Тәуелсіз сипаттамаларды жалпылау әдісі – тұжырымдардың
объективтілігін жоғарылатады. Әр түрлі ақпарат көздерінен түскен
мәліметтерді өңдеу.
Статистикалық әдіс оның шеңберінде мынадай нақты әдістемелер
қолданылады: тіркеу – белгілі сыныптың белгілі бір сапасын анықтау және осы
сапаның барлығын немесе жоқтығын сан бойынша білу;
ранжирлеу – жиналған деректердің белгілі бір жүйемен орналасуы,
объектілердің осы қатардағы орындарын анықтау;
шәкілдеу – зерттеу сипаттамаларына балдар немесе басқа цифрлық
көрсеткіштер беру.
Шәкілдердің негізгі орналасу реті: аталым шәкілдері (номиналды);
тәртіп (немесе рангілік) шәкілдері; арақашықтық шәкілдері; қарым-қатынас
шәкілдері;
Аталым шәкілдері – ең «әлсіз» шәкілдер. Оларда сандар мен басқа
да белгіленімдер таза символдық түрде пайдаланылады. Объектілердің
аталымдарын білдіреді. Бірден-бір математикалық сипаттама объектілердің
неге жататындығын анықтау. Мысалы: зерттеу объектісі сол сыныпқа жата
ма, мамандықтар тізімі, оқушылар мінездемелерін саралау. Тәртіп
шәкілдерінде шама тәртібі, «үлкен» мен «кішінің» қарым-қатынасы, жалпы
иерархия белгіленеді. Оларды қолданудың мысалы ретінде «бойы
сұңғақтау», «бесеуден көбірек», т.с.с. типтегі ранжирлеу қызмет етеді.
«Күшті» шәкілдер – арақашықтық және қарым-қатынас шәкілдері
болып саналады. Арақашықтық шәкілі шәкілдегі жекелеген сандардың
арасындағы белгілі бір арақашықтықты көздесе, ал қарым-қатынас
шәкілінде нөлдік нүктенің өзі де анықталып қойылған. Мысалы:
термометрлер, вольтметрлер шәкілдері және басқалар.
