Тітіркендіргіш әсеріне
бейімделу шапшаңдыгына қарай рецептор-
лар жылдам бейімделгіш, немесе фазалық, жөне баяу бейімделгіш,
немесе тонустық, болып екіге бөлінеді.
245-сурақ. Қозу рецепторларда қалай туындайды және ол қалай
таралады?
Рецепторлардың барлық түрлерінде сыртқы орта энергиясы (жа-
рық, механикалық эсер, жылу т.б.) түрленіп, рецепторлық торшалар
“тіліне” айналады. Тітіркендіргіш өсерімен рецептор мембранасыньщ
иондарға өтімділігі жоғарылап, нерв ұшына натрий иондары өтеді де,
мембрана үйексізденіп, рецепторлық потенциал (РП) іуьшдайды. РП
мембраналық потенциал деңгейі 80-нен 30 мВ-қа дейін төмендеген
кезде, демек мембрана жартылай үйексізденгенде пайда болады.
Тікелей сезінетін рецепторларда РП алдымен генераторлық (қоз-
дырушы потенциалға -ГП), содан соң нерв талшығының өрекет по-
тенциалына айналады. Сатылы сезінетін рецепторларда РП нерв ұшы-
ның артқы шептік мембранасында үйексіздену процесін тудыратын
химиялық медиаторлардың бөлінуіне себепші болады. Осының
нәтижесінде негізгі рецепторлық торшалар өсінділерінің ұшында ГП
пайда болып, ол бірден нерв талшығының өрекет потенциалына ай
налады. Сатылы сезінетін рецепторларда РП нерв ұшының артқы
шептік мембранасында үйексіздену процесін тудыратын химиялық
медиаторлардьщ бөлінуіне себепші болады. Осының нөтижесінде негізгі
рецепторлық торшалар өсінділерінің ұшында ГП пайда болып, ол
бірден нерв талшығының өрекет потенциалына айналады. Аталған
жайлардың қайсысьшда болмасын генераторлық потенциал әсерімен
туындаған үйексіздену нөтижесінде сезімтал нервтерде тітіркеніс
(нерв импульсі) пайда болады. Тітіркеніс өрекет потенциалы түрінде
аксонның қозу табалдырығы томен бастапқы сегментіне бағытгалады
да, одан әрі нерв талшығы бойымен таралады. Сезімтал нерв ұштары
қабылдаған әсерлер ОНЖ-не кодпен (шартты белгілермен) хабарла-
нады. Тітіркендіру қарқыны РП амплитудасы түрінде белгіленеді
(кодқа айналады). РП мөлшері тітіркендіргіш күшіне байланысты.
Өз кезегінде сезімтал нервтердегі импульстер жиілігі РП жиілілігіне
тікелей төуелді болғандықтан, орталыққа тепкіш тітіркеністер жиілілігі
де тітіркендіргіш күшіне байланысты болады.
•
246-сурақ. Вегетативтік жуйке жүйесі деген не, оган қандай қүры-
Достарыңызбен бөлісу: