Лингвистиканың
өзекті мәселелері
206
пәннің мақсаты мен міндеттеріне тоқтала келіп, тілдік бірліктер
негізінде ғана мәдени бірліктердің көзі ашылмайды, керісінше,
мәдени бірліктер арқылы тіл бірліктерінің табиғатын ашуға
әбден болады деген пікір айтады (Маслова, 1997).
Қазіргі таңда «тіл мен мәдениет», «адам және тіл»
байланысын когнитивтік тұрғыдан қарастыру өзекті
мәселелердің бірі болып табылады. Когнитивтік лингвистика
зерттеулердің шеңберін маңызды түрде күшейте түсетін қазіргі
антропоцентристік парадигмалар болып табылады.
Когнитивтік лингвистика адамның менталитетімен,
білімімен байланысты болса, лингвистикалық мәдениеттану
мәдениет пен тілдің арақатынасына көңіл бөледі.
Лингвомәдениеттану тіл мен мәдениеттің өзара байланысын
зерттейді. Оның негізі мақсаты – халықтың ойлау ерекшелігі
мен оның мәдениетін тіл арқылы ашу. Тіл мен мәдениеттің
ажырамас бөлігі, әрі ол лингвомәдениеттануда рухани болмыс
ретінде танылады, яғни, тілде ұлттың дүниетанымы, әдет –
ғұрпы, дәстүрлері, ұлттық мәдениеттің еркшеліктері – рухани
өмірі көрініс табады.
Тіл зерттеушілері арқылы халықтың менталитетін,
дүниеге, қоғамға, өздеріне көзқарасын түсінуге болады деп
есептейді. Халықтың өмірі, дүниеге көзқарасы мақал –
мәтелдерде, фразеологизмдерде, метафоралар мен символдарда
сақталып қалған. Олар халықтың мәдениеті мен менталитетінің
ең бағалы мәліметтерінің дереккөздері. Лингвомәдениеттану
мәдениетте метафора мен символдардың, ғасырлар бойы тілде
сақталып келген фразеологизмдердің рөлін анықтауға
тырысады, себебі фразеологизмдер халықтың көзқарасын,
белгілі қоғамдық кезеңдегі сол заманның идеологиясын жанама
түрде жеткізеді, яғни, халықтың мәдениеті фразеологизмдерде,
метафораларда, символдарда бейнеленген.
Әлемдік және отандық тіл білімінің қазіргі таңдағы дамуы
лингвистикалық зерттеулердің антропоцентристік зерттеулерге
көшу ХХ ғасырдың аяғы мен ХХІ ғасырдың басындағы тіл
білімінің ерекшеліктерінің бірі болып табылады. Себебі тілдік
құбылыстарды зерттеуде лингвистика тек қана тілдік, атап
Лингвистиканың өзекті мәселелері
208
лингвистика жалпы лингвистиканың аумағынан шыға отырып,
философия, психология, логика, әлеуметтану пәндерімен
байланыс жасап, осы саладағы ғылымның ауқымын кеңейтеді.
Қоршаған дүние – адам мен оның ортасының өзара
байланысы, ал дүние белгісі – адам мен оның ортасы жайлы
ақпараттарды өңдеудің нәтижесі. Дүние бейнесі – «тұрақсыз,
үнемі өзгермелі құбылыс». Қазіргі таңда ғаламның тілдік
бейнесі
мәселесі
Е.С.Кубрякова,
В.И.Постовалова,
Ю.М.Караулов, В.Н.Телия, А.А.Уфимцева және т.б. ғалымдар
еңбектерінде қарастырылып жүр.
Әр ұлт тілінде, әлем туралы түсініктер, ұғымдар түрлі
тілдік деректер арқылы таңбаланып, қоршаған әлемнің тілдік
бейнесі, адамдар санасындағы дүниенің логикалық бейнеленуі
жағынан ұқсас болып келеді. Құбылыстар арасындағы
ұқсастықтар ұғым категорияларын жасайтын лексемалардың
толығуына әсер етеді. Сол ұғым түрлерінің тұтастай алғандағы
атаулары тілдің негізін құраса, әлемнің ондағы құбылыстардың
тілдегі бейнесінен ұлт ерекшеліктерін танып–білуге болады.
«Шаңырақ»
сөзінің талдануы
Достарыңызбен бөлісу: