МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ
БАЛАНЫҢ ТОПТАҒЫ ҚАРЫМ
-
ҚАТЫНАСТАРЫН
БАҒАЛАУ КЕЗЕҢІНДЕ ПСИХОДИАГНОСТИКАНЫ ЖҮРГІЗУ
ЕРЕКШЕЛІГІ МЕН ТАЛДАМАСЫ
Сабырова Куралай Аскарбековна,
Педагог-психолог, №35 «Сауле» балабақшасы,
ОҚО, Шымкент қаласы, sabyrovak@bk.ru
Садиков Бакит Халдарович,
магистрант «Ӛрлеу» БАҰО» ПҚБАИ,
ОҚО, Шымкент қаласы bakit_74@bk.ru
Мектепке дейінгі кезеңде балалар психологиялық және мінез-құлықтық
жағынан ерекшеліктерді меңгере бастайды, ал психодиагностикалық зерттеуде
осы қажеттіліктерге сәйкес нақты кӛрсеткіштер арқылы білім алынады.
304
Мектепке дейінгі кезеңдегі нормативті жас және жекелік даму ерекшелігінің
кӛрсеткіштері;
1)
Психологиялық кӛрсеткіштер: Шындықпен ӛзара қимыл (танымдық,
эмоциянальды және рефлексивті даму) жағдайы. Мотивациялық -қажеттілік
ӛрісі; Құндылық жүйесі (адамгершілік кӛзқарас). Жас ерекшелік (әрекет
түрлері: жемісті және процесті). Жекелік -эмоционалды ерекшелік.
2)
Психофизикалық кӛрсеткіш: жылдамдық, бейімділік, нерв жүйесінің
бірқалыптылығы.
3)
Психологиялық -педагогикалық ӛзара қимыл ерекшелігі жас
ерекшеліктік ӛзара қатынас.
Ӛзіндік сана тӛменгі деңгейде кӛрінеді, сондықтан аса назар аудару
кӛзделмейді.
Мектепке дейінгі кезеңде психодиагностиканы қолдану жас кезеңдері:
1.
Сәбилік кезең (1-3жас )
2.
Кіші және орта кезең (3-5жас)
3.
Мектеп алды даярлық (5-7жас)
Сәбилік шақта басты психодиагностикалық әдіс «табиғи эксперимент».
Баланың реакциясы мен қимылын бақылау арқылы анықталады. Мәлімет жинау
«заттық ойын» әрекетінде кӛп қарастырылады.
Кіші және орта жаста (3-5 жас) бақылау жекелік «заттық әрекеттен»
күрделеніп, ұжымдық түрге сюжеттік - рӛльдік ойынға ауысады. Психологтың
ӛзі бұл ойындарды ұйымдастырып жетекшілік ете алады. Осы жаста ӛзіндік
сана және бағалау (достармен, үлкендермен) деңгейі кӛтеріледі.
Жоғарғы мектепке дейінгі кезеңге (5-7жас) жоғарғы айтылған ойындарға
қоса, ойын ережелері «телімелі» тест варианттары, эксперт әдістері беріледі.
Тұлға аралық әрекет және бағалау қосылады. Танымдық процестерге
қарапайым психодиагностикалық әдістемелер және рефлексивті қабілетке
байланысты тапсырмалар қолданылады. Қалыпты психодиагностикалық кешен
психодиагностикалық жекелік картасына кӛрсетіледі [3].
Сонымен психодиогностика ӛмірдің бірінші айынан бастап, оның әр бір ай
мен әр жылда дамуын кӛрсететін әрбір балаға әдейі психодиогностикалық
карта толтырылуы тиіс [1].
-
Әр бір баланың психикалық тәрбиелік дамуының, орташа стандартпен
нормадан жақсы, жаман жақтары ауытқуының индивидуалдық ерекшеліктерін
анықтау.
-
Тәрбиенің үлгерімінің дәрежесін анықтау мақсатында жүргізілетін
дамытушы педагогикалық эксперименттерге жәрдем болатын психологиялық
кӛмек.
-
Баланың дарындылығын, берілгендерін, индивидуалдық ерекшеліктерін
және осы ӛлшемдерді дамыта түсуі және мақсат кӛздеуінің бейімділігі сонымен
қатар ғылыми негізделген кәсіптік кеңестің, кәсіптік таңдау бағдар
жұмыстардың жүргізілуі.
Педагог-психологтар мен тәрбиешілер және ата-аналарға қажетті
балаларды оқытуда және тәрбиеде барынша сәйкес келетін әдістерді таңдау
305
мәселесі, баланың қалыпты жағдайдағы психологиясытуралы жан-жақты
мәліметтерді қабылдау.
Мектепке дейінгі кезеңде қолданылатын арнайы тестік ереже:
Психолог пен бала арасындағы кеңістікті бірдей ұстау (кӛзбен кӛз)
Әрекетті таңдау ӛрісінің еркін кӛрінуі (ойын, сурет, қарым -қатынас).
Тесттегі әрекет ӛрісінің алмастырыла қолданылады (қарым-қатынас
құрастыру, қимыл -сурет).
Тест ӛткізгенде уақыт шектеледі (жас ерекшелігіне қарай 7-30 мин дейін)
Интеллектуалды қысымды алмастыру вербальды және вербальды емес
жүйеде.
Жеке бас дамуы телімелі әдісте эмоционалды қысым қысым экспрессивті
және ассациативті құрал ретінде.
Текстті қайталау жалпы диагностикалық бағытта әдістемелік құралдар
арқылы нәтижені береді,тест құрамын ӛзгерту.
Мектепке дейінгі мекемелерде психо-диагностикалық әрекет мазмұнына
қарай құрылымы: бала + тәрбиеші + ата -ана + психолог
Баламен жаттығу жұмыстарын орындауда мысалы: «Ӛз кӛңіл-күйін
бейнелеу»
Тапсырма:
Ӛз кӛңіл-күй, сезім, эмоциясын саналы басқару қабілетін дамыту.
Басқа адаммен әсер әсерлесуде ӛз сезімі мен кӛңіл-күйін ыңғайластыру
қабілетін дамыту.
Орындалу уақыты: 30 минут
Жүргізілу барысы: Балалар ӛз қалауындағы суретті салып, қажетті
ӛздерінің кӛңіл-күйлеріне қатысты оны бояйды.
Қажетті құрал-жабдықтар: Ақ парақ, қалам, түрлі түсті қалам, краска т.б.
Мәселен психологтың жеке баланы алғандағы бағалау талдамасы:
Мектепке дейінгі топтағы балалардың бірін-бірі ӛзара қабылдауы кӛптеген
факторларға байланысты. Балалардың ӛзара бірін-бірі қабылдауға оның негізгі
факторы ретінде топтағы балалар арасындағы қатынастар ғана емес, жеке
баланың топтағы қатынасы да әсер ете алады. Жеке баланың топты қабылдауы,
тұлғалардың ӛзара қабылдауы жүзеге асатын фон тәріздес. Осылайша, баланың
топты қабылдау мәселесі, тұлғалардың бірін-бірі қабылдауда екі түрлі
әлеуметтік - перцептивті процесті байланыстыратын негізгі мезет.
Ұсынылып отырған әдістеме баланың топты қабылдауының үш мүмкін
―типін‖ анықтауға жағдай жасайды. Қабылдаушының дербес іс-әрекетіндегі
топтың рӛлі, қабылдау типінің кӛрсеткіші ретінде анықталады.
1 - тип. Бала топты ӛз іс-әрекетінің кедергісі ретінде қабылдайды немесе
оған бейтарап қатынаста болуы мүмкін.
Топтың бала үшін дербес құндылығы жоқ. Мұның барлығы іс-әрекеттің
біріккен формаларынан бас тарту, дербес жұмыс атқаруға ынталану,
басқалармен қатынасына шек қою сияқты әрекеттерінде кӛрінеді. Бұл ―дербес
‖топ.
306
2 - тип Бала топты қандайда бір мақсаттарға жетуге ықпал ететін құрал
ретінде қабылдайды. Сонымен бірге, топты бала ―пайдасы‖ жағынан
бағалайды. Кӛмек кӛрсете алатын, қиын мәселелерді шеше алатын немесе
қажет ақпараттың кӛзі ретінде топтың беделділерімен араласуға тырысады. Бұл
―прагматикалық‖, яғни ―пайдакүнем‖ тип.
3 -тип Бала топты дербес құндылық ретінде қабылдайды. Бүтіндей топқа
ортақ және оның жеке мүшелерінің мәселелері бірінші жоспарда. Топтың әрбір
мүшесінің жетістігіне қызығушылық таныту және топтың біріккен іс-әрекетіне
ӛз үлесін қосу әрекеттері кӛзге түседі. Жұмыстың ұжымдасқан түрлеріне
қажеттілігі басым. Бұл ―ұжымдық ‖ топ.
Жоғарыда анықталған үш типтің негізінде зерттелінуші жеке баланың
топты қабылдауының басым типін анықтауына жағдай жасайтын арнайы анкета
құрастырылған [5].
Топты зерттеу нәтижесінде алынған жауаптардың негізінде жеке баланың
топты қабылдаудың әрбір үш типі бойынша ұпайлары есептелінді.
Зерттеудің нәтижелері кестеде берілген. Мысалы:
Жеке балаңың топты қабылдау типі.
№
Сыналушының аты жӛні
Дербес
Прагматикалық
(пайдакүнем)
ұжымдық
Тип
1
.
Баймурзаев Аслан
9
1
4
Д
2
.
Шаменова Айжан
5
2
7
Ұ
3
.
Ермекбай Мӛлдір
7
4
3
Д
4
.
Шатпықова Зере
11
1
12
Д
5
.
Қайдарова Айнур
3
3
8
Ұ
6
.
Есімжанова Жадыра
5
5
4
Д+П
7
.
Бакирова Жансая
8
4
2
Д
8
.
Баймурзаева Әйрегім
6
3
5
Д
Индивидтің топты қабылдауының ұжымдық типі 2 адамда байқалды (25%),
Дербес тип 5 адамда (65 %), прагматикалық (пайдакүнем) жоқ адамда
байқалады.
Сонымен
қатар
аралас
типтер
де
кездесті:
дербес
прагматикалық(пайдакүнем). 1 ( 10 %) адамды қамтыды [7].
Қорыта келе:
Психологиялық зерттеулерді жүргізу кезінде зерттеу
әдістерін нақтылы методикаларды сондай-ақ нәтижелерін сандық жағынан
ӛндеудің әдістерін тура таңдай білудің маңызы зор. Алайда, әдіс қаншалықты
сәтті және дұрыс тандалып алынғанымен әдістер жүйесін пайдаланған жӛн.
Мұндай жағдайда неғұрлым толық, терең мазмұнды, ал ең бастысы объективті
иәтижелер алуға мүмкіндік туады.
Балалар психологиясының негізгі зерттеу әдістеріне жалпы сипаттама
беруде бір қарағанда біздің әрқайсымызға оңай, тіпті таныс сияқты болып
307
кӛрінетін жәйт күнбе-күнгі психикалық ӛмірімізге мұқият үңіліп қарасақ, ӛзіне
тән заңдылықтары бар аса күрделі қасиет екендігі, психикалық ӛмірді де
атомның құрылысы сияқты жай кӛзбен қарап ажырату қиын.
Адамның психологиялық ерекшеліктерін білу үшін, осы ғылымның
зерттеу әдістерімен танысуымыз керектігі, әр ғылымның ӛзіндік ерекшелігіне
қарай дербес зерттеу әдісінің болуы, осы әдістер арқылы сол ғылымның сан
алуан заңдылықтарын зерттеуге мүмкіндік тууы, егер ғылымда ӛзіне тән әдіс,
яғни зерттеу әдістері болмаса, ол нағыз ғылым болудан қалатыны, басқа да
ғылымдар тәрізді психология ғылымының да ӛзіне тән әдістері бар екендігі, бұл
әдістер осы ғылымның кӛп жылғы даму жолында түрлі тексерулерден ӛтіп,
сұрыпталу арқылы қалыптасқаны, психикалық әрекетті де белгілі мақсатқа
байланысты жоспарлап, арнайы белгіленген және мұқият ұйымдастырылған
әдістер арқылы зерттелінуі, зерттелінетін адамның кӛп рет қайталанған іс-
әрекеттері мен қылықтары, сӛз саптауы мен бет пішініндегі мәнерлі
қозғалыстары да, бізге оның ойлауы мен сӛйлеуінің, сезімі мен еркінің,
темпераменті мен мінезінің ерекшеліктерін білуге біршама жәрдемдеседі.
Әдебиеттер:
1.Жарықбаев К. «Психология», Алматы 1993 жыл
2.Жарықбаев «Жантану негіздері» Алматы, 2002 жыл
3. Исмайлова Д.А., Абишева Ж.А. Развитие личности ребенка в процессе
предшкольной подготовки. А., 1998.-с.6.
4. Бодалев А.А. Общение и развитие психики. М., 1986.
5. Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения: опыт теротического и
экспериментального психологического исследования. -М., 1986.
6. Лисина М.И. Общение, личность и психика ребенка. М.,1997
7. Ковалев А.Г.Личность и пути ее формирования. М.,1970.
ИНДИВИДУАЛЬНЫЙ МАРШРУТ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ
СЕРТИФИЦИРОВАННОГО УЧИТЕЛЯ
Саворовская Татьяна Юрьевна,
Тренер ЦУП ФАО НЦПК «Ӛрлеу»
Институт повышения квалификации
педагогических работников по Павлодарской
области, Казахстан, Павлодар, tipo_ipk@mail.ru
«Успех это сумма небольших усилий, повторяющихся изо дня в день», -
говорил американский писатель Роберт Кольер. Все значительные
профессиональные достижения наших сертифицированных учителей это
результат непрерывного каждодневного педагогического творчества.
Наиболее впечатляющих результатов достигают ученики тех педагогов,
которые умеют определять масштабные, но реальные цели своего
профессионального роста, прокладывать свой индивидуальный маршрут
совершенствования. Успешные ученики могут быть только у успешного
308
учителя.
В любой профессиональной деятельности должен быть ощутимый,
весомый результат. Не стоит полагаться на волю случая: попросят ли учителя
выступить на педагогическом совете, пригласят ли на научно-практическую
конференцию.
Профессиональную
вершину
легче
покорить,
если
запланировано ее покорение и рассчитаны все шаги по пути к ней.
Чтобы запланировать результат, надо взвесить на что «тянет» ваш опыт
практической деятельности: на статью, доклад на научно-практической
конференции, на обобщение опыта или на публикацию в открытом
профессиональном сообществе. Если определили, какой нужен результат,
определяем
необходимые
шаги
для
реализации
цели,
составляем
индивидуальный маршрут совершенствования.
Например,
как
этот,
составленный
учителем
математики:
https://cloud.mail.ru/public/D4ip/ibfDNsRue.
Любые шаги по совершенствованию своей педагогической практики
должны вытекать из анализа исследования на практике и мониторингов своей
деятельности.
Критерии и показатели состояния своего преподавания [2, с.32] можно
мониторить по следующим индикаторам:
1. Гуманизация учебного процесса:
• доступность;
• создание благоприятного психологического фона;
• соблюдение прав и свобод обучаемых.
Индикатор: отсутствие жалоб и нареканий со стороны детей и родителей.
2. Здоровьесберегающая направленность учебных занятий:
• учет возрастных особенностей аудитории;
• создание благоприятного психологического климата;
• использование приемов, способствующих появлению и сохранению
интереса к учебному материалу;
• создание условий для самовыражения обучающихся;
• инициация разнообразных видов деятельности.
Индикатор: количество заболеваний за год.
3. Развитие компетенций (развивающая направленность учебных
занятий):
• исследовательские;
• мыслительные;
• речевые;
• общекультурные;
• ценностно-смысловые.
Индикатор: количество участвующих в олимпиадах, конкурсах и сетевых
проектах, их достижения.
4. Результативность методической работы:
• использование мультимедийных дидактических материалов;
• интегрированность учебного материала;
309
• использование приемов, учитывающих и развивающих индивидуальные
особенности обучаемых;
• использование приемов, направленных на социализацию обучаемых.
Индикатор: 100% обеспеченность дидактическими материалами учебных
занятий, количество публикаций в СМИ, докладов и выступлений на МО и
педсоветах.
5. Профессиональная компетентность:
• обеспечение вариативности образовательного пространства;
• владение методами и средствами педагогической диагностики;
• учет особенностей аудитории;
• развитие познавательной культуры обучаемых;
• развитие коммуникативной культуры обучаемых;
• создание благоприятного микроклимата;
• владение развивающими методами и технологиями.
Индикатор: качество знаний обучающихся.
6. Обновление содержания обучения:
• фундаментальность;
• развивающая направленность;
• интегрированность учебного материала.
Индикатор: 90-100% обновление УМК за год.
Систематически, с определенной периодичностью, должны проводиться
эти мониторинги и их анализ. Сразу хочу отметить, что не вижу смысла в
традиционных мониторингах, когда один класс сравнивается с другим по
успеваемости и качеству знаний за разные годы обучения. Уверена, что это
неправомерные сравнения, и необходимо сравнивать степень обученности и
уровень развития различных умений и навыков каждого учащегося в динамике.
На каждого ученика я заполняла диагностические карты с графиками, которые
и отражают эту динамику, и также служат руководством для дальнейшего
планирования действий. Эффективным инструментом могут служить
рейтинговые оценки учебной деятельности учащихся, если определены верные
параметры этой деятельности.
Помочь проанализировать собственную профессиональную деятельность
могут различные виды портфолио, прежде всего портфолио развития. При
создании и наполнении электронного портфолио от учителя требуются умения
конструировать, моделировать и проектировать свою профессиональную
деятельность.
Классификация портфолио:
портфолио развития - собирается в процессе педагогической
деятельности с целью самооценки прогресса в работе учителя и накопленного
им опыта в течение определенного времени;
отчетный портфолио - свидетельствует о достижении учителем
определенного результата при завершении работы над каким-либо проектом
или для аттестации;
демонстрационный портфолио - это коллекция лучших работ учителя
310
и его учеников. Данный вид портфолио используется для интервью при приеме
на работу или для участия в профессиональном конкурсе.
Портфолио развития может иметь содержание:
- зафиксированные параметры предполагаемой работы до начала учебного
года, результаты анкетирования, тестов и других видов диагностики;
- обоснование актуальности выбранной темы (осуществляется автором
самостоятельно или с учетом целей, задач, тематики группы преподавателей);
- этапы достижения результата и все промежуточные разработки;
- содержание должно описывать фактический материал исследования на
практике различных аспектов своей деятельности педагогом, дающий
основание для выхода на конкретную методическую разработку (пособие,
рекомендацию, статью);
- выход на решение (вариант) исследуемой проблемы описывается
преподавателем как последовательность целей, задач, способов их коррекции,
методов оценок (схема анализа механизма раскрытия проблемы);
- описание саморефлексии успеха и способа его достижения.
Схема формирования портфолио совершенствования преподавателя:
- психологические компоненты (план коррекции личных черт);
- виды деятельности (апробация новых методик и технологий);
- авторские разработки;
- групповые проекты;
- программы, планы;
- технологии, методики.
С каждого наименования можно сделать гиперссылки на текстовые,
графические, аудио и видео документы, таким образом, портфолио будет более
полным.
Система цифровых папок на компьютере может быть такая:
№
Главная
папка
Внутренние папки
1.
Планирование
Планирование
профессионального
роста
-
Индивидуальный маршрут самосовершенствования
1.1.
Планирование
по
предмету
долгосрочное
(календарно-тематическое, модульное)
1.2.
Планирование по предмету среднесрочное (блок
или модуль)
1.3.
Планирование
по
предмету
краткосрочное
(поурочное)
1.5 План воспитательной работы с классом
1.6 План научно-исследовательской работы
1.7 План проведения диагностик и мониторинга
2.
Диагностика
2.1 Входное анкетирование
2.2 Тематическое или специальное анкетирование
2.3 Листы обратной связи по урокам
2.4 Анкетирование родителей
311
2.5 Обработка результатов диагностики
2.6 Карты развития учащихся
3.
Творческие
работы
учащихся
1.1
Лучшие работы учащихся на уроке
1.2
Лучшие проекты
1.3
Лучшие творческие работы (неформальные)
1.4
Грамоты, сертификаты, дипломы учащихся
1.5
Предметные олимпиады (научно-практические
конференции)
4.
Учебно-
методический
комплекс
4.1 Дидактический материал к урокам
4.2 Электронные учебники
4.3 Учебное видео
4.4 Презентации и видео к классным часам
4.5 Программное обеспечение
4.6 Паспорт кабинета
4.7 Контролирующий материал (тесты, контрольные)
4.8
Методические
указания
к
выполнению
практических работ
4.9 Справочные материалы
5.
Личные
документы
5.1
Скан диплома
5.2
Скан удостоверения
5.3
Скан трудовой книжки
5.4
Сканы грамот
5.5
Сканы сертификатов повышения квалификации
6.
Издательская
деятельность
6.1
Сканы публикаций
6.2
Статьи
6.3
Доклады на МО, педсоветах
Важно системно собирать информацию. Например, в течение пяти лет я
собирала лучшие творческие работы учащихся в электронном виде. После
каждого урока самые интересные, креативные, необычные работы я
сканировала и раскладывала в специальные папки на компьютере. Эта
системность помогает лучше отслеживать рост творческих способностей
учеников и более оптимально учитывать их индивидуальные потребности в
обучении. Если нужно представить доказательства качественного прогресса в
обучении учащихся, это легко сделать, используя накопленный материал.
Могут помочь и облачные технологии. Все нужные документы,
программное обеспечение и нужные для работы файлы, я храню в облаке на
портале https://cloud.mail.ru. Благодаря этим технологиям, в любом городе мира
можно ими воспользоваться, просто открыв свою почту. Иногда невозможно
предусмотреть, какие документы или рабочие материалы могут понадобиться в
командировке,
облачные
технологии-
надежная
страховка
на
все
непредвиденные случаи.
Совершенствование педагога, на мой взгляд, это процесс исследования,
освещения всех уголков своей профессиональной деятельности, и когда больше
не останется темных мест, это будет означать наполнение светом
312
профессиональных знаний до такой степени, когда ими необходимо делится.
Дерзайте, и пусть девизом вашей профессиональной карьеры станет
сентенция: «Уходя оставить свет - это больше, чем остаться».
Литература:
1. Роберт Кольер «Тайна веков. Как стать счастливым и преуспевающим»:
Центрполиграф, Москва, 2013.
2. С.В. Кульневич, В.И. Гончарова, Т.П. Лакоценина «Управление
современной школой». Выпуск II. Организация и содержание методической
работы: Практическое пособие для школьной администрации, руководителей
методических объединений, методистов, учителей, студентов педагогических
учебных заведений, слушателей ИПК. -Ростов-н/Д: Изд-во "Учитель", 2003.
Достарыңызбен бөлісу: |