Педагогикалық тәжірибе алмасудың ережелері

 
130 
шындығында  ғылыми  құндылығын,  оның  өзектілігі  мен  таратылу 
мүмкіндігін анықтауға болады.    
  7.  Педагогикалық  озық  тәжірибені  жалпы  сипаттап  қана  қоюға 
болмайды,  оны  дамытып,  әрі  уақытта  жалпылып  отыру  қажет.  Бұл  әрі  ең 
қиын,  әрі  ең  жеңіл  жағдайларды  дәлелдеудің  тәсілі  болып  табылады.  Бұл 
жағдайда ғалым мәселені шешу жолдарының бірнеше түрін белгілей алады, 
яғни  мұғалімдермен  келісіп,  олардың  әрқайсысын  қараттырып,  өздері 
анықтап, қайсысы жақын екенін тексерту. Сонымен қатар зерттеу тақырыбы 
бойынша  оқу  мен  тәрбиелеуге  қатысты  бірнеше  варианттарды  қарастыруға 
болады,  яғни  әр  мұғалімге  өз  тапсырмаларын  орындауға  беріп,  кейін 
алынған нәтижелерді салыстыруға болады.  
  8. Педагогикалық озық тәжірибені жалпылаудың ең қиын, дегенмен ең 
асыл  жолы  –  бұл  мұғалімдерді  ғылыми  зерттеу  жұмысының  дағдысына 
үйрету,  өзінің  шығармашылық  ізденісінің,  өзінің  тәжірибесін  сипаттауда, 
оларды  талдауда  да  көмек  көрсету.  Мұғалім  кейін  өзі  зерттеуші  болған 
кезде, бұл оның педагогикалық жұмысқа деген жалған қызғушылығын емес, 
ол өзінің ой әрекетін жағдайластырады, шығармашылыққа қарай тартылады. 
Педагогикалық  озық  тәжірибенің  нақты  болуы  үшін,  оны  жалпылауда 
зерттеудің  ғылыми  әдістерін  қолдану  қажет:  бақылау,  сауалнама,  тестілер 
және т.б. 
  9.  Ғылыми  зерттеуде  педагогикалық  озық  тәжірибені  эксперименттік 
жұмыстың  кіріспесі  немесе  оның  қорытындысы  ретінде  қызмет  етуі  керек. 
ғалым эксперимент бастауына мектепте бар жақсыны анықтайды, бұл оның 
ғылыми  болжауына  мәлімет  жинауға  көмектеседі.  Эксперимент  нәтижесін 
көптік тәжірибемен тексеру керек. Бұл экспериментте ненің пайдалы екенін, 
ненің мұғаліммен жеңіл игерілетінін, қиындық кездестірмейтінін анықтауға 
көмектеседі.  Мұндай  ғылыми  тәжірибенің  тексеруінсіз  рекомендация 
(кепілдеме) беруге болмайды.   
  Озық  тәжірибені  мектепаралық,  аудандық,  облыстық,  республикалық 
деп  бөлуге  болады.  Бұрын  Кеңес  өкіметі  кезінде  одақтық озық тәжірибе  де 
болды.  Озық  тәжірибе  әлемдік  деңгейде  болуы  мүмкін.  Озық  тәжірибенің 
осылай бөлінуі – тәжірибенің қай деңгейде танылғанына байланысты. 
  Озық  тәжірибенің  жай  тәжірибеден  артықшылығы  –  логикасы,  әдісі, 
тәсілі  жағынан  ерекше  нәтиже  беретін,  жалпы  мектеп  қабырғасында 
қолдануға  болатын  тиімді  тәжірибе.  Озық  тәжірибенің  жолы  қиын.  Ол 
бірден қабылданып таныла бермейді. Себебі: 
  а) Ұстаз өзін-өзі көрсете бермейді, сөзден қашады; 
  б) Ұстаздардың арасындағы көреалмаушылық жол бермейді; 
  в) Теориялық сауат жетіспейді; 
  г) Мектеп басшыларынан қолдау таппауы да мүмкін. 
  Сондықтан  жаңашыл  ұстаздар  В.  Ф.  Шаталов,  Ш.  А.  Амонашвили,  С. 
Н. Лысенкова, И. П. Волков, Е. Н. Ильин, Т. А. Гончарова, А. Б. Резник, И. 
П.  Иванов,  қазақстандық  ұстаздар  Қ.  Нұрғалиев,  Р.  Нұртазина,  А.  Исқақов 
т.б. еңбектеніп, көп қиындықтан  өтіп, елге озық тәжірибелі болып танылды.  

 
131 
  Озық  тәжірибенің  ең  жоғары  деңгейі  –  жаңашылдық.  Жоғарыда  аты 
аталған  ұстаздар  –  жаңашылдар.  Олар  жаңа  идеяны  ұсынады.  Сондықтан 
оларда  жаңашыл  дейді.  Олардың  негізгі  идеясы  –  ұстаздық  қызметтестік, 
яғни ұстаз бен шәкірттің қызметтестігі. Жаңашылдардың он идеясы бар: 
  а) Ұстаз бен шәкірттің бірлесіп еңбектенуі. 
  б) Баланы өз ықтиярымен оқыту. 
  в) Шәкірттің өзін еркін сезінуі, сенімінің артуы. 
  г) Тірек сигналы арқылы оқыту. 
  д) Қиындықты жеңе білу. 
  е) Ірі блокпен оқыту. 
  ж) Баланы өз қалауы бойынша оқыту. 
  з) Істелген ісіне (оқуына) талдау жасау. 
  и) Баланы тұлға деп ескеру. 
  к) Шығармашылық түрде өзін-өзі басқару.  
  Озық  тәжірибенің  жай  тәжірибеден  тағы  бір  айырмашылығы  оның 
ғылыми өлшемдері болады.  
  Олар  –  озық  тәжірибенің  көкейкестілігі,  келешектілігі,  жаңалығы, 
жоғары нәтижелілігі, тиімділігі, педагогикалық, психологиялық, әдістемелік 
ғылымдарға  сәйкестігі,  тұрақтылығы,  үйлесімділігі,  шығармашылық  түрде 
қолдануға мүмкіндігі. 
  Озық тәжірибенің өзі алуан түрлі болады: 
  а) педагогикалық жаңалық ашу; 
  б) педагогикалық құрал-жабдықтарды т.б. ойлап табу; 
  в) педагогикалық ойды, құрал-жабдықты дамыту. 
  Озық  тәжірибе  ұстаздық  шеберлікке  жақын.  Бірақ  айырмашылығы 
бар. Озық тәжірибелі ұстаз - өз ісінің шебері.  
  Озық  тәжірибе  мектеп  ұжымының  дамуына  үлкен  әсер  етеді. 
Сондықтан  мектеп,  аудандық  білім  басқармаларының  басшылары 
тәжірибені жинақтап таратуда жетекші  роль атқаруы  тиіс. Тәжірибе нұсқау 
бойынша жинақталып таратылмайды. Жоғарыда айтқандай озық тәжірибе өз 
деңгейінде 
(мектепаралық, 
аудандық, 
облыстық, 
республикалық) 
жинақталып  таратылуы  тиіс,  оған  басшылық  жасайтын  ұжым  жетекшілері 
жауапты. 
  Мектеп көлеміндегі озық тәжірибені басшылар былай түсінуі тиіс: 
  а)  озық  тәжірибе  мектеп  жұмысының,  оны  басқарудың  сапасын 
жақсартады; 
  б) озық тәжірибеден жастар үйренеді; 
  в) ұстаздар ұжымының дамуына, өсуіне әсер етеді; 
  г) педагогика ғылымдарына сүйенеді, теориялық білім алады. 
  Озық тәжірибенің жолы ауыр. Себебін  доғарыда айттық. Жалпы  озық 
тәжірибенің негізгі элементтері: 
  а)  Ұстаз  көтерген  мәселенің  мазмұнын,  маңызын,  негізін  өзі  жақсы 
түсінуі тиіс. 
  б)  Пән  бойынша  білімін  алдына  қойған  педагогикалық  мәселелерді 
шешуге пайдалану. 

 
132 
  в) Ұстаздың зертханасы, оның байлығы, пайдалануы. 
  г) Ұстаздың өзінің жұмыс ырғаға, әдісі. 
  д) Ұстаздық құралдарыд дұрыс пайдалана білу. 
  е) Істің нәтижесі. 
  Озық  тәжірибелі  ұстаздың  зертханасы  бірден  қалыптаспайды.  Оған 
көп жылдар кетеді. Тәжірибелі ұстаз өзіне ұстаздық зертхана жасау үшін көп 
еңбектеніп,  бір  көтерген  мәселесінің  нәтидесіне  жетуге  ұзақ  ізденіс  үстінде 
болады.  Мектеп  басшылары  осындай  ұстаздар  арқылы  жастарды  үйретуі 
керек. Бұл – олардың парызы.  
  Озық  тәжірибенің  өзін  қабылдау  әртүрлі  жағдайда  өтеді.  Біреулер 
жаттанды  түрде,  кейбіреулер  түсінбей,  үшіншісі  селқостықпен  озық 
тәжірибені өзінше қабылдауы мүмкін. 
  Озық  тәжірибені  дұрыс  түсіну  үшін  соны  іштей  қабылдап  түсіну 
қажет,  сонда  ғана  озық  тәжірибені  дұрыс  қолдана  алады.  Озық  тәжірибені 
таратуға ұжым болып атсалысқаны жөн. Мұндай жағдай тек ұжымды жақсы 
басқара білетін мектеп директоры, оның көмекшілерінің арқасында болады.  
  Мектеп ұстаздарының тәжірибесіне көптеген мәселелер жатады: сабақ 
беру,  ата-аналармен  жұмыс,  сыныптан  немесе  мектептен  тыс  жұмыстар, 
балалар ұжымын ұйымдастыру т.б. 
  Тәжірибе  насихат  үшін  жинақталмайды.  Тәжірибе  тәлім-тәрбиені 
жақсарту  үшін  керек.Сондықтан  тәжірибе  тірнектеп  жиналады,  сараптан 
өтеді, елдің көзіне түседі, халық бағалайды. Тәжірибе бір адамның абыройы 
емес, ұжымның абыройы. 
  Сондықтан тәжірибені жинақтау үшін: 
  а) Ұжымды дұрыс түсіндіріп тәжірибе жинақтауға жұмылдыру; 
  б)  тәжірибені  мектептен,  аудан,  облыс,  республика  мектептерінің 
жақсы  жақтарын  жинақтау  және  осы  жұмысқа  барлық  ұстаздар  қауымын 
қатыстыру керек; 
  в) Озық тәжірибені әрбір ұстаз қолдану керек деп түсіну; 
  г)  Озық  тәжірибені  жаттанды  қабылдамай  өзіне  керек  жерін 
пайдалану. 
  Озық  тәжірибені  жинақтау,  насихаттау,  тарату,  пайдалану  жолдары, 
әдістері, түрлері бар. 
  Біріншіден, озық тәжірибені түсіндіру, насихаттау, ұйымдастыру және 
тарату. 
  Екіншіден,  мектепте  озық  тәжірибе  бөлмесін  ашып,  керекті 
әдебиеттермен  қамтамасыз  ету.  Озық  ұстаздарды  шақырып,  баяндамасын 
тыңдап  керекті  материалдарды  алып  қалу.  Озық  тәжірибені  жинақтай 
алатын  ұстазды  басқа  мектептерге  жіберіп  алу.  Өзара  сабаққа  қатысып, 
сабақтың  нәтижесін  талдау.  Озық  тәжірибелі  ұстаздарға  жастарды  бөліп 
жетекшілік жасауды жүктеу. 
  Үшіншіден,  тәжірибе  мен  теорияны  байланыстыру:  педагогикалық, 
психологиялық,  әдістемелік  әдебиеттерден  теорялық  білім  алу,  теориялық 
білімді  сабақпен  ұштастыру,  жинақталған  материалдарды  қорытындылап, 
сараптап баяндама жасау. 

 
133 
  Төртіншіден,  жалпы  ұжымдық  бір  тақырып  төңірегінде  жұмыс  істеу. 
Әрине  мұнда  аудандық,  облыстық  мекеме  басшылары  қолдау  көрсетсе 
дұрыс  болар  еді.  Жалпы  ұжымдық  тақырып  белгілі  ғалымдардың,  ғылыми 
институттың немесе департаменттің тапсырысы бойынша зерттеледі. 
  Бесіншіден, озық тәжірибені жинақтау,  насихаттау, таратудың талдау, 
өздігінен талдау жасай алу әдістерін білген жөн.  
  Алтыншыдан,  бұл  мәселеге  тәжірибелі  ұстаздар  қамтылады.  Мұндай 
ұстаздардың  барын  мектеп  басшылары  біліп,  тәжірибе  жинақтап  таратуға 
тартқаны жөн. 
  Жетіншіден,  тәжірибелі  озат  ұстаздардың  ашық  сабағына  пәндес, 
пікірлес, ниеттес ұстаздардың қатысқаны жөн. Бұл жерде алып-қашпа сөзге, 
өсекке  немесе  асып  кеткен  сыншыл-міншілерге  жол  бермеу  керек.  Барлық 
жұмыстың  нәтижесі  қорытындыланып  үлкен  отырыста  (әдістемелік  кеңес, 
конференция,  педагогикалық  оқулық  т.б.)  баяндама  жасалады.  Сөйтіп 
барлық озық тәжірибеге жол ашылады. 
  Аудандық,  облыстық,  республикалық  білім  жетілдіру  ұжымдары 
аудандық облыстық, республикалық деңгейде эксперимент, зерттеу, оқулық 
тексеру  т.б.  жұмыс  жүргізеді,  тәжірибе  жинақтайды,  таратады.  Оның 
қорытындысы  ретінде  «Педагогикалық  оқулық»,  «Ғылыми  –  тәжірибелік 
конференция»,  т.б.  өткізіледі.  Ондай  жұмысты  атқару  көп  ізденіс,  ұзақ 
дайындық, қаржыны керек етеді.  
  Озық  тәжірибені  жинақтау,  насихаттау,  тарату,  іске  асыру  –  оқу  және 
тәрбие  жұмысын  жақсартудың  жолы.  Бұл  жұмысқа  мектеп  директорының 
бастамасымен  бүкіл  ұстаздарды  жұмылдырып,  тәжірибелі  ұстазды 
жұртшылық  назарына  іліктіру  керек.  Осының  барлығына  әрбір  ұстаздың 
өзінің  білімін  жетілдіру  арқылы  жететіні  айқын.  Ұстаз  қызметі  көп  оқуды, 
ізденісті қажет етеді, оның өзіндік лабораториясы болуы тиіс. 
  Педагогикалық  тәжірибені  зерттеу  әдістері  –  білім  беру  процесін 
ұйымдастырудың  көз  алдымызда  қалыптасқан  тәжірибесін  зерттеудің 
жолдары. Зерттеуге озық тәжірибе, яғни танымал мұғалімдер мен қатардағы 
тәлімгерлер  қызметтері  бірдей  алынады.  Олардың  жұмыстарында  кезігетін 
қиындықтар  педагогикалық  процесс  қайшылықтарымен,  пайда  болған  не 
енді  туындауы  мүмкін  проблемалармен  байланысты  келеді.  Педагогикалық 
тәжірибені  зерттеу  барысында  келесідей  әдістер  қолданылады:  бақылау, 
әңгімелесу,  интервью,  анкеттеу,  оқушылардың  жазба,  графикалық  және 
шығарма жұмыстарын көзден өткеру, педагогикалық құжаттармен танысу. 
  Бақылау  –  зерттеу  барысында  нақты  дерек  материал  жинақтау 
мақсатымен  қандай  да  педагогикалық  құбылыстың  назарға  алынуы. 
Бақыланған құбылыстар міндетті түрде хатталады. Бақылау нақты нысанмен 
жете  танысуға  орай  алдын  ала  белгіленген  жоспар  бойынша  жүргізіледі. 
Бақылау  жұмыс  келесі  кезеңдерге  бөлінеді:  1)  міндеттері  мен  мақсаттарын 
айқындау; 2)  бақыланатын  объект,  оның  элементтерін  және  ситуацияларын 
таңдастыру;  3)  бақылау  және  оның  барысында  ақпарат  топтастыруға 
оңтайлы  әрі  тиімді  тәсілдерді  іріктеу;  4)  байқалғандарды  хатқа  түсіру 
формасын ойластыру; 5) жинақталған ақпараттарды өңдеу және дәйектеу. 

 
134 
  Бақылау  түрлері:  араласа  бақылау  –  ізденуші  зерттеу  жүргізіп  жатқан 
топтың  мүшесі  ретінде  қатысады;  сырттай  бақылау  –  зерттеуші  ізденіс 
жұмыстарына тікелей араласпайды; ашық және жасырын бақылау; тұтастай 
және таңдамалы бақылау. 
  Бақылау  –  орындалуы  тұрғысынан  ең  оңай  әдіс,  бірақ  өзіндік 
кемшілігі  де  жоқ  емес;  көп  жағдайда  бақылау  барысындағы  не  соңғы 
нәтижеге зерттеушінің тұлғалық- әлеуметтік жеке-дара бітістері (көзқарасы, 
мүддесі,  жан  толғанысы)  ықпал  жасап,  оның  қандай  да  шынайылылықтан 
ауытқуына себепші болуы мүмкін.  
  Сұхбат  әдісі  –  қажетті  ақпаратты  алу  немесе  бақылау  барысында 
түсініксіздеу  болған  құбылыстың  мәнін  аша  түсу  мақсатымен  дербес  не 
қосымша  қолданылатын  зерттеу  тәсілі.  Сұхбат  айқындалуы  тиіс  нақты 
сұрақтар  бойынша  күні  ілгері  түзілген  жоспармен  орындалады.  Әңгімелесу 
еркін жүргізіліп, сұхбаттас кісінің жауаптары хатталмайды. 

жүктеу/скачать 2,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: