ғыш болып табылатын иондық сорап қызметінің арқасында концен-
трациялық градиентке қарсы тасымалданады. Осы сорап қызметінің
нәтижесіңце торша ішінде торшааралық сұйықпен салыстырғанда
калий иондарының концентрациясы 50 есе көп, натрий иондарының
концентрациясы 8-10 есе аз болады. Мембрананың калий иондарына
деген өтімділігі жоғары болғандықтан олар торша сыртына толассыз
шығып отырады да, торша ішінде аниоңдар қалады. Аниондар мемб-
рананың ішкі беткейіне электростатикалық күшпен тартылып, оған
теріс заряд береді. Сондықтан иондардың трансмембраналық айыр-
масы пайда болып, торша мембранасының ішкі беткейі теріс, сыртқы
беткейі оң зарядталады.
Әрекет потенциалы мембраналық потенциалдың қысқа мерзімдік
тербелісі (реверсия) нөтижесінде туындайды. Бұл процесс екі сатыда
өтеді. Үйексіздену сатысьщда қозған учаскеде мембрананьщ натрийлік
арналары ашылып, натрий иондары торша ішіне өтеді де, мембра-
наны ң сыртқы беткейі теріс, ішкі беткейі - оң зарядталады. Қозу
шыңында мембраналық потенциал деңгейі +30- +40 мВ жетеді. Кері
үйектену сатысында мембранадағы натрийлік арналар жабылып,
калийлік арналар ашылады. Иондар алмасуының нөтижесінде мемб-
рананың бастапқы заряды қалпына келеді. Осыдан соң гиперүйекге-
ну (күшті үйектену) процесі жүріп, мембраналық потенциал ты-
ныштықтығы деңгейден шамамен 10 М В-қа, немесе - 80 мВ көр-
сеткішіне дейін төмендейді.
Нерв импульсі талшық бойымен қозған және қозбаған учаскелер
арасында жергілікті (шектеулі) токтың пайда болуы нәтижесінде
таралады. Ет талшығы мен үлпексіз нерв талшықтарында қозу тол-
қы ны бірсыдырығы, секундына 3 м жылдамдықпен, ал үлпекті нерв
талшықтарында секірмелі (сальтаторлы) түрде 30-120 м жылдамдық-
пен тарайды.
242-сурақ. Синапс (жалгагыш) деген не, оның щрылымы қандай?
Синапс, немесе жалғағыш, деп қозуды немесе тежелуді біржақты
өткізетін торшааралық үзілмелі байланыстың ерекше түрін айтады.
Ол арқьілы қозу толқыны жүйке талшықтарынан атқарушы құрылым-
ға - жүйке, ет, без торшаларына,- беріледі.
Синапс негізгі үш бөлектен - алдыңғы шептік (пресинаптық),
артқы шептік (постсинаптық) мембраналардан жөне синапс сандауы-
нан, тұрады. Бітер жерінде аксон ұшы миелин қабығын жоғалтып,
сөл жуандайды да, бірнеше тарамдар түзеді (43-сурет). Осы тарамдар
мембранасы алдыңғы шептік мембрана деп аталады. Оның ішінде
митохондриялар мен медиаторлы көпіршікгер орналасады. Аксон
228
Достарыңызбен бөлісу: