Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан



Pdf көрінісі
бет82/157
Дата10.04.2022
өлшемі13,53 Mb.
#30525
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   157
Байланысты:
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy

167-  сурақ.  Куат теңдестігі деген не?
іОрганизмдегі энергия алмасуын энергия тендестігін анықтау арқы- 
лы  зерттейді.|Ол  үшін  организм  қабылдаған  жөне  бөлген  энергия 
мөлшерін салыстырады. Организмнің қорекпен қабылдаған энергия- 
сының мөлшерін брутто (жалпы) энергия деп атайды^ Брутто энер­
гия мен организмнің зәрмен, нөжіспен, түрлі газдармен бөлген жөне 
қабылданган қорек пен ішкен суды жылытуға шығындаған энергия- 
сыны ң  айырмасын  нетто-энергия  дейді.  Д емек,  цетто-энергия 
организмнің тіршілік әрекеті үшін жүмсалатын энергия АБрутто-энер- 
гия  мен  нөжіс  энергиясының  айырмасын  қорыту энергиясы дейдЬ 
Ал, (қорыту энергиясы мен зөрмен бөлінген энергия айырмасын ал­
масу энергиясы деп атайды. Алмасу энергиясы организмнің тіршілік 
өрекеті мен өнім өндіруге (жүмыс атқаруға) жүмсалатын энергия/
168- 
сурақ.  Организм  қабылдаган  жалпы  энергия  мөлиіерін  қалай 
анықтайды?
Организм қабылдаған жалпы энергияны қорекгік затгардың қуат- 
ты қ құндылығына сүйене отырып анықтайды. Ал, қоректік заттар- 
дың қуаттық құндылығын анықтау үшін арнаулы аспап-калоримет- 
риялық құты (бомба) қолданылады. Бомбаның ішіне  1  г зерттелетін 
зат салынады да, оны таза оттегімен толтырып, элекгр тогын қосып, 
жағады. ‘Верттелетін  зат  бөлген  жылу  мөлшері  Джоуль  бірлігімен 
өлшенедъ Калориметриялық бомбада жанғанда 1  г көмірсу 17,6 қДж 
(4,1  ккал),  1  г  белок  -  24,3  кДж  (5,7  ккал),  1  г  м ай  -  38,9  кДж 
(9,3 ккал) энергия бөледі. Организмде белок толык тотықпайды: белок 
күрамынан бөлінген амин тобынан түзілген несепнәр өзімен бірге
161


біршама энергияны ұстап қалады. Осымен байланысты белокгар орга- 
низмде  17,6 кДж (4,1  ккал) ғана энергия бөледі.
\ Рацион құрамындағы көмірсулар, белокгар жөне майлар мөлшерін 
анықтағаннан соң, организм қабылдаған энергия мөлшерін есептеп 
шығаруға болады*
Калориметр иялық бомба көмегімен зөрдің, нәжістің құрамындағы 
энергияны есептеп шығаруға болады.
169-сурақ.  О рганизмде  қуат   алм асуы н  қандай  әдіст ерм ен 
зерттейді?
Зат алмасу процесі кезінде босанған энергия организмнен жылу 
түрінде бөлінеді, сондықтан организмдегі жылу алмасуьша қарап энер­
гия алмасуын анықтауға болады.  Бұл мақсатта екі түрлі өдіс қолда- 
нылады: тура калориметрия жөне жанама калориметрия.
Тура  калориметрия  -  организмнен  бөлінген  жылуды  өз  бойына 
сіңіріп  алатын күрделі аппарат -  калориметриялық камера,  қолда- 
нуға негізделген өдіс. Зертгелетін организм камераш>ің ішіне орналас- 
тырылады. Камера қабырғасы жылу өткізбейтін материалдармен қап- 
талады да, оның төбесінде су жүретін калориферлік құбырлар орна- 
ласады.  Су  жылу  сіңіруші  қызметін  атқарады.  Төжірибе  кезінде 
калориферлік түтікшелерден өткен судың массасы мен температура- 
сы  өлшенеді.  Арнаулы  термометр  арқылы  камераның ішкі  бетінің 
температурасын анықтап, оның сыртқы бетінің жылуын сол деңгей- 
де ұстайды. Калориферліктүтікшелерден өткен судьщ массасьш, оның 
бастапқы және соңғы температурасын, камера ішіндегі ортаның бас- 
тапқы  және тәжірибе соңындағы температурасын білу арқылы орга­
низмнен бөлінген жылу мөлшерін есептеп табуға болады. Демек, тура 
калориметрия әдісімен организм бөлген жылу тікелей анықталады.
Жанама калориметрия өдісімен организм бөлген жылу ол қабыл- 
даған отгегі мен бөлген көмір қыш қыл газы мөлшеріне қарай анық- 
талады.  Оның себебі организмдегі энергия  көзі  -  онда жүретін то- 
тығу пррцестері болып табылады. Тотығу кезінде отгегі пайдаланып, 
көмір қы ш қы л газы босанып шығады. Демек, газ алмасуды зертгеу 
арқылы организмнің энергия шығынын табуға болады. Ол үшін белгілі 
мерзім ішінде организм қабылдаған оттегі мен бөліп шьпарған көмір 
қы ш қы л газдың мөлшерін білу керек. Организм  1 л оттегі қабылда- 
ғанда,  немесе  1  л  көмір  қы ш қы л газын бөлгенде белгілі мөлшерде 
жылу түзіледі, оны отгегінің немесе көмір қьппқыл газының калория- 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   157




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет