дамуымен де тығыз байланысты.
Еліміздегі аталмыш үдерістің дамуын сарапшылардың басым
бөлігі қанағаттанарлық деп бағаласа, ал осы үдерістің дамуын
айқындайтын факторлардың қатарында қоғамдық сананы билеу
мүмкіндігінің ұлғаюы мен ақпараттық технологияның дамуына
мемлекеттік саясаттың оң әсерінен деп бағалайды [1-2 диаграммалар].
№2 диаграмма
3
энергетика, экономика, мұнай бизнесі, PR және маркетинг мәселелеріне
арналған материалдар жариялайды.
Бүгінде Қазақстандағы БАҚ нарығының дамуы цензураның
шектелмегендігімен,
БАҚ-тағы
ақылы
мақалаларға
мемлекеттік
тапсырыстың болуымен ерекшеленеді. БАҚ-тың монополиялануы, ақылы
мақалалардың жиі жариялануы, қазіргі заманғы PR-технологиялар жайлы
түсініктің әлсіздігі, БАҚ нарығындағы менеджмент пен маркетинг
салаларының кенжелеп дамуы, бизнестің қажетінше саясилануы бұқаралық
коммуникация құралдары нарығындағы жағымсыз тенденциялар деуге
болады.
Автор 2007 ж. мақсатты топ ретінде таңдап алған саясаткерлер мен
журналистер, саяси сарапшылар мен мемлекеттік қызметкерлердің еліміздегі
саяси коммуникация және электронды демкоратия мәселелері бойынша
көзқарастарын айқындау мақсатында сараптамалық сауалнама жүргізген
болатын. Сол сауалнаманың нәтижелері бойынша еліміздегі билік пен бұқара
арасындағы байланыс және БАҚ арасындағы ақпарат алмасу процесінің
келесідей даму бағыттары мен ерекшеліктері бағаланды.
№1 диаграмма
жоғары
қанағаттанарлық
қанағаттанарлықсыз
басқа да
0
5
10
15
Қазақстандағы саяси коммуникацияны қалай
бағалайсыз?
жоғары қанағаттанарлық қанағаттанарлықсыз басқа да
Еліміздегі аталмыш үдерістің дамуын сарапшылардың басым бөлігі
қанағаттанарлық деп бағаласа, ал осы үдерістің дамуын айқындайтын
факторлардың қатарында қоғамдық сананы билеу мүмкіндігінің ұлғаюы мен
ақпараттық технологияның дамуына мемлекеттік саясаттың оң әсерінен деп
бағалайды [1-2 диаграммалар].
№2 диаграмма
4
0
20
1
Қазақстандағы саяси коммуникацияның
дамуын қандай факторлар айқындайды?
ақпараттық технологияның дамуына жаһанданудың әсері
коммуникациялық процестердің ықпалының артуы
ақпараттық технологиялардың дамуына мемлекеттік саясаттың әсері
қоғамдық сананы билеу мүмкіндігінің ұлғаюы
басқа да
Саяси коммуникацияны мемлекеттік билік пен бұқара арасындағы
қарым-қатынасты реттеуші және байланыс орнатушы механизм ретінде
қарастырсақ, сол биліктің саясатын бұқараға таратушы БАҚ
№3 диаграмма
Билік органдары мен БАҚ арасындағы қарым-
қатынасты қалай бағалайсыз?
0%
6%
42%
49%
3%
БАҚ барынша тәуелсіз
БАҚ көбінде мемлекеттік биліктің әсерінде
БАҚ позициясы ескерілгенімен, билікке әсер ете алмайды
БАҚ және билік органдары өзара белсенді байланыста
басқа да
Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың жылдам өріс алуы ғылыми
қауымдастықпен қатар БАҚ-та электронды демократия теориясы жайлы
пікірсайыстарды өрбіте түсті. Бүгінде ғалымдар мен саясаткерлер
арасындағы өткір пікірсайыс Интернеттің демократиялық институт пен
үрдістерге әсері жайлы болып отыр.
Ақпараттық қоғамды зерттеушілердің еңбектері қазақстандық
электрондық үкімет құру тәжірибесін сараптауға негіз болды. Электрондық
үкімет жобасы 2005–2007 жж. Қазақстан Республикасында «электрондық
үкімет» қалыптастырудың мемлекеттік бағдарламасы аясында жүзеге асуда.
2006 ж. 12 сәуірде 377 ақпараттық қызмет қоры бар «электрондық үкімет»
веб-порталы ашылды. «Э-үкімет» жобасын дамыту үшін тұтас алғанда,
елдегі Интернеттің дамуына инвестиция тартылып, кәсіби мамандар мен
мемлекет тарапынан қолдаулар қажет. Интернет дамуындағы маңызды
фактор – «бүкіләлемдік желі» қызметіне бағаның төмендеуі болмақ.
Дегенмен бұл тек интернет порталдарындағы kz. доменінің дамуына
айтарлықтай әсер етпейді. Интернет пайдаланушыларының саны
ұлғайғанымен, доменннің белсенділігі артпай отыр. Отандық Kaznet-тің
проблемасы «э-үкімет» дамуымен де тығыз байланысты.