Қожахметова К. Ж. п.ғ. д профессор Алматы қ

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
38 
қабылдауға  бейім  ҧрпақты  тәрбиелеу  -  бҥгінгі  кҥнде  аса  маңызды  мәселе  болып 
отыр.  Қазіргі  таңда  жалпы  білім  беретін  мектептердің  дамуында  жағымды 
ӛзгерістер  орын  алып,  оқыту  мен  тәрбиелеу  ісінің  ҧтымды  жақтары  анықталып 
жатқанымен,  мектепке  келген  оқушыларының  бейімділігіне,  мектептегі  оқу  мен 
тәрбиені  меңгеруіне  терең  ҥңіле  бермейміз.  Бастауыш  мектеп  оқушыларының 
мектепке бейімделуін жҥзеге асыру тәлім - тәрбие берудегі кҥрделі психологиялық 
әрекет  болып  табылады.  Оқушының  мектепке  бейімделуі  оқу  ҥрдісін  тиімді 
ҧйымдастырумен,  іс-әрекеттің  субъектісінің  сапалық  ерекшеліктерімен,  сабақ 
кезінде  және  сабақтан  тыс  кездерінде  диагностикалық  және  тҥзету-дамыту 
жҧмыстарды  ҧтымды  қолданумен  байланысты.  Балаларды  кез-келген  іс-әрекетке, 
сондай-ақ,  кез-келген  қоғамға  тез  бейімделе  алуын  дамыту  қажет.  Осының 
негізінде ҧрпақты тәрбиелеп оқыту психологиялық маңызды мәселелерінің бірі деп 
білеміз.  Сондықтан  психология  тҧрғысынан  бастауыш  мектеп  оқушысының 
мектептегі  бейімділігіндегі  жеке  даралық ӛзгешеліктерді анықтай отырып, соған 
орай оқу-тәрбие жҧмыстарын тиімді жҥзеге асыру аса маңызды сҧрақтардың бірі. 
Әрбір жеке адамның қоғамға бейімделуінің жоғарғы жетістігі тек сол адамның 
ғана жеке басының даму кӛрсеткіші емес, бҧл қоғамның дамуына да, ӛркендеуіне де 
едеуір  әсер  етеді.Соңғы  жылдардағы  халыққа  білім  беру  ісіне  байланысты 
жаңалықтар  мектеп ӛмірінде тҥбегейлі ӛзгерістерді тудырып отыр. Он екі жылдық 
оқу  жҥйесі,  кәсіптік  білім  беру  саласы,  сондай-ақ  мектеп  алдындағы  дайындық 
мәселесі  –  ҧрпақтың  жан-жақты  білімді,  сауатты,  қоғам  жаңартушысы  ретінде 
қалыптастыруының  бірден-бір  жолы  болып  табылады.  Білім  беру  саласындағы 
осындай  жаңа  ӛзгерістерге  байланысты  қазіргі  кезде  бастауыш  мектеп  шағы  бала 
ӛмірінің  алты  жастан  он  бір  -  он  екі  жасқа  дейінгі  кезеңін  қамтиды  (мектептің  1-4 
сыныптары).  Адамның  кӛптеген  психикалық  қасиеттеріттің  негіздері  тап  осы 
бастауыш  мектеп  жасында  қалыптасады  және  әдетке  айналады.Сондықтан 
ғалымдардың  ерекше  назары  қазір  бастауыш    сынып  оқушыларын  дамытудың 
резервтерін анықтауға бағытталған. Бҧл резервтерді пайдалану балаларды одан ары 
оқу және еңбек қызметіне неғҧрлым табысты дайындауға мҥмкіндік береді. Баланың 
мектепке  баруына  байланысты  болатын  психологиялық  ӛзгеріс,  баланың 
психикалық дамуының әрбір кезеңі оның іс-әрекетінің негізгі, жетекші тҥрімен 
сипатталады.  Мысалы:  мектеп  жасына  дейінгі  балалық  шақта  ойын  іс-әрекеті 
жетекші болады. Ойын ҥстінде қоғамдық баға беруге тырысушылық пайда болады, 
қиял  және  символиканы  пайдалана  білуі  дамиды.  Осының  бәрі  баланың 
мектепке даярлығын сипаттайтын негізғі сәттер болып табылады.Жеті жасар бала 
мектеп  табылдырығынан  аттасымен-ақ  оқушы  болады.  Оның  ӛмірінде  ойын  әлі 
маңызды  орын  алғанымен  осы  уақыттан  бастап  ол  біртіндеп  басымдылық  ролін 
жоғалта  бастайды.  Бастауыш  мектеп  жастағы  мектеп  оқушысының жетекші іс-
әрекеті  оның  мінез-қҧлық  мотивтерін  елеулі  тҥрде  ӛзгертетін,  оның  танымдық 
және  адамгершілік  кҥштерін  дамытудың  жаңа  кӛздерін  ашатын  -  оқу  болады. 
Мҧндай  қайта  ӛзгеріс  процесінің  бірнеше  кезеңдері  бар.  Әсіресе,  баланың  мектеп 
ӛмірінің  жаңа  жағдайларына  алғаш  енуінде  айқын  аңғарылады.  Балалардың 
кӛпшілігі бҧған психологиялық жағынан  даярланған. Олар мектепке ҥймен немесе 
балабақшамен  салыстырғанда,  бӛлек  жаңалықтарды  кҥте  отырып,    қуана  барады. 
Баланың  бҧл  ішкі  позициясы  екі  жағдайда  маңызға  ие.  Алдымен,  мектеп 
ӛмірінің  жаңалығын  алдын  ала  сезіну  және  қалау  баланың  сыныптағы  мінез-қҧлық 
ережелеріне,  жолдастарымен  ерекше  қарым-қатынас  нормаларына,  кҥн  тәртібіне 
қатысты  мҧғалімнің  талаптарын  жылдам  қабылдауға  кӛмектеседі.  Сонымен  қатар, 
мектеп  талаптарына  бейімделу  процесінің  бҧзылыстары  да  орын  алуы  мҥмкін. 
Оларды дезадаптация деп атаймыз. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
39 
Дезадаптацияның  формаларының  жіктелуі  мектептегі  адаптациялану  
процесінің бҧзылуына орай мынадай тҥрде кӛрінеді : 
1.Оқу әрекеттерінің элементтерінің қалыптаспауы; 
2.Оқу мотивациясының қалыптаспауы; 
3.Мінез-қҧлқын, зейінін, оқу іс-әрекетін ерікті реттеу қабілетсіздігі; 
4.Мектеп талаптарын меңгерудегі қиыншылықтары. 
Әлеуметтік 
сыртқы 
жағдайлардың 
жағымды 
сәйкестіктері 
адаптациялануға,  жағымсыздары  дезадаптацияға  әкеп  соғады.  Мектептегі 
жҥйелі оқудың негізгі ерекшеліктеріне мыналар жатады: 
 
1. 
Баланың  мектепке  келуі  -  қоғамның  мәнді  және  қоғам  бағалайтын  іс-
әрекетті жҥзеге асыру басталады. 
 
2. 
Жҥйелі  мектептегі  оқудың  бір  ерекшелігі  -  барлықтарына  ортак 
бірнеше ережелерді міндетті тҥрде орындауды талап етеді, ал бҧған мектепке 
келген балалардың барлығы тәуелді болады. 
Мектепке  келу  баладан  ойлаудың  дамуының  қандайда  бір  деңгейін,  қарым-
қатынас  дағдыларын,  мінез-қҧлқын  ерікті  реттей  алуын  талап  етеді.  Мектептегі 
адаптациялану деңгейін бағалау тӛмендегідей блоктардан тҧрады: 
 
1.Интеллектуалдың      даму        кӛрсеткіші        -        жоғары        психикалық 
функциялардың даму деңгейінен тҧрады: мәлімет, оқуға қабілет баланың ақыл-ой 
іс-әрекетінің ӛзіндік реттеу қабілеті; 
 
2.Эмоциялардың      даму      кӛрсеткіштері    -    баланың      эмоционалдық  - 
экспрессивтік даму деңгейін, олардың жеке тҧлғалық ӛсуін кӛрсету; 
 
3.Коммуникациялық  дағдыларының  қалыптасу  кӛркеткіштері  (7  жастағы 
дағдарыстардағы психологиялық қайта қҧрылуын ескере отырып, ӛзін-ӛзі бағалау 
және тартымдық деңгейін анықтау); 
 
4.Мектеп  жасындағы  даму  кезеңдегі  баланың  мектептік  сауаттылық 
деңгейі;   
Г.М.Чуткинаның  зерттеу  нәтижелерінен  -  жоғарыдағы  әрбір  кӛрсеткіштерінің 
даму  деңгейлерінде  болатын  баланың  мектепке  әлеуметтік-психологиялык 
адаптациялануының 3 деңгейін кӛрсетуге болады. 
 
I. Адаптацияланудың жоғарғы деңгейі. 
1-сынып  оқушысы  мектепке  жағымды  қатынаста,  қойылған  талаптарды 
адекватты  қабылдайды,  оқу  материалдарын  жеңіл  меңгереді,  бағдарлама 
материалдарын  игере  алады  және  толық  меңгереді,  кҥрделі  тапсырмаларды 
шеше  алады,  бҧйрықтарды,  мҧғалімның  айтқанын  зейін  қойьш  тыңдайды, 
берілген  тапсырмаларды  сыртқы  бақылаусыз  орындайды,  оқу  жҧмыстарын  ӛз 
бетінше  орындауда  ҥлкен  қызығушылық  кӛрсетеді  (ҥнемі  барлық  сабақтарды 
орындайды);  қоғамдық  жҧмыстарды  еркімен,  ҧқыпты  орындайды,  сыныпта 
жағымды,  статусты  орынға  ие.  Адаптациялануы  жоғарғы  деңгейдегі  балаға 
сипаттама беретін болсақ, балалар мектепке даяр, 7 жастағы дағдарысты басынан 
ӛткізген 
бала 
сипаттамасымен 
сәйкес 
келеді, 
себебі, 
еріктің, 
оқу 
мотивациясының,  мектепке  жағымды  қатынасының,  коммуникативті  дағдының 
дамығандығы кӛрінеді. 
 
II. Адаптацияланудың орта деңгейі. 
1-сынып  оқушысы  мектепке  жағымды  қатынас  қҧрады,  мектеп  балаларға 
жағымсыз  әсер  тудырмайды,  оқу  материалын  тҥсінеді,  егер  мҧғалім  оқу 
материалын  тиянақты  және  кӛркем  тҥсіндірсе,  оқу  бағдарламасының  негізгі 
мазмҧнын  меңгереді,  типтік  міндеттерді  ӛз  бетінше  шешеді;  тапсырмаларды, 
ересектердің  бҧйрықтарын  орындау  кезінде  зейіні  тҧрақты,  дегенмен  оны 
бақылап  отыру  қажет.  Қоғамдық  жҧмыстарды  ӛз  еркімен  орындайды,  кӛптеген 
сыныптастарымен достас болады. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
40 
III. Адаптацияланудың тӛмен деңгейі. 
1-сынып  оқушысы  мектепте  теріс  және  индифферентті  қатынас  қҧрады, 
сырқаттанып  қалу  арызы  жиірек  болып  тҧрады,  кӛңіл-кҥйінің  жоқтығы  басым 
келеді,  тәртіп  бҧзушылық  байқалады,  мҧғалімнің  тҥсіндірген  материалдарының 
кейбір бӛліктерін ғана менгереді. Оқулықпен ӛз бетінше жҧмыс істеуге қиналады, 
ӛз  бетінше  тапсырмаларды  орындау  барысында  қызығушылық  пен  белсенділік 
танытпайды,  сабаққа  ҥнемі  дайындалмайды,  тек  жҥйелі  ескертіп,  ересектер  мен 
мҧғалімдер ҥнемі бақылау жасап отыруы қажет. Ҧзақ демалыстан кейін жҧмысқа 
қабілеттілік  пен  зейінділік  сақталғанда  ҥлгі  бойынша  жаңа  тапсырманы  тҥсіну 
және  орындау  ҥшін  мҧғалім  және  ата-аналардың  едәуір  кӛмегін  қажет  етеді. 
Қоғамдық  жҧмыстарды  бақылау  негізінде  айрықша  қалауды  орындайды,  енжар, 
жақсы достары жоқ, сыныптастарының кейбірінің ғана аты-жӛнын біледі.Ал бҧл, 
яғни мектепке адаптациялануының тӛменгі деңгейіндегі  кӛрсеткіш - мектеп 
дезадаптациясының кӛрсеткіші болып табылады. 
Дезадаптация  және  дезадаптация  стильдері  бір  қатар  ғалымдардың 
еңбектерінде  қарастырылды.  В.В.Коганның  берген  анықтамасы  бойынша 
"мектептік  дезадаптация  -  психогенді  ауру  және  баланың  жеке  басының 
психогенді  қалыптасуы,  бҧл  оның  мектепте  және  жанҧяда  объективті  және 
субъективті  статусын  бҧзады,  оқушының  оқу  және  оқудан  тыс  белсенділігін 
тӛмендетеді. Мінез-қҧлықтың дезадаптациялануының пайда болуының тағы бір 
себебі  -  шектен  тыс  шаршау  мен  кҥштену  негізінде  пайда  болуы  мҥмкін. 
Мектепке  келудің  ӛзі  -  бала  ӛміріндегі  ҥлкен  ӛзгеріс  болып  табылады.  Оның 
мектептегі оқуға ҥлгерімі жанҧядағы тәрбие ерекшеліктеріне, мектепке дайындық 
деңгейіне  байланысты  болады.  Кӛбінесе  6  жастағы  балаға  мектепке  келу  қиын 
кезең  болып  табылады.  Мҧндай  жағдайда  әрбір  бала  тӛмендегі  проблемаларға 
кезігеді: 
1.
 
Режимдік  қиыншылықтар  (бҧл  мінез-қҧлық  пен  ерікін  басқарудың 
тӛменгі деңгейімен сипатталады). 
2.
 
Қарым-қатынас  қиыншылықтары  (бҧл  кӛбінесе  қҧрбыларымен  қарым-
қатынаста аз тәжирібесі бар балаларда байқалады және сынып ҧжымына  ҥйрену 
қиындығында кӛрінеді). 
3.
 
Мҧғалім мен қарым-қатынас мәселесі; 
4.
 
Отбасы жағдайының ӛзгеруімен байланысты мәселелер; 
Сонымен  мектеп  адаптациясы  -  баланың  жҥйелі,  қалыптасқан  мектептегі 
оқуға ӛту кезіндегі танымдық, мотивациялық және эмоционалдық сферасындағы 
қайта  қҧрылу  процесі.  Мҧндай  қайта  қҧрылымның  нәтижелілігі  психологиялық 
кӛзқарас  бойынша  ақыл-ой  әрекетінің  даму  деңгейіне,  эмоционалды  -  еріктік 
сферасына, коммуникативтілік дағдыларының қалыптасуына тікелей тәуелді. 
Бҧл  ересектермен  қарым-қатынас  ерекшеліктері  балалардың  адаптациялану 
динамикасын  анықтайтын  шешуші  мән  болып  табылады.Дезадаптация 
формаларының  жіктелуі  мектептегі  адаптациялану  процесінің  бҧзылуына 
орай мынадай тҥрде кӛрінеді: 
1.
 
Оқу әрекеттерінің элементтерінің қалыптастыру; 
2.
 
Оқу мотивациясының қалыптасуы; 
3.
 
Мінез - кҧлық, зейінін, оқу іс- әрекетін ерікті реттеу қабілетсіздігі; 
4.
 
 Мектеп талаптарын меңгерудегі қиыншылықтары; 
Мектепке  мотивациялық  дайындығы  оның  мектеп  жағдайына 
адаптациялануының  қандайда  бір  кӛрсеткіш  деңгейі  болып  табылады.  Баланың 
мектептегі оқуға дайындығы - білім берудің кҥрделі жҥйесі пәндік дайындығына, 
қоғамдык, ӛзінің психологиялық дайындығына байланысты, яғни жеке тҧлғалық 
дайындығы  жатады.  Ал  бҧған  әлеуметтік  танымдық  мотивтерінің  калыптасуы 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
41 
мен  қарым  -  қатынастың  қандайда  бір  деңгейде  дамуы  жатады.  Қалыптасқан 
ҥлгілерге  сәйкес  баланың  іс-әрекетін  жоспарлау,  реттеу  және  бақылау  ептілігі 
ретінде  еріктің  дамуы,  кӛрнекі  -  образды  ойлаудың  қандайда  бір  деңгейде 
дамуы  және  пікірлесудің  алғашқы  формаларьшың  қалыптасуы  жатады. 
Баланың  оқу  іс-әрекеті  оның  оқуға  мотивациялық  дайындығына  тікелей 
байланысты.  Г.А.Цукерманның  айтуы  бойынша  бастауыш  мектеп  жасындағы 
мектеп  оқушысының  болашақтағы  киыншылығын  психолог  оның  мектепке 
алғаш  келу  кезеңінен-ақ  кӛре  алады.  Бҧл  бастауыш  мектеп  жастағы  мектеп 
оқушысының мотивациялық дайындығын қарастырумен байланысты. Мәселен, 1 
тоқсан  барысында  бастауыш  мектеп  жасындағы    оқушының  мектепке  қатынасы 
туралы әңгіме жҥргізу барысында, мектепте не ҧнайды, не ҧнамайды, нені ӛзгерту 
керек  деген  сҧрақтарды  қою  арқылы  және  олардан  бҧл  сҧрақтардан  жауап  алу 
арқылы  психолог  балаларды  екі  топқа  бӛледі.  Егер  бала  ӛзінің  білгеніне, 
ҥйренгеніне  қуанатын  болса,  онда  оны  нағыз  оқушы  деп  айтуға  болады.  Оқушы 
сабақтың табиғи мәнін меңгереді: ҥйрену, білу, тҥсіну, басқаша сӛзбен айтқанда - 
ӛзгеру,  ӛзін  жетілдіру.    Д.  Б.  Элькониннің  айтуы  бойынша  ӛзіндік  оқу 
мотивациясы,  ӛзін  жетілдіру  мотивациясы  –  бастауыш  мектеп  жастағы  мектеп 
оқушысының  оқу  іс-әрекетінің  бірден-бір  адекватты  мотивациясы  болып 
табылады.  "Оқушының  позициясы  (ҧстанымы)  -  бҧл  оқушының  жай  ғана 
ҧстанымы  емес,  мектепке  келу,  мҧғалімнің  айтқанын  орындау  және  ҥй 
тапсырмасын  тиянақты  орындаудағы  адаптацияның  ӛзін-ӛзі  жетілдірудегі 
позициясы".  Жеке  тҧлғаның  жетістіктері  мен  табыстарына  мектептің  берген 
қоғамдық  мәні  -  баланың  сабақтағы  іс  -әрекетіне  бағытталуы  тиіс.  Бала  бір 
нәрсені  білсе,  ҥйренсе,  тҥсінсе  –  дәл  осы  адамның  ішкі  жан-дҥниесіндегі  әлемін 
және мектептегі негізгі қҧндылықты меңгереді. 
Психологиялық  адаптация  -  баланың  жаңа  әлеуметтік  ситуацияға  енуі 
ретінде  адекватты  сипаты  дамудың  әлеуметтік  ситуациясының  тҧрақтануының 
негізгі  факторы  болып  табылады  және  баланың  жеке  басына  едәуір  әсер  етеді. 
Баланың  мектепке  келуі  оқушыдан  оның  айналасындағы  барлық  қатынасының 
қайта  қҧрылуын  талап  етеді.  Психологиялық  дайындық  компоненттерін 
сипаттайтын  мәселелер  соңғы  жылдары  психология  пәнінің  дамуында 
балалардың мектептегі оқуға  дайындығы ең маңызды орынға ие мәселелердің 
бірі  болып  табылады.  Баланың  жеке  тҧлғалық  даму  мәселелерінің  сәтті  шешім 
табуын  нәтижелі  болуы,  оқыту  сапасын  жоғарылату,  балалардың  мектептегі 
оқуға  дайындық  дәрежесін  есепке  алумен  байланысты.  Балалардың  мектептегі 
оқуға  даярлығы  туралы  мәселелер  кӛбінесе  теориялық  негізге  ие.  Л.А. 
Венгердің  зерттеуі  бойынша,  мектепке  дейінгі  жастағы  балада  "мектептік 
қасиеттер" таза тҥрде кездеспейді, ол да басқа психикалық қасиеттер сияқты осы 
әрекеттің орындалуы кезінде пайда болады, осы жасқа тән ӛмірлік және әрекеттік 
жағдайлардың ӛзгеруінсіз қалыптаспайды. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.Абрамова 
Г.С. 
Практическая 
психология: 
Учебник. 
М.: 
 Академический проект, 2000. -512с 
2.Большой  толковый  психологический  словарь:  В  2т.:  Пер.  С  анг.  -М.: 
 Вече; 
3.Выготский  Л.С.  Педагогическая  психология.  /Под  ред  В.В.Давыдова.-М.: 
Педагогика, 1991 
4.Познавательные процессы и способности в обучении: Учеб.пособие   /Под ред. 
В. Д. Щадрикова.-М.: Просвещение, 1990 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
42 
5.Вопросы  психологии».  4-2004г.  31~39-стр.  «Выявление  представлений 
родителей о развитии дошкольника». 
6.В. С. Мухина. «Детская психология» Второе издание. Москва. 1999. 
7.Люблинская А. А. «Детская психология» Москва. 1971. 
8.Рыбалко. Е. Ф. «Возрастная и дифференциальная психология». Ленинград. 1990. 
9.  П.Я.  Гальперин,  А.В.  Запорожец,  С.Н.  Карпова.  Актуальные  проблемы 
возрастной психологии. - М., 1978. 
 
ТҤЙІНДЕМЕ 
Мақалада  бастауыш  мектеп  оқушыларының  бейімделу  ерекшеліктері  мен 
қиындықтары қарастырылады. 
 
РЕЗЮМЕ 
В статье  расматриваются  особенности адаптации и трудности  школьников 
начальных классов  
 
 
 
 
ПСИХОЛОГИЧЕСКОЕ ВОЗДЕЙСТВИЕ  КОМПЬЮТЕРНЫХ ИГР НА 
МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ 
 
Рыбникова Т.Д.-учитель начальных классов 
(г. Алматы, МШЛ «Достар») 
 
В  связи  с  нарастающей  интенсификацией  процессов  компьютеризации 
общества  все  больший  вес  приобретают  вопросы,  связанные  с  тем,  какое 
воздействие оказывает глобальная информатизация на личность.  
Различные аспекты этой проблемной области разрабатываются психологами 
сравнительно  давно.  Так,  психологом  О.К.  Тихомировым  и  его  учениками  О.Н. 
Арестовой, Л.Н. Бабаниным, Ю.Д. Бабаевой и многими другими велись и ведутся 
исследования  структурных  и  функциональных  изменений  в  психической 
деятельности  человека,  в  частности,  и  подростка,  при  взаимодействии  с 
компьютером.  Эти изменения затрагивают  познавательную,  коммуникативную  и 
личностную сферы.  
Так, в исследованиях психологов И.В. Бурмистрова, Ю.В. Фомичевой, А.Г. 
Шмелева  и  других,  высказывается  мнение,  что  занятия  с  компьютером  -  это 
своего  рода  зависимость,  которая  выражается  в  таких  психопатологических 
симптомах,  как  неспособность  детей  переключаться  на  другие  развлечения, 
чувство мнимого превосходства над окружающими /1/ . 
Отмечается и такая опасность, как оскудение эмоциональной сферы ребенка, 
поскольку  игрок,  если  он  хочет  выиграть,  должен  постоянно  подавлять  свои 
чувства  и  оставаться  хладнокровным.  Некоторые  компьютерные  игры 
провоцируют,  по  мнению  психологов,  агрессивное  поведение,  возвеличивание 
культа войны и насилия. 
Ряд  исследований  показал,  что  у  испытуемых,  игравших  в  виртуальную 
игру,  наблюдалось  значительно  более  сильное  физиологическое  возбуждение,  а 
также  большее  количество  агрессивных  мыслей  по  сравнению  с  контрольной 
группой.  Исследование  степени  влияния  модели  агрессии  в  масс-медиа  и 
компьютерных технологий на поведение и уровень агрессивности пользователей 
в  целом  и  детей  в  частности  является, таким образом,  чрезвычайно актуальным, 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
43 
так как вносит существенный вклад в понимание природы поведения человека /2, 
с.109/ . 
В  настоящий  момент  увеличивается  количество  детей  и  подростков 
умеющих  работать  с  компьютерными  программами,  в  том  числе  и  играть  в 
компьютерные  игры.  Вместе  с  тем  несомненным  положительным  значением 
компьютеризации  следует  отметить  негативные  последствия  этого  процесса, 
влияющего  на  социально  –  психологическое  здоровье  детей  и  подростков. 
Негативным  последствием  этого  процесса  является  явление  компьютерной 
зависимости.  Термин  компьютерной  зависимости  появился  еще  в  1990  году. 
Психологи  классифицируют  эту  вредную  привычку  как  разновидность 
эмоциональной «наркомании», вызванной техническими средствами.  
Компьютеризация всех сфер общественной жизни человека – одно из самых 
впечатляющих  событий  последней  четверти  XX  века.    Компьютер  стал 
неотъемлемой  частью  современной  жизни,  захватывая  своим  влиянием 
современных  детей и  подростков.  Изучению  специфики  взаимодействия  детей и 
подростков с компьютерами посвящено множество исследований.  
Компьютерные игры и их роль в воспитании личности огромна, но обычно 
недооценивается.  Исследователи,  которые  хотя  бы  раз  столкнулись  с  этой 
проблемой    признают  влияние  компьютерных  игр  на  детей,  отмечая,  что 
электронные игры являются воспитателями, не имеющими себе равных. 
Воспитание  –  это  целенаправленный  процесс  воздействия  на  личность 
ребенка,  подростка,  который  осуществляют  родители,  педагоги,    психологи, 
воспитатели  и  другие  субъекты.  Ребенок  же  в  данном  случае  –  это  объект 
целенаправленного воздействия того или иного взрослого, который обычно знает, 
что именно он хочет воспитать и как, с помощью каких методов он это сделает. 
Семья  является  первым  в  жизни  социализирующим  агентом.  Социальные 
правила становятся как бы частью самого индивида, его «Я» /2, c. 99/.   
Ранняя  социализация  –  решающий  период  в  жизни  индивида,  во  многом 
определяющий его личность и последующее участие в социальной жизни. 
Таким  образом,  в    обществе  дети  и  подростки  в  значительной  мере 
усваивают  роли  и  правила  поведения  из  сюжетов  компьютерных  игр, 
телевизионных  передач,  фильмов  и  других  средств  массовой  коммуникации. 
Символическое  содержание,  представленное  в  этих  медиа,  оказывает  глубокое 
воздействие на процесс социализации, способствуя формированию определенных 
ценностей и образцов поведения. 
Процессы компьютеризации  с 90-х годов прошлого века происходили очень 
бурно,  что  повлекло  за  собой  развитие  различных  форм  взаимодействия  с 
компьютером,  в  частности,  увлечение  пользователей  компьютерными  играми.  У 
некоторых  индивидов  это  взаимодействие  приобрело  формы,  схожие  по  своему 
содержанию  с  психологической  зависимостью.  Поскольку  компьютерная 
индустрия  в  будущем  будет,  вероятно,  только  развиваться,  а  компьютерные 
технологии становиться все более доступными для широких слоев населения, то, 
как мы полагаем, проблема со временем будет приобретать все большую остроту. 
/3, c. 28/. 
Значительное число людей,  которые могут характеризоваться той или иной 
степенью  зависимости  от  компьютерных  игр  составляют  школьники.  По 
наблюдениям  педагогов  и  родителей  это  вызывает  значительные  проблемы, 
связанные  с  успешной  социализацией  детей,  физическим  и  даже  психическим 
здоровьем. 
В  традиционной  теории  игрового  поведения  компьютерные  игры  не 
выделяются в качестве самостоятельного явления, так как этот феномен не имеет 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
44 
большой истории. Опираясь на эти теории, мы попытались обозначить его место в 
системе игр. Так, компьютерная игра также является деятельностью свободной, к 
которой  человек  обращается  по  собственному  желанию,  игра  происходит  при 
условии  наличия  интереса,  если  этого  условия  нет,  то  человек  может  просто 
прекратить игру. В большинстве случаев характерна изолированность, если игра 
не  является  сетевой.  Компьютерная  игра,  так  же  как  и  обычная,  не  является 
самостоятельной  реальностью,  играющий  осознает  нереальность  происходящего 
(пока  речь  идет  о  сохранности  психического  здоровья).  Игра  ограничивается 
местом,  пространством  и  временем.  В  этом  моменте  компьютерная  игра 
несколько  отличается  от  традиционной,  т.к.  широкие  визуальные  возможности 
игры  делают  ее  пространство  продуктом  умственной  деятельности  не  игрока,  а 
разработчика,  который  придумывает  правила  игры.  Место  игры  постепенно 
утрачивает  свое  значение.  Время  игры  имеет  сходное  значение  со  временем  в 
традиционной игре. Сыгранная компьютерная игра сохраняется в памяти как факт 
и  может  быть  повторена  при  наличии  желания,  если  восстановить 
первоначальные  условия  игры.  В  компьютерной  игре  также  обязательно 
соблюдение правил, что заложено в ее алгоритм. /3/. 
Естественно,  что  по  классификации  компьютерные  игры  несколько 
отличаются  от  реальных,  хотя  можно  обнаружить  и  некоторые  общие  моменты. 
Специально  создаваемые  программы  могут  заменять  детям  сюжетно-ролевую 
игру,  задавая  условия  сюжета  и  предоставляя  право  выбора  любой  роли. 
Элементы предметно – манипулятивной игры свойственны играм-симуляторам и 
обучающим программам, например для летчиков, которые имитируют полет и, по 
сути, также могут быть отнесены к играм. Летчик всегда оставляет за собой право 
на  ошибку,  ведь  она  повлечет  за  собой  лишь  условное  наказание.  Однако  такие 
тренажеры выполняют ту же функцию, что и предметно – манипулятивные игры: 
они  помогают  закрепить  навыки.  Широко  распространены  компьютерные 
эквиваленты многих настольных и дидактических игр /3/. 
В  принципе,  все  компьютерные  игры  являются  играми  с  правилами,  и  все 
реальные  предметы  в  компьютерных  играх  заменяются  символами,  которые  с 
развитием техники становятся все более и более реалистичными.  
Хотелось бы отметить одно важное отличие компьютерных игр от реальных 
(оно  в  основном  относится  к  сюжетно-ролевым  играм).  В  реальной  игре 
участники  сами  придумывают  условия  игры,  взаимодействуют  друг  с  другом, 
могут  изменять  свое  поведение  в  процессе  игры,  что  позволяет  мыслить  более 
гибко, развиваются коммуникативные навыки. Виртуальные игры в определенной 
степени  снижают  эти  возможности,  так  как  игра  обычно  имеет  разработчика, 
закладывающего  в  нее  определенный  алгоритм,  который  в  процессе  игры 
кардинально не изменяется.  
Сопоставляя  изучаемые  явления  с  традиционно  выделяемыми  формами 
аддикции, мы опирались на определение аддиктивного поведения как стремления 
изменить  свое  психическое  состояние  посредством  приема  некоторых  веществ 
или  фиксацией  внимания  на  определенных  предметах  или  видах  деятельности. 
По-видимому,  последнее  и  имеет  место  при  формировании  зависимости  от 
компьютерных технологий. 
Важной  отрицательной  стороной  компьютерной  зависимости  является 
процесс  развития  агрессивности,  который  остро  протекает  в  подростковом  
возрасте. 
Компьютерная  зависимость  (как  и  любая  другая)  -  форма  ухода  от 
реальности.  Реальности,  которая  травмирует  и  которую  сложно  предсказать,  где 
приходится строить отношения с разными людьми - и с симпатичными нам, и не 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
45 
очень.  Реальность  чревата  конфликтами  и  разочарованиями,  болезненными 
провалами и горькими потерями. Поэтому еще не научившемуся существовать во 
взрослом жестоком мире ребенку и кажется, что компьютер, виртуальная жизнь – 
идеальный выход. 
Зависимость  от  компьютера  осознают  окружающие  ребенка  друзья, 
родственники, знакомые, но отнюдь не он сам, что очень схоже с любым другим 
видом  зависимости.  Основными  проявлениями  компьютерной  зависимости 
являются:  
беспричинное  возбуждение  или  вялость,  частые  и  резкие  перепады 
настроения 
от 
безучастно-подавленного 
до 
эйфорически-приподнятого, 
болезненная и неадекватная реакция на критику, замечания, советы, нарастающая 
оппозиционность  к  родителям,  старым  друзьям,  значительное  эмоциональное 
отчуждение; 
ухудшение памяти, внимания; 
снижение успеваемости, систематические прогулы занятий; 
ограничение  общения  с  ранее  значимыми  людьми:  родственниками, 
друзьями,  любимым  человеком,  значительное  изменение  круга  общения, 
подозрительные контакты, телефонные звонки, встречи; 
уход  от  участия  в  делах,  которые  ранее  были  интересны,  отказ  от  хобби, 
любимого дела; 
пропажа  из  дома  ценностей  или  денег,  появление  чужих  вещей,  денежные 
долги ребенка; 
проявления изворотливости, лживости; 
неопрятность, неряшливость; 
приступы депрессии, страха, тревоги. 
  Компьютер, 
выполняет 
действительно 
широкий 
спектр 
задач: 
проигрывание музыки и радио, отображение фильмов и телевизионных каналов, 
фиксация  текстовых  наработок,  отображение  текстов,  графических  объектов  и 
анимации,  выполнение  функций  телефона  и  калькулятора,  отображение  и 
предоставление  возможности  изучения  глобальных  сетей  и  участия  в 
электронных  играх,  а  также  многое  другое.  Таким  образом,  перед  ребенком 
открывается  новый  мир  бесчисленного  количества  возможностей  и  интересов, 
который  "отключает"  его  от  реального  мира,  "переключая"  на  себя. 
Психологическая  невозможность  совладать  с  желанием  насытиться  новой 
информацией, и есть компьютерная зависимость. 
  Несмотря  на  то,  что  стремления,  возникающие  при  компьютерной 
зависимости, изначально несут положительные аспекты, данный тип зависимости, 
как  и  любая  другая  аддикция,  ведет  к  деградации  личности,  разложению 
социального  статуса,  потере  собственного  "Я",  ухудшению  психологического 
здоровья, возбуждению внутренних раздражителей, возникновению агрессии,
 
замкнутости. Ребенка привлекает в игре: 
наличие  собственного  (интимного)  мира,  в  который  нет  доступа  никому, 
кроме него самого; 
отсутствие ответственности; 
реалистичность процессов и полное абстрагирование от окружающего мира; 
возможность исправить любую ошибку путем многократных попыток; 
возможность  самостоятельно  принимать  (любые)  в  рамках  игры  решения, 
вне зависимости от того к чему они могут привести. 
  Единственным  на  настоящий  момент  проверенным  способом  не  дать 
подростку  оказаться  в  зависимости  от  компьютерных  игр  -  это  привлечь  его  в 
процессы, не связанные с компьютерами, чтобы электронные игры и процессы не 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
46 
стали  заменой  реальности.  Задача  педагога–организатора  и  родителей 
организовать  досуг  ребенка  таким  образом,  чтобы  оградить  его  от  негативного 
воздействия информационных технологий, в том числе    и компьютера.  
Проблема  агрессивности  несовершеннолетних  и  связанных  с  ней 
правонарушений  имеет  в  западном  обществе  широкий  резонанс  и,  видимо, 
выступает  как  одна  из  центральных  тем  психологических  исследований. 
Опубликовано  большое  число  работ  о  влиянии  компьютерных  игр  на 
формирование  агрессивности  у  детей  и  подростков,  анализ  которых  позволяет 
констатировать  сильную  поляризацию  мнений:  одни  авторы  доказывают,  что 
компьютерные  игры  агрессивного  содержания  повышают  агрессивность 
пользователей, другие отрицают эту взаимосвязь. По данным исследований, игры 
с агрессивным содержанием способны стимулировать агрессивность у всех детей, 
не  только  младшего  школьного  возраста.  Тот  же  факт  получен  при  изучении 
влияния на детей телепрограмм и рекламных роликов с элементами насилия /3/. 
  В  Казахстане  число  детей,  подростков,  проводящих  время  перед 
монитором  компьютера  дома  или  в  компьютерном  клубе,  с  каждым  днем 
становится  все  больше  и  больше.  Современный  школьник  не  может  сидеть  на 
месте,  ничего  не  делая,  поэтому  и  посещает  компьютерные  клубы.  Хотя  это  и 
платная услуга, но для родительского кармана вполне приемлемо, что позволяет 
обрести ребенку свое увлечение, досуг и т.д. Перечислять бессмысленно, понятно, 
что  появился  новый  вариант  досуга.  Отличие  только  в  том,  что  клубное 
времяпровождение по большому счету бессмысленно: кроме затрат, потерянного 
времени  и  минутного  интереса  это  ничего  не  развивает  и  не  открывает  нового. 
Реакцию  можно  развивать  не  только  в  виртуальных  гонках,  моторику  руки 
отрабатывать  не  только  на  монстрах,  ориентацию  в  пространстве  –  не  только  в 
мрачных  подземельях  или  инопланетных  лабиринтах.  Есть  способы  другие,  но 
для  этого  надо  что-то  организовывать,  устраивать,  а  этим  в  современной  школе 
никто не хочет заниматься. 
Для  оказания  психологической  помощи  необходимо  разработать 
методический инструментарий - психолого-педагогические  программы для детей 
и  их  родителей  по  профилактике  компьютерной  зависимости  и  именно  это 
является целью наших ближайших исследований.  
 
ЛИТЕРАТУРА 
1.Фомичева  Ю.В.,  Шмелев  А.Г.,  Бурмистров  И.В.  Психологические  корреляты 
увлеченности  компьютерными  играми  //Вестник  МГУ.  Сер.  14.  Психология.  - 
1991. - №3. – С. 66-70. 
2.Бэрон Р., Ричардсон Д. – СПб.: Питер, 2001. – 352 с. 
3.Шапкин А. Компьютерные игры: новая область психологических исследований 
//Психологический журнал. - 1999. - №1. – С. 28-32. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  актуализируется  проблема  психологического  воздействия 
компьютерных игр на младших школьников.  
 
ТҤЙІНДЕМЕ 
Бҧл  мақалада  кіші  мектеп  жасына  дейінгі  балаларға  компъютерлік 
ойындардың психологиялық әсері қарастырылады. 

жүктеу/скачать 1,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: