аударылып  басылуына  арналған.  Онда  жазушының  революциялық  әдеб-

I
194
7.  Ү Л Т Ж А Н Д Ы   А З А М А Т
(Кошке  Кемеңгеров)
Кезінде  сталиндік  қиянаттың  құрығына  ілініп,  сол  қиянаттан  қаза 
тапқан  қазақ  зиялыларының  бірі,  ұлтына  бар  жанымен  қызмет  етем, 
халқымды  қайтсем  жақсылыққа  жеткізем  деген  жалынды  жолдың  со- 
ңында  жүріп,  «тор  шеңгелден»  қыспақ  көріп,  мерт  болған  көп  саңлақ- 
тың  бірі -   Қошке  (Қошмүхамед)  Кемеңгеров.  Заманында  бір  ауыз  сөз 
айтуға  болмайтын  Қошке  есімі  араға  алпыс  жыл  салып  өз  оқырманда- 
рымен,  замандастарымен,  әсерлі  әңгіме,  жалынды  жыр  сүйер  сүйікті 
ортасымен  қайта  қауышты.  Соңғы  төрт-бес  жылдың  ішінде  үлтжанды 
жазушының  өмірі,  шығармалары  хақында  әр  түрлі  мақалалар  жария- 
ланып,  автордың  өз  туындылары  да  әр  басылымнан,  әр  қырлы  елес 
беріп  жүр.  Қошкенің  ғасыр  қойнауында  қалып  қойған  шығармаларын, 
үрпаққа  үлгі  болар  әңгімелерін,  әлі  күнге  дейін  тақырып,  мазмұны  ма- 
ңызын  жоғалтпаған  туындыларын  зерттеумен  айналысып,  баспасөз 
беттерінде  жиі  жариялап  жүрген  жас  ізденуші  білімдарлардың  бірі -  
Д.Қамзабекүлы,  Р.Рүстембекова,  сонымен  қатар  автордың  өз  жақын- 
дары,  туыстары  да  қаламгерді  елге  танытуда  көп  көмек  көрсетуде.
Ал,  енді  тікелей  жазушының  өз  өмірбаяны  мен  шығармашылығына 
тоқталар  болсақ,  онда  Қошке  Кемеңгеров  1896  жылы  15  шілдеде  Омбы 
уезі,  Теке  болыстығында  дүниеге  келген.  Әке-шешесі  де  осында  түрған, 
әжесі -   Атан,  атасы -   Маман,  бабасы -   Ақша  Баянауыл  маңын  мекен- 
деген.  Ол  алғаш  проходская  школаны,  сосын  ветеринарлық-фельдшерлік 
мектептің  екі  класын  бітіреді.  Өзге  оқушылардан  оқшауланып,  өзінің 
алғырлығымен,  елгезектігімен  Қошке  ерте  көзге  түседі.  Мұны  бітіріп, 
ол  1913  жылы  тамыз  айының  бірінші  жұлдызында  Омбы  ауыл  шаруа-

шылық  училищесінің  ауыл  шаруашылық  бөліміне  түседі.  Мүнда  Қошке 
өзі  сынды  Смағүл  Садуақасов,  Асфандияр  Шорманов  және т.б.  білімдар- 
лармен  бірге  оқып,  етене  араласып,  оның  өмірге,  ортақ  қоғамға,  жалпы 
саясатқа  деген  көзқарасы  ашылып,  айқындала  түседі.  Осы  училище 
қабырғасында  жүріп,  ол  1915  жылы  өзінің  алғашқы  өлеңдерін  сол  кез- 
дегі  көпшілік  көңілінен  орын  алатын  басылымның  бірі  «Айқапқа»  беріп 
отырады.  Солардың  кейбіреуі  «Бақ  іздеген»,  «Жазғытүры»,  «Солғын 
гүл»,  «Пайғамбар» -   Пушкиннен  аударма,  «Сәскелдік  көлдің  жағасын- 
да» -   Никитиннен  аударма  деп  аталады.  Мәселен,  ол  өзінің  «Жазғытү- 
ры»  деген  өлеңінде  қазақ  халқының  өткен  өмірін  былай  деп  жырлайды:
Қарайды  жылы  жузбен  куннің  көзі.
Кулімдеп  сәлемдесер  дуние  жузі.
Куркіреп
, 
бурқыраган  өзендердің,
Бетінде  жылтыр  еді  көкиіе  музы.
Қуаныш  әрбір  затта  сезіледі,
Албырап  қушақ  жайып  жаз  келгені.
Солқылдап  қар  ериді  астан-кестен
,
Ескенде  қубыладан  өкпек  желі.
Қашады  уйдегі  мал  дала  жерге,
Кеңиді  қурысқанның  арқа  тері.
Айнадай  жарқырайды  аққу  дала,
Сарқырап  таудан  аққан  өзендері.
Қызгалдақ  желкілдейді  жаңа  шыққан,
Ойпаң  жер  көгалданар  бетегелі.
Қуарып  жапырақсыз  қалың  агаш,
Тунжырап  қайгылы  әңде  турушы  еді.
Аңқыган  қош  иіспен  мурын  жарып,
Көгеріп  жапырагы  гулденіпті.
Үшқан  қус,  жугірген  аң рахатта,
Жастарга  ойын-сауық  болды  кезі.
Кіріпті  табигаттың  әбден  турі,
Алтай  қыс  кетіп  еді  жердің  суры.
Тоя  алмай  қызыгына  жазгы  куннің,
Сайрайды  әнші  қустар  куні-туні.
Балалар  ойын  салар  жалаң  аяқ,
Домалап  әлсіздері  қалар  жылап.

196
Көңілді  әсіресе,  жас  балалар,
Әкесі  алыс  жолдан  келгендей-ақ.
Қаз-қатар  киіз  уйін  қазақ  тігер,
Көбейіп  малдың  асы  бірге  өнер.
Қызықты  тамаша  гып  қарауына,
Таза  орын,  ауасы  кең  аеқар  белдер!
Көгалда  жазгытуры  сауып  бие,
Сары  қымыз  сапырулы  тегенеде.
Ішкен  мас,  жеген  тоқ  болушы  еді,
Тусесін  енді,  журтым,  қандай  куйге  [114].
1915  жылы  Омбыда «Бірлік»  атты  қазақ жастарының үйымы  қүрыл- 
ды.  Бүл  үйым  үлт тәуелсіздігіне  аса  мән  беріп,  қазақ жастарын  бірлікке, 
елдікке,  татулыққа  шақырған.  Осы  үйымнан  таралып,  шығып  түрған 
«Балапан»  қолжазба  журналында  Қ.Кемеңгеров  редакторлық  қызмет 
атқарған.  «Журналда  негізінен  жастардың  тәй-тәй  басқан  алғашқы 
жазбалары,  өлеңдері,  шағын  әңгімелері  жарық  көріп  түрған.» -   дейді 
бүгінгі  әдебиет  зерттеушілері  өз  еңбектерінде.  Себебі,  бүгінгі  күні 
«Бірлік»  үйымы  туралы  там-түмдап  аз  ғана  деректер  жиналған,  ал  «Ба- 
лапан»  қолжазба  журналы  туралы  көрдік-білдік  деген  мәліметтер 
мүлдем  жоқ.  Қошке  ауыл  шаруашылық училищесін  1918  жылы  бітіреді. 
Енді  ол  Омбы  губерниялық  халық  ағарту  бөлімінің  саны  аз  үлттар 
жөніндегі  бөлімінде  нүсқаушы  қызметін  атқарады.
«Балапан»  журналынан  бастап  қазақ  баспасөзінің  бәріне  ат  салыс- 
қан  Қошке  қоғамдық  жүмыстарға  белсене  араласудан  да  ерекше  көзге 
түседі.  Осы  кезде  Омбы  қаласында  жас  алаштардың  қүрған  «Жас  аза- 
мат»  үйымына  мүше  болып  кіреді.  Осы  үйымның  Қызылжар  қаласын- 
да  шығып  түрған  «Жас  азамат»  газетіне  қаламгер  Кемеңгеров  редак- 
торлық  қызмет  атқарады.  Газеттің  алғашқы  саны  1918  жылы  30  шілде 
күні  жарық  көреді.  Бүл  басылым  қазақ  жастарының  баспасөзі  жастар 
органы  ретінде  шыға  бастады.  Ал,  бүл  органның  төрағасы  Байділда 
Мырзаүлы  болған  еді.  «Жас  азамат»  газеті  негізінен  қоғамдық-саяси 
мәселелерді  кеңінен  қамтыды,  өз  дәуірінің  саясатына  белсене  арала- 
сып, ел басындағы  қиыншылықтарды  ашық жазып, сынап  отырды.  Жал- 
пы,  газет  үлт  тәуелсіздігін,  қазақ  жастарының  бірлігін,  алаш  мүның 
жоқтады.  Сол  зам анда  өзі  қүралпы  шығып  түрған  «Сарыарқа», 
«Қазақ»,  «Бірлік  туы»  газеттерімен,  «Абай»  атты  журналмен  мазмү- 
ны,  көтерген  идеясы  жағынан  үндес  болды.  Газеттің  қатталған  22  саны 
бүл  күні  архивте  сақталған.

1919  жылы  Қ.Кемеңгеров  Омбы  губерниясының  халық  ағарту 
бөлімінде  жұмыс  істей  жүріп,  Қызылжар  қаласында  осы  жылдары  шы- 
ғып  түрған  «Бостандық  туы»  газетіне  белсене  араласады.  Қошке  өте 
талантты,  жан-жақты  білімдар  адам  болған.  Ол  мүнда  жүмыс  істей 
жүріп,  1919  жылы  Омбы  политехникалық  институтына  оқуға  түседі. 
Бірақ  мүнда  бір  ғана  жыл  оқиды.  Енді,  1920  жылы  7  желтоқсанда  Қош- 
ке  өзінің  досы  Мүратбек  Сейілов  екеуі  Қазақстан  Республикасы 
Сібіртөңкомындағы  өкілетті  Сібір  ауыл  шаруашылық  және  өндіріс 
институтының  малдәрігерлік  факультетінің  медицина  бөліміне  курс- 
тан  тыс  қабылданады.Таза  бітірген  оқуы -   медицина,  мамандығы  ме- 
дик  болса  да,  Қошке  жазушы,  қаламгер,  қарымды  журналист.  Ол 
үшінші  курсты  бітіріп,  1922  жылы  Ташкенттегі  Орта  Азия  универси- 
тетінің  медицина  факультетіне  ауысады.  Осы  жерде  Қошке  білімінің 
тереңдігін  тағыда  бір  рет  айтып  кетсек  артық  емес,  себебі  ол  ауысар 
кезде  21  пәннен  сынақтан  өтіп,  жоғары  бағаға  ие  болған.  Сөйтіп,  Қош- 
ке  де,  басқа  да  көптеген  өзі  түстас  қазақ  зиялыларымен  бірге  осы  уни-
верситет  қабырғасында  білім  алады.
Бүл кезде Орынборға қарағанда Ташкенттегі  саясат дүрыс еді.  Қошке 
Т.Рысқүлов  көтерген  үлттық,  этникалық,  діндік  түтастыққа  сеніп,  өзі 
де  осы  бағыттарда  жүмыс  атқарады.1922  жылы  желтоқсан  айында 
қүрылған  «Талап»  қауымдастығында  Х.Досмүхамедүлы,  М.Жүмаба- 
ев,  М.Әуезовтармен  ел,  халық  қамын  ойлауда  бірге  қызмет  көрсетіп, 
күш  жүмсайды.  1925  жылы  Ташкенттен  шығып  түрған  «Терме»  атты 
жинақтың бірінші  санында оның «Өткен  түрмыстан»  айдарымен  «Отар- 
шылдықтың  үсқындары»  деген  әңгімесі  жарық  көреді.
Автор  әңгіме  барысында  сол  кездегі  қазақ  елінің  ауыр  түрмысын 
баяндай  отырып,  отаршыл  империяның  шектен  шыққан  қорлық-маза- 
ғын,  өркөкірек  ожарлығын  айқын  суреттеп,  көрсетеді.  Мүнда:  Жаңа- 
тай  атты  қазақтың  бүйдасыз  түйесі  бақырып  қалып,  мүжықтың  атын 
үркіткені  үшін  урядниктен  жазықсыз  таяқ  жеген  бейшаралығы  тарих 
қойнауындағы  ащы  ақиқатты  тағы  да  көз  алдымызға  әкеледі.  Осы  бір 
суретті  Қошке  өз  әңгімесінде  өлеңмен  былай  деп  корсетіп  кетеді.
Асқар  белден  айырылган  ел  қайгылы,
Ерке  елінен  айырылган  бел  қайгылы.
Тамақ  үшін  сарнаган  ертеңді-кеш,
Елсіз,  жерсіз  еңіреген  мен  қайгылы.
Яғни,  әңгіме  төркінінде  бүл  бір  шумақ  өлең  тек  Жаңатай  қайғысы 
емес,  сол  заманда  барша  қазақ  басына  түскен  ел  қайғысы  еді.  Жазушы

198
қазақ  өмірінің  надандығын,  қорлығын  берумен  қатар,  әңгіме  соңын 
оптимисті,  болашаққа,  оқу-білімге  сенген  қазақ  жасының  көзқарасы-
мен  аяқтайды. 
1 
^  г  • 
Щ'• 
{'  * *
Әңгіме,  өлең  жазып,  қоғамдық  жұмыстарға  белсене  араласумен 
бірге,  Қошке  біраз мұғалімдік курстарда сабақ берді,  кейіннен өзі аяқта- 
ған  Орта  Азия  университетінің  көптеген  факультеттеріне  қазақ  тілінен 
де  сабақ  берді.  Сөйтіп,  байқап  отырғанымыздай,  бұл  қаламгер  тіл 
біліміне  де  біраз  ат  салысқан.
Қошке  1924  жылы  Ташкентте  шығып  тұрған  «Сана»  деп  аталатын 
ғылыми-танымдық  журналда  жауапты  хатшы  қызметін  атқарған.  Тек 
Омбыда  емес,  Ташкенттегі  САГУ-де  М.Әуезовпен  бірге  аспирантура- 
ны  бітірген.  Қазақ  тарихын  зерттеуде  «Езілген  ұлттар»  деген  деректі 
кітап  та  жазды.  Сонымен  қатар  «Жабропалықтар  ұшін  оқу  құралы» 
атты  екі  кітаптан  тұратын  «Қазақ-орыс  тілмашы»  атты  сөздік  еңбек- 
терінің  де  рөлі  өте  зор.  Әсіресе,  Омбыдан  шыққан  «Қазақ  тарихынан» 
зерттеуі  Қ.Кемеңгеров  есімін  көпке  танымал  етті.
Жазушы  талантының  тағы  бір  ерекше  атап  өтетін  құндылығы -  
Қошке  Кемеңгеров  қазақ  халқының  алғашқы  драматургтерінің  бірі. 
Осы  күнге  дейін  әдебиет  қойнауында  алғашқы  қойылым  М.Әуезов- 
тың «Еңлік-Кебегімен»  ашылды деп келсек, бүл  күні жаңа зерттеу, соны 
деректерге  сүйене  отырып  қазақ  театрының  алғашқы  қойылымы  1923 
жылы  қаңтардың  13  күні  Қ.Кемеңгеровтың  «Алтын  сақина»  атты  пье- 
сасымен  ашылғанына  көз  жеткіздік.  Мұнда  семья,  отбасы,  мәңгілік  ес- 
кірмейтін  тақырып -   ене  мен  келін  арасындағы  қатынас  суреттелген.
Бүл  пьеса жазушының әйелінің көмегімен  5  жыл жүріп,  ақыры  1997 
жылы  жарық  көріп,  дүкен  сөрелерінен-ақ  таралып  кетеді.  Бұл  жағынан 
қарасақ,  жазушы  өмірі  Мағжан  тағдырымен  үқсас.  Ал,  жалпы  өмірі 
Ж.Аймауытовтың  «Қартқожасына»  үқсас.  Тіпті,  жазушының  «Елмен
қоштасу»  өлеңіне  ән  де  жазылған.
Қаламгер  Қошке  1930  жылы  О Г П У -  НКВД  қармағына  ілініп,  1932 
жылға  дейін  НКВД-де  жатады.  Алдымен  Воронежге,  кейіннен  Омбыға 
жер  аударылып,  осы  жылдың  26  қараша  күні  атылады.  Араға  60  жыл 
салып  ақталып,  ортамызға  оралды.  Ең  алғаш  Қошке  есімін  Омбы  облыс- 
тық  архивінен  алынған  материал  бойынша  Р.Рүстембекова  «Қаламгер 
Кемеңгеров»  мақаласымен  елге танытты.  Сонымен  қатар  қаламгер  өмірін 
танытуда  өзінің  зайыбы  Гүлсім  да  көп  еңбек  көрсеткен.  Бүл  күні  жазу- 
шының  үрім-бүтағы  Ресей  елінің  Омбы  маңында  тіршілік  етуде.

8.  С А Т И Р А Н Ы Ң   С А Р Д А Р Ы
(Ңадыр  Тайшыңов)  [115]
Ол  Павлодар  облысының  Баянауыл  ауданында  дүниеге  келген. 
Қадыр  сол отызыншы  жылдары  Гогольдің «Өлі  жандарын»  ана тілімізге 
аударған.  Оның  кезінде  жазған  әңгіме,  сықақ,  фельетондары  да  жүрт 
аузында  сақталған.  Бектүров  өзінің  «Сәкеннің  соңғы  сәттерінде»  атты 
еңбегінде  оған:  «Қадыр  бесаспап  өнерпаз  жігіт,  етік  те  тігеді,  домбыра 
да  жасайды,  сурет  те  салады.  Сықақ  әңгімелер  де  жазады», -   деп  баға
|   берген.
Сатираны  Ілияс,  Бейімбетпен  қатар  өндірте  де  өткір  жазған  Қадыр. 
Ол  1926-1936  жылдар  арасында  Семейдің  «Қазақ  тілі»  және  «Еңбекші 
қазақ»,  «Ленишіл  жас»  газеттерінде  «Қапсыңқа»,  «Бүйрас»,  «Малтаң», 
«Малкелді»  деген  бүркіншек  аттарымен  көп  дүние  жариялады.  Бүл 
сықақ  шығармалары  1936  жылы  «Күлмеске  не?»  делініп  топтастырыл- 
ды.  1962  жылы  оның  әңгіме,  фельетондары  «Октябрь  үшқыны»  деген
атпен  қайта  басылды.
Қ.Тайшықов -   сынап,  сықақтаудың  шебері.  Ол  кез  келген  факті,
кезкелген  кемшілікті  фельетон,  сықақ,  өлең,  әңгіме  ете  қоятын  болған. 
Оның  бармаған  тақырыбы  кем  де  кем.  «Телефон-жеңгей»,  «Ханалар 
тарихы»,  «Табылған  хаттар»,  «Нота»  атты  фельетон  әңгімелерінде 
кейбір  жастардың  моральдық  үстамсыздығын,  жаңа  түрмыс  өркениетті 
мәдениеттің  мәнін  түсінбей,  мещандыққа  бой  алдыруын  келеке  етсе, 
«Демалыс»,  «Адасқандар»,  «Малқамбайдың  баяндамасы»  атты  шы- 
ғармаларында  жеке  мекеме  қызметкерлерінің  жауапсыздығы  мен 
көзбояушылығын,  сөйлей,  жаза  білмес  бейшаралығы  мен  көкмылжың- 
дығын  ажуалады.  Оқу,  ағарту,  мәдениет,  әдебиет  саласындағы  жауап-

200
сыздықтарды  да  ел  алдына  алып  шықты.  Сауатсыздықты,  тыныс  бел- 
гілерін  қоя  білмеуді,  күлді  көмештей  өлең  жазуды,  дүмше  аударма  жа- 
сауды  білгірлікпен,  төзімділікпен  сынап,  сықақтады.
Қадыр  үлкен  әлеуметтік  мәселелерге  де  барды.  Сайлаудан  аластал- 
ған  бай-манап,  молда-қажы,  атқа  мінерлердің  далбаса  айла-шарғысы 
(«Бүқа мініп  барайық деп едік»,  «Қырдың құмы,  Сырдың сүмы»),  қазақ- 
тың  үйлену  ісіндегі  ескі  әдет-салты  («Өзіміздің  күйеу»,  «Екі  таныс»), 
елге  шыққан  өкілдердің  бас  бүзарлығы  («Бар  жазығы -   Шүнақ-ау») 
бір  пара  сықақтарына  арқау  болды.
Сатирик  қай  тақырыпты  қозғап,  қандай дертті  сынаса да,  өткір тілді, 
күлкілі,  тартымды  етіп  жазды.  Бүл  үшін  барлық  амал-тәсілді  қолданды. 
Ең  алдымен  ол  әрбір  фактінің  негізінде  сюжет  жасайды,  көбіне  сықақты 
әңгіме  қүрады.  Бүл  түста  үшқыр  қиялмен  шебер-шебер  ситуациялар 
тудырады.  Мысалы,  «Телефон-жеңгей»  фельетонында  Зикен  мен  Зейніл 
бір-біріне  көңіл-ниетін  білдіруге  батпай  жүреді.  Бір  күні  Зикен  Зайып 
атты  жолдасына  Қалпақбай  дегеннің  бір  қызға  жазған  хатын  оқып  беріп 
отырады.  Сол  сәтте  телефон  шылдырайды.  Зикен  трубканы  алып,  қүла- 
ғына  тосып  отырып  хатты  оқи  береді.  Телефон  соққан  Зейніл  келіншек 
екен,  ол  үйып  тыңдайды.  Қалпақбайдың  хаттағы  сүйіспеншілік  туралы 
өлердей  сөздері  Зикеннің  соған  айтқаны  болып  шығады.  Осыдан  еке- 
уінің  беті  ашылады.  Телефон  жігіт  пен  қыз-келіншектердің  арасында 
жүретін  жеңгейлердің  қызметін  атқарып  кетеді.
«Өзіміздің  күйеу»  сықақ  әңгімесінде  Қозғамбай  балаша  киіндіріп, 
үлдай  көріп  жүрген  жалғыз  қызының  сандық  қабырынан  бір  керекті 
«дастабірнесін»  іздеп  жүріп,  Күлшетайына  (қызының  аты-  Т.Қ.)  жол- 
данған  жігіт  хатын  тауып  алады.  Мүны  жазған  жігітке  ат  шапан  айып 
тартқызамыз,  жазалаймыз  деп  жүріп,  өздерінің  лайық  көріп,  жорамал- 
дап  қойған  күйеу  баласын  үстап,  сабап,  рәсуасын  шығарады.  Осын- 
дай  ойға  келмейтін,  оңай  табылмайтын,  күтпеген  ситуациялар  Қадыр 
сықақтарын  мүлде  қызықты,  тартымды  етіп  жібереді.
Жазушы  сатирасының  көркем  де  күлкілі  болуының  екінші  сыры -  
онда  сықақтың  тілдік  қүрамдары  әрі  мол,  әрі  табылып  қолданылады. 
Бірде  автор  пікір,  болмысты  шебер  теңеу,  балау  арқылы  жеткізеді. 
«Жылқыайдаров»  дегенде  жүрт  үры  ит  кіріп  кеткендей  болатын  бол- 
ды»,  «Өжеттіктің  өріне  өгіздей  өрмелермін»,  «Өрмекшінің  өрмегін- 
д ей   ө р н ек т еп » ,  « Ш ек есін ен   м аса  тайып  ж ы ғы лғандай»,  «Е сек 
ж ү р г ізет ін   істік тей   қақпалап  отыратын  әк ім ш іл ік   найзасы », 
«Дәрігерім  сүзеген  сиыр  көзденіп  қарайды»,  «Қажы  үйген  көпедей

жалпия  отырып  іш  дәрет  алып  жатты»,  «Мүрын  деген -   бюрократтар- 
дың  өзге  заттардың  барлығынан  жоғары  үстайтын  ашамай  сықылды 
бір  жабдығы»,  «Қүлақ  деген  бастың  екі  жағында  қалқайған  пельмен 
пішіндес  екі  шеміршек»  деген  сияқты  еріксіз  күлдіретін  теңеулер -  
оның  барлық  шығармаларының  көркі,  нәрі.  Тағы  бірде  Қадыр  сөздің 
ирония  түріне  сүйенеді.  «Де»  атты  фельетонында  да  көп  адамдардың 
әдетіне  сіңген  теріс  істерін  сықақтаған.Сонда  ол  былай  жазады:
«Егер  шешен  болам  десең,  сатып  алсаң  да  бір  кішкене  жиналыс 
тауып  ал!  Тайға  мінген  баладай,  мінбеге  барып  таштия  қал!  Сол  қолың 
сүбеңде  болсын,  оң  қолың төбеңде  болсын.  Белсенді  болам  десең,  күні- 
түні  карта  ойнап,  он  бес  күн  арақ  ішіп,  он  алтыншы  күні  кеңсеге  төбе 
көрсет.  «Қайда  жүрсің?»  деуші  болса,  «науқаннан  науқан,  команди-
ровкада  жүрмін»  де!  »
Міне,  бүл  ирониялық  парадокс.  Автор  сырттай  сол  теріс  істерге
итермелеген  сияқты  болғанмен,  іштей  «олай  етпе!»  деп  отыр.  Ақыл- 
кеңес  өзінің  тура,  «Солай  ет»  деген  мағынасында  емес:  «олай  етпе» 
деген  мағынасында  түр.  Бүл  жазушының  интонациясынан  бір  білінсе, 
фельетон соңындағы «Мүның бәрі кеңес жүртшылығына керекті іс емес, 
бүлар  ескіліктің  сарқыны...  кертартпа  кеселдердің  қылықтары...Осы- 
ның  бәрінен  де  бізді  «қүдай  сақтасын  де!» -   дегенін  екі  білінеді.
Автордың сатиралық әсерлі, көркемділігінің тағы  бір сыры-пікір тап- 
қырлығында.  Ол  өзі  сөйлесе  де,  кейіпкерлерін  сөйлетсе  де  ой-пікірлері 
үтқыр,  алымды-шалымды  келеді.  Кейде  кейіпкерлердің  аузына  қуақы 
да  келісті  сөздер  салып,  сол  арқылы  олардың  көңіл-күйін  дәл  аңғарта- 
ды.  Өлгеннің  күнінен  ораза  үстаған,  ауызашарды  асыға  күткен  Ешман 
күннің  тез  бата  қоймағанына  ашуланып:  «Қасарып  түрып  алуын,  әрі 
қарай  итеріп  жіберер  ме  еді!», — деп  күнге  күңкілдейді.  Енді  бірде  мы- 
надай  әдемі  елес-суреттер  жасайды:  «Божы  шырт  етті.  Бержебай  арба 
ойнақ  қақты.  Шығыршықтар  сылдыр-сылдыр  сызып  келеді».
«Бүра  сөйлеу  күлуге  жақсы»  дегендей,  тағы  бірде  сатирик  жеке 
сөз,  жеке  атауларды  бүрмалап  айту  арқылы  сықаққа  күлкі,  көрік  бе- 

жүктеу/скачать 17,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: