Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан



Pdf көрінісі
бет148/157
Дата10.04.2022
өлшемі13,53 Mb.
#30525
1   ...   144   145   146   147   148   149   150   151   ...   157
Байланысты:
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy

дөңгелек  жөне  сопақша  тесіктер.  Дөңгелек тесікті  иірім  түтіктер 
(үлу) терезесі дейді. Одан сөл төменірек орналасқан сопақша тесікті - 
сага (кіреберіс) терезесі деп атайды.
Іш кі қүлақ,  немесе  иіытырмақ (лабиринт), самайдың қайырш ық 
сүйегінің ішінде жатады (54- сурет).  Ол бірінің ішінде бірі орналасқ- 
ан  сүйекті  және  жарғақты  шытырмақтан  түзілген.  Бұл  екі  құры- 
лымның арасында перилимфа, ал жарғақты лабиринтгің ітнінде эндолим­
фа (ішкі с ү й ы қ ) болады.
Сүйекті лабиринт үш қүрылымнан - сағадан (кіреберіс),  иірімді 
түтіктен  (үлудан)  жөне жартылай дөңгелек түтіктерден,  — түрады. 
Саға мен иірімді түтік есту мүшесін құрайды. Ал сағада орналасқан 
қапшықтар мен жартылай дөңгелек түтіктер тепе-теңдік (вестибула- 
лы қ) аппараты болып табылады. Демек, ішкі қүлақта есту жөне тепе- 
тендік мүшелері орналасқан.
Сага - кішкентай қуыс.  Ол сопақша жөне дөңгелек қапшықтарға 
бөлінеді.  Сопақіиа қапиіық жартылай дөңгелек түтіктермен, ал дөңге- 
лек қапиіық - иірімді түтікпен жалғасады.
Иірімді түтік  (үлу)  -  орталық білікті  бойлай  спираль төрізді екі 
айналым жасай орналасқан иірімделген құрылым. Рейснер мембра- 
насы мен негізгі мембрана арқылы ол үш жіңішке арнаға - сопақша 
тесікген басталатын сага өзегіне, дөңгелек тесікпен жалғасатын дабыл 
өзегіне жөне иірімді түтік өзегіпе, - бөлінеді. Алғашқы екі өзек иірімді 
түтіктің  төбесінде  бір-бірімен  тар  тесік  —  геликотрема,  -  арқылы 
жалғасады жөне олардың қуысы перилимфамен толған. Ал, иірімді 
түтік өзегі эндолимфамен толады да, мүнда дыбыс толқынын қабыл- 
дайтын Корти мүшесі орналасады.
55-сурет .
Үлудың (иірімді түтіктің) 
көдценең кесіндісі;
1
-саға (фисгибула) өзегі, 
2
-дабыл өзегі, 3-жабынды табақша, 
4-үлу (иірімді түтік) өзегі,
5- Рейснер мембранасы,
6
- негізгі мембрана, 7- үлу 
нервы, 
8
-түкті торшалар.
5
284
Корти мүшесі - күрделі құрылым  (55-сурет).  Ол  негізгі мембра- 
наның ішкі беткейін бойлай орналасқан есту торшапары мен сүйеніш 
т орш алардш   құралады.  Есту  торш аларыны ң  ұш ы нда  жіңіш ке 
кірпікшелер болады. Олар дыбыс толқыньшьщ өсерін қабылдайды. 
Осы торшалардың үстінде бір ұшы сүйекті тұлғаға жалғасқан, екінші 
ұшы бос жататын жабынды табақша орналасады.
Қ ұлақ қалқаны қабылдаған дыбыс толқыны есту жолы арқылы 
дабыл жарғағын тербелтеді. Бұл тербеліс есту сүйектерінің тізбегімен 
сопақш а тесікке  беріліп,  саға өзегіндегі  перилимфаны толқытады. 
Одан өрі толқын геликотрема арқылы дабыл өзегіндегі сұйы ққа та- 
райды. Осы толқын өсерімен негізгі мембрана тербеліп, оған бекіген 
есту торшаларьшың түктері жабынды мембранамен түйіседі де,  бұл 
торшаларда қозу пайда болады. Қозу процесі үлу жүйкесінің үштары- 
нан есту жүйкесіне беріледі де, одан өрі есту жолымен сопақш а ми, 
аралық ми арқылы үлкен ми сыңарларының самай бөлігінде орнала- 
сқан есту талдағышының қыртыстық бөліміне беріледі.
295-сүрақ.  Вестибулалық аппарат дегеніміз не,  ол қандай қызмет 
атқарады?
Ішкі құлақ сағасы мен жартылай дөңгелек түтіктер вестибулалық 
аппаратты құрайды.  Вестибулалық аппарат дененің жазықтықтағьі 
жағдайын бағдарлауды жөне тепе-теңдікті сақтауды қамтамасыз етеді.
Жартылай дөңгелек түтіктер бір-біріне перпендикуляр үш бағыт- 
та орналасады. Әр түтікгің бір үшында ампула тәрізді аздап кеңейген 
бөлік болады. Жарғақты түтіктің осы бөлігінде ескек пішіндес, жар­
тылай мөлдір іркілдек затпен оралып жататын кірпікті ұзын рецеп- 
торлық  торшалар  орын  тебеді.  Осы  құрылым  бастың  кеңістіктегі 
жағдайын қадағалап отырады.  Бастың кеңістіктегі жағдайы,  қозға- 
лыс бағыты  өзгерсе, немесе айналмалы қозғалыс басталса, эндолим­
фа осы рецепциялық торшаларды толқытады, қозу тудырады. Осы- 
дан ми құрылымдарына қимыл бағытының өзгерістері жайлы ақпа- 
рат жіберіледі.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   144   145   146   147   148   149   150   151   ...   157




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет