Қожахметова К. Ж. п.ғ. д профессор Алматы қ

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
55 
12  жылдық  білім  беру  тҧжырымдамасында    ӛзінің  және  қоғамның 
мҥддесінде  ӛзін-ӛзі  белсендіруге  дайын,  ӛзгермелі  даму  ҥстіндегі  ортада  ӛмір 
сҥруге бейім, бәсекеге қаблетті және қҧзіретті, шығармашыл тҧлғаны дамыту мен 
қалыптастыруды кӛздейді. Бҧл   мақсатқа жетуде бірнеше қҧзіреттілікті меңгерту 
арқылы  оның  шынайы  нақты    ӛмірде  орнын  таба  алатын,  ӛзіндік  пікірі  бар, 
ӛзіндік кӛзқарасы бар, ӛз проблемаларын шеше алатын, ӛмірлік жағдайларда жеке 
басына  және  қоғам  мҥддесіне  сәйкес  ықпал  ете  білетін  рухани  қҧндылықты 
меңгерген қҧзіретті тҧлға дайындауды мақсат етеді ендеше тәрбие жҥйесі де осы 
талап тҧрғысында болу ҥшін  қайта қарауды қажет етеді. 
Жеке  тҧлғаны  қалыптастыруда,  тәрбие  жҧмысын  жетілдіре  тҥсуде 
тӛмендегідей шаралар іске асуы керек 
Қазақстан  қоғамында  тәрбие  ісінің  айқын  мақсатын  және  құндылықтарын 
анықтау 
Балабақшадан  университетке  дейінгі  ҥзіліссіз  жҥйе  тҧрғысында  жастарды 
дамыту бағдарламасын жасау. 
Стратегиялық бағдарлама мазмҧны: 
-отбасы  және  мектеп  жасына  дейінгі  балалар  мекемелеріндегі  тәрбие 
бағдарламасын жасау; 
- 1-11 сынып оқушыларына арналған тәрбие бағдарламасы; 
-  Бастауыш мектеп. Негізгі мектеп. Жоғарғы мектеп. 
 - Студент-жастар тәрбиесі бағдарламасын жасау. 
Жеке тҧлғаны рухани қҧндылықтар арқылы тәрбиелеу моделі 
-отбасы  және  мектеп  жасына  дейінгі  балалар  мекемелеріндегі  тәрбие 
бағдарламасы мазмұны:  
Бала  назарын  тазалыққа,  олардың  кӛңіл  кҥйлерін  кӛтеріңкі  ҧстау  ҥшін  әуен, 
саз-кҥй, ӛсімдіктер, тордағы қҧстар, табиғат аясында болу, эстетикалық талғамды 
болу дағдысын жетілдіру,  әр тҥрлі суреттерді сабақ ҥрдісінде, тәрбиеде орынды 
қолдану т.б.;   
Тарихи  деректерге  сҥйенсек,  ежелгі  патша  сарайларында  балаларды 
тәрбиелегенде,  оларды  ең  алдымен,  ӛнерге-кӛркем  сӛз  ӛнеріне  баулыған 
екен.Ондағы  тҥпкі    мақсат  балалардың  ақын,  суретші  болуы  емес,  ӛз  ҧлтын 
мемлекетін  ӛркендететін  тҧлға  қалыптасуы  ҥшін  баланың  сезімталдығын,  ойын, 
тілін  дамыту  болған.  Ендеше    жеке  тҧлғаның  рухани-адамгершілігін  дамуын 
айқындауда осы тҧрғыдағы ӛзекті мәселелерді басшылыққа алуды жӛн санаймыз. 
Бҧл сатыда баланың сезіміне әсер ету арқылы қалыптастыруға мән берілсе.      
Бастауыш мектептегі  тәрбие мазмұны: 
-  ертегі  тыңдау,  аңыз  әңгімелер  арқылы  олардың  қиялын    жетілдіру, 
табиғатқа  қҧндылық  қатынасты  дамыту,  табиғат  сҧлулығын  сезіну,  табиғатты 
кӛре  білу,  ести  білу,  экологиялық  мәселелерді  тҥсіндіру  тазалық  сақтауға  ӛз 
ҥлесін қосу, табиғат байлығын арттырудың маңыздылығын санасына сіңіру ,осы 
ҧғымдар  арқылы  ӛз  еліне  жеріне  деген  қҧрметін  қалыптастыру,  туысқандық 
сезімін  ,адамдар  арасындағы  қарым-  қатынас  тҧрғысында  тәрбиелеу, 
денсаулығын кҥту т.б.бағытында; 
 Негізгі мектептегі тәрбие мазмұны:  
-адамның ӛзіне деген қарым-қатынасы, адам ӛміріндегі әлеуметтік 
қатынасқа лайықты қҧндылық бағдар қалыптастыру. Бҧл ретте Отанын сҥюге, 
қоғамдық қатынастар мәдениетін игеруге, ондағы адамдармен қарым-қатынас 
орната білуге баулу, отбасы,оның әлеуметтік ролі ,  адамдар арасындағы 
махаббат, сҥйіспеншілік ҥғымын тҥсіндіру, имандылық қасиеттері, ӛзін-ӛзі 
дамыту, денсаулығын шынықтыру т.б негізінде... 
   Жоғарғы мектептегі тәрбие мазмұны 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
56 
 -спорт, ӛнер тҥрлері, экономика, ғылыммен, техника игерумен айналысу, 
ӛмірлік ҧстанымын қалыптастыру, мамандыққа деген қӛзқарасын қалыптастыру, 
танымдық қызмет, тҧлғаның руханилық санасын жетілдіру,қӛғам ӛмірінде,  ӛзін-
ӛзі тәрбиелеу, ӛзектендіру, ӛзін-ӛзі әлеуеттендіру,  әдептілік, рухани  
қҧндылықтар  бағыттары негізінде ӛзінің ролін таба білу біліктілігі, 
азаматтылығы, елжандылығы негізін  қҧраса.  
Студент-жастар тәрбиесінің мазмұны   
-Адам  мен  коғамның  дамуындағы  ғылымның,  техниканың    маңызын 
тҥсіндіру және осы бағыттағы жетістіктерді іздей отыра ӛз ӛмірін қазіргі заманға  
сай  қҧра  білуге,  қоғамға,  ӛзі  ӛмір  сҥріп  отырған  ортаға    ғылымның,  басқа  ел 
мәдениетінің  жетістіктерін    пайдалану  арқылы  мағыналы  ӛмір  сҥру  әрекетін 
қалыптастыру,  жалпы  адамзаттық  мәдениет  жетістіктері  негізінде  іс-әрекет  
тәжірибесін  және  қоғамдағы  дәстҥрлер  мен  жеке,  отбасылық  және  әлеуметтік 
ӛмірдің  мәдениет  негіздерін,  және  халқының  мәдениеті  мен  әлемнің  мәдени 
кӛптҥрлілігін тҥсіну бағалауға мҥмкіндік беретін мәдени-демалыс қызметін тиімді 
ҧйымдастыру  тәсілдерін  игеру,  рухани  келісім    мен  толеранттылық  идеяларына 
бейім болу т.б.негізінде қҧралса деген ҧсынымызды береміз.   
Бағдарлама мазмҧны жас ерекшеліктеріне  сай  баланың дамуына, сезімі 
оятыту арқылы  мен санасын қалыптастыруға  септігін тигізетіндей етіп, жас 
ерекшеліктеріне  сай ӛмірлік қҧндылықтарды  меңгерген,   жан-дҥниесі бай,  
жоғары рухани қҧндылық иесі  тәрбиеленетіндей біртҧтас ҥзіліссіз жҥйені 
қҧрайды. 
Білім мен тәрбие қатар жҥруі тиіс.  Тәрбие ӛзінің шынайы міндетіне жауап 
беру  ҥшін  балаларда  жас  кезінен  бастап,  ең  маңызды  рухани  қҧндылықтырды   
асыл қасиеттерді сезімі  мен санасына ықпал ете отырып дамыту керек. 
  Қазіргі  жағдайда  бҧл  талаптарды  жҥзеге  асыру  ҥшін  тӛменде  аталған   
ҧсыныстарды назарға береміз  :   
Рухани  –  адамгершілік  қҧндылықтарды  кез  келген  пәнді  оқытудың 
мазмҧнына енгізу; 
/Рухани  тәрбие  ӛзінің  қуатын  әлемнің  әрбір  қҧбылысынан  алуы  мҥмкін. 
Олай болса, кез келген оқу пәні балалардың адамгершілігін, жақсы мінез-қҧлығын 
қалыптастыру қҧралы бола алады./ 

 
Сыныптан  тыс  сабақтарды  баланың  адамдық  асыл  қасиеттерді  игеруіне 
ықпал ететіндей бағытта ҧйымдастыру; 
/Спорт,  табиғатқа  серуен,  мектептен  тыс  кездесулер  кезіндегі  пікірталас, 
әсерлі  әңгімелер,  мҧражайға, театрға бару, ҥйірмелердегі  театрланған сабақтар  – 
осының  бәрі  рухани  адамгершілік  тәрбие  ҥшін  тамаша  қҧралдар.  Олар  баланың 
шығармашылығын  оятып,  жан  дҥниесімен  сезінетін  тамаша  ойларға  жетелейді. 
Ал Одан тек жағымды қасиеттер туындайтыны белгілі./ 

 
Жеке пән ретінде жҥргізілетін сабақтардың бағдарламасын енгізу. 
/Жалпыадамзаттық  қҧндылықтар  балаларға  жеке  сабақтарда  берілуі 
мҥмкін. Мҧғалімнің бҧл сабақтарға дайындалуына қажетті қайнар кӛздері ӛте кӛп. 
Ол ҥшін ӛз елінің рухани және мәдени мҧраларының, сондай-ақ бҥкіл адамзаттың 
игілігіне  айналған  классиктердің  (ҧлы  сурешілердің,  композиторлардың, 
жазушылардың және т.б.) шығармаларының маңызы зор. 
Кӛптеген  мектептерде  осы  бағыттағы  тәжірибесі  мҧндай  сабақтардың 
баланың руханитанымына жол ашатын жҥйелі әрекеттер тҥрінде мақсатқа сәйкес 
келетінін кӛрсетті.  
Қазақстаннның ҧлттық білім саясатын жҥзеге асыратын еліміздің ең негізгі 
тірек-  оқу    мен  тәрбие  мекемесі.    Балабақшадан  бастап  университетке  дейінгі 
аралықта  ҥздіксіз  білім  берудің  барлық  сатыларында  қазақ  ҧлтының  тілін,  ділін, 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
57 
мәдениетін,  рухани  болмыс,-бітімін  осы  басқыштардың  әрқайсында  да  әлемдік 
ӛркениеттің жетістіктерімен шебер ҧштастыра білетін біртҧтас ҥзіліссіз білім  мен 
тәрбие мазмҧнының жаңа тҧжырымдамасын жасау. 
Қазіргі кезде ақпараттар тасқыны 5-6 жылда жаңарып отыр осыған сәйкес 
жеке пәндердің  оқыту әдістемесі ҥдемелі тҥрде жаңарып тҧруы қажет және оны 
зерттеулерде  жаңашылдақ  бағыт  пен  бірге  дәстҥрлі  бағыттар  назардан  қалмауы 
тиіс. 
Қазақстанда  педагогика  ғылымын  мектепке  баулу,  ҧлттық  психология, 
ҧлттық  менталитет  ерекшеліктерін,  оларды  мектептерде  оқу-әдістемелік  және 
тәрбие жҧмыстарында пайдалануды жетілдіру. 
Еңбекақының аздығына байланысты ер адамдар  мектеп қабарғасында 
жоқтың қасы, болса да зейнеткер жасына жеткендер бҧл ер бала тәрбиесіне кері 
ықпалын тигізері сӛзсіз. Сондықтан Ҥкімет арнайы шара қолданып мектеп 
қабырғасында жҧмыс жасайтын ер мҧғалімдер санын кӛбейтуі қажет. 
«Тамызығын  тапсаң,  тас  та  жанады»-дегендей,  біздің  мақсатымыз 
тҧлғаны  рухани  қҧндылықтар  арқылы,ҧлттық  тәлім-тәрбиеге  сҥйене  отырып, 
бойына  ізгі  адамгершілік  қасиеттерді  сіңірген    намысқой,  елін,  жерін,  ҧлтын 
қастерлейтін жеке тҧлғаны тәрбиелеу. 
Еліміздің  ертеңін  қалай  армандайтын  болсақ,  бҥгін  жастарды  сол  арман 
аясында  ел  болып,  жҧрт  болып,  ата-ана,  ҧстаз,  ғалым  ,  қоғамның  әрбір  мҥшесі   
жҧмыла  бірігіп  тәрбиелейік.  «Ұлы  болу  оңай  емес,  ал  ұлылардың  ұрпағы  болып 
қалыптасу  одан  да  қиын»  деген  қағиданы  іске  асырып,  ӛсіп  келе  жатқан  жас 
ҧрпақты әлемді  мойындататын рухани биікке кӛтерейік. 
  
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1
 
Қазақстан  Республикасы  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың    Қазақстан  халқына 
жолдауы: Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. – Алматы. 2007. -72 б. 
2
 
Қазақстан Республикасындағы  ―Білім туралы‖ Заң. – Алматы: Юрист, 2003. - 22 
б. 
3
 
 Қазақстан  Республикасы  2015    жылға  дейін    білім  беруді  дамытудың 
тҧжырымдамасы.  Қазақстан Республикасы Ҥкіметі. 24 ақпан. 2004 жыл. Астана. 
2004.  
4
 
Айталы А. Ҧлттану. – Алматы: Арыс, 2003. – 226 б. 
5
 
Майғаранова Ш.М. Мектеп оқушыларын рухани дамыту мәселелері. – Алматы: 
Ғылым, 2002. – 124 б. 
6
 
 Нҧрғалиева  Г.К.  Ценностные  ориентации  личности:  методология,  теория, 
практика, формирования. – Алматы, 1994.  – 380 с. 
 
РЕЗЮМЕ 
 
 В  статье    рассматривается  воспитание  молодежи    через  духовных 
ценностей.  
 
ТҤЙІНДЕМЕ 
 
Мақалада    рухани  қҧндылықтар  арқылы  жастарды  тәрбиелеу  жолдары 
қарастырылған 
 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
58 
ОҚЫТУДЫҢ АНДРАГОГИКАЛЫҚ ҮЛГІСІ 
 
Туебакова Н.А. - п.ғ.к.,(Алматы қ. ҚазмемқызПУ) 
 
 Кез келген ғылым сияқты, андрагогиканың ӛзінің қҧрылымы, ҧғымдық және 
терминологиялық аппараты бар. Ол ересектерді оқытудың жалпы заңдылықтарын 
айқындайтындықтан,  онда  ересектерді  оқытудың  теориясы  қарастырылады.  Бҧл 
бӛлімде  неғҧрлым  жалпы  санаттар  қарастырылады:  ересек  оқушының, 
ересектерді  оқыту  ҥрдісінің  ерекшеліктері,  андрагогиканың  білім  аясының  тҥрлі 
салаларымен  ӛзара  байланысы,  білім  мен  андрагогиканың  дамуының 
заңдылықтары және бағыттары. 
1.  Андрагогика  оқушылардың  оқу  ҥрдісіндегі  қызметінің  негізгі 
зандылықтарын  зерттейді  және  қалыптастырады  және  сондықтан  ересектерді 
оқыту  технологиясы  оның  қҧрамдас  бӛлігі  болып  табылады.  Ересектерді  оқыту 
теориясының  негізгі  ережелері  қандай?  Оларды  оқытудың  педагогикалық  және 
андрагогикалық  ҥлгілерін  жалпылай  салыстыра  отырып  қарастырған  дҧрыс.Біз, 
оқытудың ҥлгісі туралы айтқанымызда,оқытуды іске асыру кезіндегі  оқушы  мен 
оқытушының  қызметтерінің  негізгі  зандылықтарының  жҥйелендірілген  кешенін 
меңзейміз.  Мҧнымен  қатар  әрине,  ҥрдістің  басқа  да  компоненттерін  -  оқыту 
мазмҧны, оқыту кӛздері, қҧралдары, нысандары және әдістерін ескеру қажет. 
2.  Бірақ,  ҥлгідегі  ең  негізгісі  -  бҧл,  дәл  сол,  оқушы  мен  оқытушының 
қызметі.Оқытудың 
ҥлгісінде 
анықталған 
заңдылықтар, 
оқыту 
ҥрдісін 
ҧйымдастыруға  деген  қайсыбір  кӛзқарастарға  тән,  бірақ  олар  нақ  сол  кешен 
ретінде,  мейлінше  толық  тҥрінде  айқындалған.Шынайы  тәжірибеде  олар,  әрине 
мҧндай кӛлемде сирек жҥзеге асады,  ал іс жҥзінде мҥлдем жҥзеге аспайды. Бҧл, 
былайша  айтқанда,  не  педагогика  және  ересек  еместерді  оқыту,  не  андрагогика 
және  ересектерді  оқыту  тҧрғысынан  қалыптастырылатын  оқыту  ҥрдісі  туралы 
идеалды  кӛзқарас.  Жалпылай  айтқанда,  оқытудың    педагогикалық  ҥлгісінде 
ҥстемдік  жағдайға,  ие  деп  айтуға  болады.  Ҥрдістің    барлық  параметрлерін: 
оқытудың  мақсаттарын,  мазмҧнын,  нысандары  мен    әдістерін,    қҧралдары  мен  
қайнарларын  анықтайтын  оқытушы  дәл  осы  оқытушы.Объективті факторларға 
орай    тҧлғаның  толық  жетілмеуі,  экономикалық  және  әлеуметтік    жағдайға 
тәуелдік    ересектердегі  қҧзыретті  ойлаудың  жекелік  нысандарының  дамуын 
балалардағы  немесе  жасӛспірімдегі  осындай  ойлаудан  ерекшелейтін  ойлау 
қҧрылымдарының сапалы ӛзгерістері арқылы кӛрініс табады. 
3.  Басқалардың  ойларын  сынсыз  қабылдауға  қарағанда,  ересек  адамның 
толық  дамуына  септігін  тигізетін  шығармашылық  және  сыни  ойлау  мейлінше 
дҧрысырақ. 
4.  Топтық  және  жекелік  (индивидуалды)  ӛзін-ӛзі  оқытуды  қарастыру  
шығармашылық және сыни ойлаудың дамуына елеулі  дәрежеде  ықпал  етеді. 
Ересектердің  сәтті  оқуының  элементтерінің  негізгілерінің  бірі  -  когнитивті 
(танымдық) және эмоциялы аялардың ҧдайы реинтеграциясы болып  табылады. 
Білім  ашық  немесе  жабық  жҥйе  ретінде  қаралуы  мҥмкін.  Ол  ашық  жҥйе 
ретінде қаралған кезде, бҧл- оқушының сыни ойлау арқылы оған бір нәрсе қоса, 
немесе  ӛзгерте  алатынын  білдіреді.  Бірақ,  ол  жабық  жҥйе  ретінде  қаралған 
жағдайда да оқушының ӛзінің проблемаларын шешуі немесе жаңа жҥйелер  қҧруы 
ҥшін  пайдаланылуы  мҥмкін. 
Оқыту  ойлауды,  ізденуді,  жаңалық  ашуды,  сыни  ойлауды  және  
шығармашылықты  қамтиды. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
59 
Білім  алу-білімдерді  беру  емес,  қайта-жинақтау,  іріктеу,  ашу  және  диалог 
болып  табылады.  1  кесте.  Оқытудың  педагогикалық  және  андрагогикалық 
үлгілерін    салыстыру 
Параметрлер 
Педагогикалық ҥлгі 
Андрагогикалық ҥлгі 
Оқушының ӛзіндік 
сана -сезімі 
Тәуелділікті сезіну  
Ӛзін - ӛзі басқарудың 
жоғарлауын тҥсіну 
Оқушы тәжірибесі 
Қҧндылығы аз 
Оқудың, ҥйренудің бай кӛзі 
Оқушының оқуға 
даярлығы 
Физиологиялық даму 
және әлеуметтік 
мәжбҥрлеумен 
анықталады 
Тҧлғаны дамыту және 
әлеуметтік рольдері иелену 
мәселелерімен анықталады. 
Алынған білімді 
қолдану 
Болашақта қолданылады  Дәл қазіргі 
Оқуда бағдарлану 
Оқытылатын пәнге 
Шешілетін мәселеге 
Оқытудың 
психологиялық 
ахуалы 
Формалды, оқытушы 
авторитетіне 
бағытталған, бәсекелесті 
Формалды емес, бір – бірін 
қҧрметтеуге, бірлескен 
жҧмысқа негізделген 
Оқу ҥрдісін жос-лау 
Оқытушымен 
Оқушылармен бірге 
Оқыту 
қажеттіліктерін  
анықтау 
Оқытушымен 
Оқушылармен бірге 
Оқыту мақсаттарын 
қҧру 
Оқытушымен 
Оқушылармен бірге 
Оқыту ҥрдісін қҧру 
Оқытылатын пән 
логикасы, мазмҧндық 
біліктер 
Оқуға оқушылардың 
дайындығына проблемді   
бірліктерге тәуелді  
Оқыту іс-әрекеті 
Білімдерді тасмалдау, 
 Технологиясы 
Тәжірибеге негізделіп жаңа 
білімдерді іздестіру техно -
логиясы 
Бағалау  
Оқытушымен 
Бірлесіп жаңа оқу қажеттілікті 
анықтау, бірлесіп оқыту 
бағдарлама -ларын бағалау 
Оқытудың  андрагогикалық  ҥлгісі  тҧрғысынан,  адам  ӛсіп  және  дамыған 
сайын, оқушының ӛзін де, сол сияқты басқа адамдар  да оқытудың  қайнар 
кӛзі  ретінде  пайдалануы  мҥмкін  маңызды  тәжірибені  жинақтайды. 
Оқытушының  функциясы  бҧл  жағдайда  оқушыға,  оның  ӛзінде  бар 
тәжірибені анықтауға кӛмектесу болып табылады. Демек, бҧл кезде негізгі 
дәрістер  ретінде  оқушының  тәжірибесін  пайдаланатын  нысандары 
лабораториялық  эксперименттер,  пікірталастар,  нақты  тапсырмаларды 
шешу, ойын қызметінің тҥрлері және т.с.с. болып табылады. 
 Педагогикалық  ҥлгі  шеңберінде  оқушының  оқуға  дайындығы  негізінен 
сыртқы  себептермен:  мәжбҥрлеу,  қоғамның  адамға    кысым  кӛрсетуімен,  т.б. 
анықталады.  Оқушылардың  бәрі  сол  бір  ғана  пәндерді  оқуға  кӛнеді  және 
мәжбҥр  болады,  сондықтан,  олардың  оқуын,  бір-бірімен  байланысы  жоқ 
жекелеген  пәндерді  біртіндеп,  біркелкі  зерделеуді  кӛздейтін  бірегей  стандарт 
бойынша  қҧруға  болады.  Бҧл  жағдайда  жасанды  мотивацияны  қалыптастыру,  
сонымен  қатар,  оқушыларды  қызықтыратын, оқытудың мақсаттарын  анықтау 
-  оқытушының  басты  міндетіне  айналады. 
  Анд рагогик ал ы қ   үлгі д е  оқ ушылардың   оқ уға  дайындығы    олардың, 
нақты ӛмірлік қиындықтарды шешу  ҥшін  бір нәрсені зерделеу қажеттілігімен 
анықталады. 
Сондықтан,оқушының 
ӛзі 
оқудың 
мотивациясын 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
60 
қалыптастыруда  және  оның  мақсаттарын  анықтауда  жетекші  рӛлді 
ойнайды.  Бҧл  жағдайда,  оқытушының  міндеті,  оқушыға  оқу  ҥшін 
қолайлы 
жағдайларды 
қалыптастыру, 
оны, 
ӛзінің 
оқудағы 
қажеттіліктерін  аныктауға  кӛмектесетін  қажетті  әдістер  және  ӛлшемдерімен  
қамтамасыз ету  болып  табылады. Оқу бағдарламалары  бҧл  жағдайда,  оларды  
ӛмірде    қолдану    мҥмкіндігіне    негізделіп    қҧрылуы,    ал    олардың    кезектілігі  
мен    зерделену    уақыты    тек    жҥйелік    қағидалармен    емес,    сонымен    қатар,  
оқушылардың  ары  қарайғы  оқуға  дайындығымен де  анықталуы  тиіс.  Осыған  
орай  оқу  ҥрдісін  ҧйымдастырудың  негізіне оқуды  жекелендіру  алынады.  
Педагогикалық 
үлгі 
бойынша 
оқыту 
кезінде 
оқушылар, 
білімдердің  кӛбісі  қажет  болса  да,  кейінірек  қажет  болатынын  біле  отырып, 
білімдерді  алдын-ала  жинақтауға  бағдарланады.  Іс    жҥзіндегі  қызметпен    нақты  
байланыссыз  -  ақ,  неғҧрлым  кӛбірек  БИДС-терді  зерделеу  оқушылардың  
мақсатына    айналады.  Ал  оқытушының  міндеті  тура  сол  сияқты,  тәжірибемен  
нақты  байланыссыз  -  ақ,  мҥмкіндігінше  кӛбірек  БИДС  -  терді    беру  болып  
табылады.  Оқыту  курсы,  әрине  оқу  пәндерінің  тараулары  бойынша    осы  
пәндердің  логикасына  сҥйеніп  қҧрылады.  Андрагогикалық    ҥлгі    шеңберінде  
оқушылар, қандай да бір қиындықтарды шешуде мейлінше қҧзырлы болу,ӛмірде 
мейлінше  әсерлі  әрекет  ету  ҥшін,  алынған  білімдер  мен  икемдерді  дәл  бҥгін 
қолдана  алуға  қабілетті  болғысы  келеді.  Тиісінше,  оқыту  курсы  окушылар 
қҧзырлығының  белгілі  бір  аспектілерін  дамыту  негізінде  қҧрылады  және 
олардың нақты тапсырмаларын шешуге бағдарланады. Оқушының қызметі, оған 
ӛмірлік маңызы бар проблеманы шешу ҥшін қажет болатын нақты БИДС - терді 
иеленуді  білдіреді.  Оқытушының  қызметі  оқушыға,  оның  ӛзіне  қажетті 
болатын  БИДС-терді  іріктеуде  кӛмектесуге  саяды.  Оқыту  пәнаралық  ҥлгілер 
(блоктар) бойынша қҧрылады. 
Жоғарыда  айтылғанғандарға  негізделе  отырып    және  ересек  емес 
оқушылардың  ерекшеліктері  ескеріле  отырып,  оқушы  және  оқытушылардың  
оқытудың педагогикалық үлгісіндегі бірлескен қызметі ҥстірт және  БИДС-
терді  саналы  тҥрде,  белсенділікпен  қабылдауға  ниеттенген  оқушылар  
тарапынан    ғана  жҥзеге  асырылады-  деуге  болады.  Ол  негізінде,  оқу  ҥрдісін 
жоспарлау,  бағалау  және  тҥзету  кезеңдерінде  жҥзеге  асырыла  алмайды.  Ол  
ішінара,  оқушының  оқу  ҥрдісін  жҥзеге  асыру  кезеңінде  ғана  оқу  қызметіне 
енжар қатысуы тҥрінде  жҥзеге  асырылады. 
 Андрагогикалық  үлгіде  оқудың  бүкіл  үрдісі  дәл  осы  оқушы  мен 
оқытушыныңбірлескен  қызметіне  негізделіп  құрылады.  Қызметтің  бҧл  тҥрінсіз 
оқуҥрдісі  жҥзеге  аса  алмайды.  Оқытушы  оқу  ҥрдісінің  барлық  негізгі 
кезендерінде оқушымен 
бірлескен  қызметті  ҧйымдастырады,  ал  оқушы  осы 
қызметке белсенді тҥрде қатысады (9). 
Осылайша, оқытудың андрагогикалық ҥлгісі  оқушының белсенді қызметін,  
оның жоғарғы мотивациясын және тиісінше,  оқу  ҥрдісінің  аса  биік  тиімділігін  
кӛздейді және қамтамасыз етеді. 
Жоғарыда  қарастырылған  педагогикалық  және  андрагогикалық  ҥлгілер 
негізінде, ересек оқушылар мен оларды оқыту ҥрдісін   ҧйымдастырудың барлық 
ерекшеліктерін ескере отырып, ересектерді оқыту теориясының негізін қҧрайтын, 
оқытудың негізгі қағидаларын қалыптастыруға болады. 
Оқытудың кейбір қағидалары, оның андрагогикалық та, педагогикалық та 
ҥлгілеріне  таралады.  Алдымен,  екі  ҥлгі  ҥшін  де  ортақ  қағидаларды  тізбектеп 
ӛтейік: 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
61 
1.  Бірлескен    қызмет  қағидасы.  Бҧл    қағида  оқытушының  оқушымен, 
сонымен  қатар,  басқа  да  оқытушылармен  оқыту  ҥрдісін  жоспарлау, 
ҧйымдастыру, бағалау және тҥзету жӛніндегі бірлескен қызметін кӛздейді. 
 2.  Оқытуды  жекелеу  (индивидуализациялау).  Осы  қағидаға  сәйкес,  әр 
оқыушы  оқытушымен,  ал  кейбір  жағдайларда  басқа  оқушылармен  бірлесе 
отырып, оқытудыңнақты білімдік қажеттіліктері мен мақсаттарына бағдарланған 
және  оқушының  тәжірибесін,  даярлық  деңгейін,  психофизиологиялық, 
когнитивтік  ерекшеліктерін  ескеретін,  оқытудың  жеке  (индивидуалды) 
бағдарламасын қҧрады. 
3.  Оқытудың  жүйелілігі.  Бҧл  қағида,  оқытудың  мақсаттарының, 
мазмҧнының,  нысандарының,  әдістерінің,  қҧралдарының  сәйкестілігін  және 
оқыту нәтижелерін  бағалауды, сақтауды кӛздейді. 
 4. Оқытудың саналылығы қағидасы. Бҧл қағида оқушы мен оқытушының, 
оқу ҥрдісінің барлық параметрлерін және оқу ҥрдісін ҧйымдастыру жӛніндегі ӛз 
әрекетін  саналуын,  тҥсінуін  білдіреді.  Келесі  қағидалар  оқытудың  тек 
андрогогикалық ҥлгісіне таралады. 
5.  Ӛз  бетінше  оқудың  артықшылығы.  Оқушылардың  ӛзіндік  қызметі, 
ересек оқушылардың оқу жҧмысының негізгі тҥрі болып табылады. 
Мҧнда  педагогикалық  және  андрагогикалық  ҥлгілер  ҥшін  ортақ 
қағидалардың  барлығы  тізбектелмеген  (педагогикалық  әдебиеттер  нақты 
қарастырылған:  жетімдік,  ғылымилық,  саналық  және  т.с.с  жалпы  дидактикалық 
қағидалар  кӛрсетілмеген).  ӛзіндік  қызмет,  оқу  қызметінің  тҥрі  ретіндегі  ӛзіндік 
жҧмысты  емес,  оқушылардың  ӛз  оқу  ҥрдістерін  ҧйымдастыруды  ӛздігімен 
жҥзеге асыруы деп тҥсініледі. 
6.  Оқушының  тәжірибесіне  сүйену  қағидасы.  Бҧл  қағидаға  сәйкес, 
оқушының ӛмірлік (тҧрмыстық, әлеуметтік, кәсіби) тәжірибесі, оқушының ӛзіне 
де, оның жолдастарына да оқытудың бір қайнар кӛзі ретінде пайдаланады. 
7.  Оқытудың  контекстілігі  (А.А.Вербицкийдің  термині).  Бҥл  қағидаға 
сәйкес,  оқыту  бір  жағынан,  оқушының  ӛмірлік  маңызы  бар  мақсаттарын 
кӛздейді, оның әлеуметтік рӛлдерді  орындалуына немесе тҧлғасын жетілдіруіне 
бағдарланады,  ал  екінші  жағынан  оқушының  кәсіби,  әлеуметтік,  тҧрмыстық 
қызметі  мен  оның  кеңістіктік,  уақыттық,  кәсіби,  тҧрмыстық  факторлары 
(жағдайлары) ескеріле отырып қҧрылады. 
8.  Оқыту  нәтижелерін  ӛзектендіру  қағидасы.  Бҧл  қағида  оқушылардың 
кейінге  қалдырмай,  алған  білімдері  мен  дағдыларын,  сапаларын,  тәжірибеде 
қолдануын білдіреді. 
9.  Оқытудың  элективтілігі  қағидасы.  Ол  оқушыға  оқудың  мазмҧнын, 
мақсаттарын  , нысандарын,қайнар кӛздерін, қҧралдарын, мерзімдерін,  уақытын, 
орнынтаңдауда,  оқу  нәтижелерін,  сонымен  қатар  оқушылардың  ӛздерін 
бағалауда белгілі бір еркіндік берулерін білдіреді. 
10.  Білімдік  қажеттіліктерді  дамыту  қағидасы.  Бҧл  қағидаға  сәйкес, 
біріншіден,  оқу  нәтижелерін  бағалау,  оқу  материалын  меңгерудің  шынайы 
дәрежесін  айқындау  және  меңгерілмеген  жағдайда  оқытудың  алға  қойған 
мақсатына  қол  жеткізу  мҥмкін    болмайтын  материалдарды  анықтау  жолымен 
жҥзеге  асырылады;  екіншіден  оқу  ҥрдісі  оқушыларда,  оқытудың  белгелі  бір 
мақсатына  қол  жеткізілгеннен  кейін  нақтылануы  жҥзеге  асатын  жаңа  білімдік 
қажеттіліктерді қалыптастыру мақсаттарында қҧрылады. 
Сонымен  бірге,  оқытудың  педагогикалық  қағидалары  оқытудың 
андрагогикалық  ҥлгісі  сияқты  педагогикалық  қағидалары  мен  ҥлгісінен 
тҥбегейлі  ерекшеленеді.  Сонымен  бірге  оқытудың  педагогикалық  қағидалары 
кӛп  бӛлігінде,  ересектерге  білім  аясындағы  оқытушылардың  қызметіне  де 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №62009. 
 
62 
жатқызылуы  мҥмкін.  Алайда,  оқытудың  шынайы  тәжірибесінде,  оқытудың 
андрагогикалық  ҥлгісі  мен  оның  қағидалары  тҧтастай  және  толығымен,  толық 
кӛлемде қолданылуы мҥмкін болған жағдайда кездестіру мҥмкін емес. Жоғарыда 
қарастырылған  оқытудың  андрагогикалық  ҥлгісін  бір  жағынан  тҥпкілікті, 
ӛмірдің  барлық  жағдайларына  жарамды  ҥлгі  ретінде  және  екінші  жағынан 
барлық мәселелердің шешімі ретінде қарастыруға болмайды. 
Оны  сәйкесінше  жағдайларда  және  оқушылардың  белгілі  тобын  оқыту 
кезінде  қолдану  қажет.  Басты  міндет  –  оқытудың  педагогикалық  ҥлгісін  жою 
немесе  ауыстыру  емес,  қайта  адам  есейген,  оның  тҧлғалылығы  дамыған, 
ӛмірлік  тәжірибесі  жинақталған  сайын  оны  оқытуда  андрагогикалық 
қағидаларды мейлінше кеңірек қолдану болып табылады. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР: 
1.
 
Змеев С.И. Андрагогика: становление и пути развития/ педагогика,,1995, №2 
2.
 
Змеев С.И. Технология обучения взрослых М., 2002. 
3.
 
Образование взрослых / Вопросы образование  (ЮНЕСКО) 1982- №1,2 
4.
 
Беланже П. Образование взрослых и промышленно – развитых странах запада/ 
Перспективы ЮНЕСКО – 1992. 
5.
 
Третья Международная конференция по образованию взрослых в Токио/ 
Советская педагогика –М.,1973 
 
ТҤЙІНДЕМЕ 
Мақалада  ересектерді  оқытудың  теориясы,  андрагогикалық  білім  берудің 
тҥрлері мен нысандары қарастырылады. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  рассматриваются  теория  обучения  андрагогики,  виды  и  объекты 
андрагогического обучения. 

жүктеу/скачать 1,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: