Ббк 1. Қаз б 20 Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитеті


сабақтас деліп ата лады. а) Салалас сөйлем



Pdf көрінісі
бет155/230
Дата08.04.2022
өлшемі2,77 Mb.
#30397
түріБағдарламасы
1   ...   151   152   153   154   155   156   157   158   ...   230
Байланысты:
Тіл-құрал

сабақтас деліп ата лады.
а) Салалас сөйлем
Салалас құрмаластың қиысуы 5 түрлі болады: 1) Жиылыңқы. 
2) Қайырыңқы. 3) Айырыңқы. 4) Сұйылыңқы. 5) Қойылыңқы.
Егерде  бірнеше  сөйлемнің  қиысуы  бірыңғай,  бір  беткей 
болса,  жиылыңқы  қиысу  болады.  Мәселен:  «Үлкен  бастар, 
кіші қостар» немесе «Ел де жатты, ай да батты».
Егерде алдыңғы сөйлемге кейінгі сөйлем қарсы мағыналы 
болып  қиысса,  қайырыңқы  қиысулы  болады.  Мәселен: 
«Қылыш жарасы бітер, сөз жарасы бітпес» немесе «Мен бар-
дым, сен үйде болмадың».
Екі ұшты мағыналы сөйлемдер қиысқан жерде айырыңқы 
қиысу болады. Мәселен: «Не сен түрарсың, не мен түрармын». 
Не болмаса «Не атың жазым болар, не ер-тұрманың шығындар».
Егерде маңызды, нығыз айтылған сөйлемді басқа сөйлемдер, 
баяндап  тұрса,  ол  сұйылыңқы  қиысу  болады.  Мәселен:  «Са-
быр түбі сары алтын, сарғайған жетер мұратқа, асыққан қалар 


254
ұятқа» не болмаса, «Шалқайғанға шалқай, пайғамбардың ұлы 
емес, еңкейгенге еңкей, атаңнан қалған құл емес»
33
Егерде алдыңғы сөйлемдерді кейінгі сөйлем қорытып айт-
са, қойылыңқы қиысу болады. Мәселен: «Не өгіз өлер, не арба 
сынар – екеуінің бірі болар». Немесе «Мал да керек, жан да ке-
рек, білім де керек – бәрі де керек». Не болмаса, «Көк шалғын, 
ағаш, бұлақ – бәрі жақсы»
34
Салалас  сөйлемдердің  аралары  әуелі  кіші  тыныс  –  теріс
35
 
үтірмен айырылады. Екінші ортаншы тыныс – үтірлі ноқатпен 
айырылады.  Сұйылыңқы,  қойылыңқы  жалғасу  бар  жер-
де  қойылтушы  сөйлемнің  алдына  ұзын  сызық  ()  қойылады. 
Сұйылтушы сөйлемнің алдында қос ноқат (:) қойылады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   151   152   153   154   155   156   157   158   ...   230




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет