Аннотация
В статье рассматриваются теоретические основы патриотического воспитания школьников. Автором про-
анализированы труды ученых - исследователей, занимающихся патриотическим воспитанием школьников на
уроках военной подготовки. А также рассамтриваются основные направления воспитательной работы в школе,
влияющие на патриотическое воспитание и влияющие на воспитание моральных, писхологических, социальных
качеств развития личности с помощью определнных форм работы: незаконченный рассказ, написание сочине-
ния, написание выводов по тезису. Особое значение имеет организация мероприятий, влияющих на патриоти-
ческое воспитание школьников, направленных на знакомство с казахским декоративно-прикладным искусст-
вом, жанрами устного народного творчества, как афоризмы, пословицы и поговорки, написание сочинений,
анализ художественных произведений и фильмов, которые подлежат обсуждению на уроках.
Ключевая слова: патриотизм, патриот, духовно-нравственное воспитание, потриотическое воспитание,
морально – политическое воспитание.
Annotation
Theoretical bases of patriotic education of school students are examined in the article. An author is analyzed
researchers’ works, engaging in patriotic education of school students on the lessons of military preparation. Also there
are considered basic educator work assignments at school, influencing on patriotic education and influencing on
education of moral, psychological, social internals of development of personality by means of certain types of work:
unfinished story, writing of composition, writing of conclusions on a thesis. Main meaning is organization of events,
influencing on patriotic education of the school students, oriented to the acquaintance with the Kazakh decoratively-
applied art, genres of verbal folk work, as aphorisms, proverbs, writing of compositions, analysis of artistic works and
films that is subject of discussion.
Key words: patriotism, patriot, spiritually-moral education, education of patriot, morally - political education
1. Н.Назарбаев «Қазақстан болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде», 1993
2. Назарбаев Н. Қазақстан-2030 (Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы). – Алматы: Білім, 1998.
– 94 б
3. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы (2007 жылғы 27 шілде)
4. М.Құрманбаева «М.Ғабдулин мұрасындағы этнопедагогикалық құндылықтар арқылы оқушыларды
отансүйгіштікке т[рбиелеу» - Алматы, 2003
5. Ж.Қалиев «Халық педагогикасы құндылықтары негізінде оқушыларға патриоттық т[рбие беру» -
Астана,2005
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г.
281
.ОЖ 371,1 қазақ т-гі аннотация жок
ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМ САПАСЫН АРТТЫРУ М.СЕЛЕСІНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ДЕҢГЕЙІ
ЖӨНІНДЕ
А.А. Куралбаева –
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университететінің аға оқытушысы
Jлемдік т5жірибені негізге алып, 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік білімді дамы-
ту бағдарламасы қабылданды. Бағдарлама мақсаты білімнің б5секеге қабілеттілігін арттыру, экономи-
каның тұрақты өсуі үшін сапалы білімнің қол жетімділігін қамтамасыз ету арқылы адам капиталын
дамыту болып табылады. 2008 жылдан бастап жаппай 5лемдік білім кеңістігіне еркін енуді көздейтін
бұл бағдарлама бойынша отандық 12 жылдық білім берудің мазмұны жаңартылуда, яғни қазақстан-
дық бастауыш білім мазмұны шетел тілі мен информатика негіздері бойынша толықтырылуда. Бұл
бастауыш сыныпта оқитын балалардың ақпараттық қоғам қажеттілігін қанағаттандыратындай п5ндер
екендігін көрсетеді, өйткені қазіргі таңда бастауыш сатының білім мазмұнында оқушының жеке
қасиеттерінің дамуына 5сер ететін, білімді, икемділікті, дағдыны меңгертіп қана қоймай, тұлғаның
құзыреттілігін қалыптастыруды көздейтін бастауыш білім мазмұнын іске асырудың төрт стратегиясы
қолданылады. Олар: үдету - мектепке ерте оқуға келген немесе сыныптан сыныпқа аттап көшетін
балалармен жұмыс, шығармашылық шеберханалардағы, жазғы, қысқы лагерьлердегі жұмыстарды
қамтиды; тереңдету - қандай да бір п5нді тереңдетіп оқытатын сыныптар, гимназиядағы, лицейдегі
жұмыстар қарастырылады; жалпылау - п5наралық сипатқа ие, өзіндік ізденіс жұмыстарын, арнайы
тренингтер ұйымдастыру; проблеманы нақтылау - жалпылау бағдарламаларының құрамды бөлігі
болып табылады, тұлғалық білім беруге негізделеді [1]. Сонымен білім, оны (білімді) меңгерумен,
яғни оқыту үдерісін ұйымдастырумен байланысты қарастырылады. Оған қатысты төмендегідей анық-
тама түсініктерін келтіруге болады:
- меңгеру - жаңа т5жірибенің бұрынғы т5жірибемен, жаңа ақпараттың осыған дейін саналы түрде
меңгерген ақпаратпен ұласуы [2, 139 б.];
- меңгеру дегеніміз, яғни д5лірек айтсақ өзіндік ету дегеніміз – түсіну, есте сақтау ж5не қолдана
білу [3, 31 б.];
- меңгеру дегеніміз – бұрынырақ түсінгенді ж5не есте сақтағанды практикада пайдалану мүмкін-
дігі [4, 20 б.].
Білім мазмұнын түзетін ұғымдарды қолдану үшін:
а) ұғымдардың мазмұнын білу;
б) ұғымға қолдану керек объекті немесе өндірістік үдерістің сипатты белгілерін білу;
в) өндірістің сипатты белгілерінің, жақтарының ұғым мазмұнына с5йкестілігін немесе с5йкес
еместігін анықтау керек.
С.Абдукадирова білімді меңгеруге қатысты: айнала қоршаған заттар мен құбылыстар, олардың
өзара байланыстары мен т5уелділіктері, даму заңдылықтары жөніндегі объективті ақпараттарды (оқу
материалын) ұғып, түсіну, есте сақтау ж5не оларды сөзбе-сөз қайталап айтып беру, жаңғырықтыру
ғана емес, сонымен бірге оларды жеке, субъективтік іс-5рекетке (танымдық ж5не практикалық іс-5ре-
кетте) белсенді түрде пайдалану. Демек, танымдық ж5не практикалық іс-5рекеттерді жүзеге асыруда
білімді қолдану оны меңгерудің жаңа 5рі жоғары сатысы болып табылады деп біледі.
«Требования к знаниям и умениям школьников» атты авторлық бірлестікте жазылған моногра-
фиялық еңбекте, Т.Л.Коган оқыту н5тижесінің сапасы туралы тұтастай білім сапасын арттыру, білім
беру тиімділігі туралы жазылып жүргендігін айтады [5, 64 б.]. Сондай-ақ, ғалым сапа деп, меңгеру
н5тижесінің толықтылығы, дұрыстығы сияқты жекелеген ед5уір м5нді қасиеттерін түсінеді, білім
сапасын «меңгеру н5тижелерінің біртұтас ж5не тұрақты ерекшеленіп білінуі» ретінде анықтайды. Ол
білім сапасының «меңгерілетін оқыту мазмұнының ж5не оны меңгеру үшін жүзеге асырылатын іс-
5рекеттің м5нін анықтайтын белгілер жиынтығы ретінде ж5не қалыптасу үстіндегі оқушының жеке
басының қасиеті» ретінде көрінуі мүмкін екендігін атап көрсетеді [5, 65 б.]. Ал, білім сапасы
дегеніміз – мектепте білім алып отырған ш5кірттің немесе мектеп бітірушінің білім алу арқылы
5зірлігінің сапасы мен білім беру қызметінің сапасын қамтитын түсінік.
Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г.
282
Педагогикалық зерттеулерде: оқушылардың білімінің сапасы - білімнің балалардың өзінің іс-5ре-
кеті объектісіне, объективті шындыққа деген қатынасын қалыптастыру базасы ретінде қызмет ету
қабілетін құрайтын белгілері мен қасиеттерінің бірлігі ретінде де анықталады (С.Абдукадирова).
Т.Л.Коган оқушылардың білімін оқыту үдерісінің, ең алдымен оқыту мазмұнын меңгерудің н5ти-
жесі деп санайды ж5не де білім сапасын үш деңгейге бөледі [5, 69-79 б.].
1. П5ндік-мазмұндық деңгей. Бұл деңгейде білім сапасы толықтығымен, талдап қорытындыла-
нумен, жүйелілігімен сипатталады.
2. Мазмұндық-іс-5рекеттік деңгей. Білім сапасының екінші деңгейі беріктіктігімен, жұмылдыры-
луымен (дайын тұрушылығымен), 5рекеттілігімен сипатталады. Бұл деңгей оқушылардың білімінің
кейінгі өңделуінің ж5не түрлендірілуінің н5тижесін сипаттайды.
3. Мазмұндық-жеке тұлғалық деңгей. Бұл деңгейде оқушының жеке басының ақыл-ой іс-5реке-
тінің (ақылының) қандай да бір қасиеттерінің оқыту ықпалымен қалыптасуы қарастырылады, олар:
тұрақтылық, оралымдылық, тереңдік сияқты қасиеттер.
Н.Н. Самылкина өзінің еңбегінде меңгерілген білімнің сапалық сипаттамасы жөнінде Т.Л. Коган-
ның ойын қуаттай келе, деңгейлерді төмендегідей бөліп көрсетеді:
- п5ндік-мазмұндық (қалыптастырылған білімнің толықтығы ж5не жүйелілігі);
- мазмұндық-іс-5рекеттік (оқушылар білімінің беріктігі мен [рекеттілігі);
- мазмұндық-жеке тұлғалық (білімді қолдану кезіндегі өзбетінше 5рекет етушілігі ж5не жеделді-
лігі).
Қарастырылып отырған оқушылардың білім сапасы ж5не оны арттыру жолдары көптеген дидак-
тикалық зерттеулерде біршама қарастырылған. Сондай-ақ аталған м5селе педагог классиктердің
еңбектерінде де көрініс тапқан. Я.А.Коменский өзінің дидактикалық еңбектерінде алғаш рет білімнің
саналылық, жүйелілік, беріктік ж5не т.б. сияқты сапаларына (қасиеттеріне) сипаттама берсе [6], осы
ойды дамыта отырып, А.Дистервег оқушылардың білімінің жүйелі, саналы, берік болатындай жағ-
дайлар мен шарттарды сипаттап береді. Атап айтқанда:
- баланың сезім арқылы қабылданатын материалдарды терең ойластыруын ж5не мағынасын жете
түсінуді;
- оқытудың үздіксіздігі;
- көрнекілікті қолдануды;
- оқушылардың жеке басының ерекшелігін ескеруді;
- оқу материалын есте бекітуді;
- ақыл-ой күштерінің қозуына ықпал ететін оқыту 5дістерін, оқушылардың оқыту үдерісіндегі
ақыл-ой белсенділігін;
- оқу материалының түсініктілігін, баланың шамасына лайықтылығын ж5не т.с.с. жатқызды [7,
150-162 б.].
Білім сапасы жөніндегі анықтамаларға тоқталар болсақ: В.М.Полонский: білім сапасы – мектеп
түлектерінің оқу мен т5рбиенің жоспарланған мақсаты негізінде белгілі бір білім, біліктілік, ақыл
ж5не танымдық даму деңгейі, - деген анықтама береді [8], ал, Ю.В.Василькованың «Страницы
отечественного образование» атты еңбегінде білім сапасы білім мекемелеріндегі оқыту іс-5рекет-
терінің аспектілері: білімнің мазмұны, оқыту 5дістемесі, 5дісі, материалдық- техникалық базасы,
мамандардың құрамы, т.б. оқушыны дамытуға қатысы бар көрсеткіштердің жиынтығы арқылы анық-
талып, білім сапасы білім беретін мекемелерде олардың барлық іс-5рекетінің бағыттарында қарасты-
рылады, олардың жиынтығының н5тижесінде жүзеге асады ж5не білім беру мекемесінің оқудағы
5рекетінің аспектісін бейнелейтін білім сапасы көрсеткіштерінің жиынтығы:
- білімнің мазмұнымен;
- оқытудың түрлері ж5не 5дістерімен;
- мектептің материалдық-техникалық базасымен;
- мамандардың біліктілігімен, т5жірибесімен анықталады [9].
С.Е.Шишов, В.А.Кальней өздерінің «Мектепте сапалы білім берудің мониторингі» деген еңбегінде
жалпы білім беретін мекемелердің іс-5рекетінің бағалау критерийі жайлы нақтылап жазып, білім беру
сапасы - қоғамның тұтынымының дамуымен ж5не сұранысына талап сай келіп ж5не тұлғаның к5сі-
билігін, адамгершілігін, қоғамдық өмірге бейімдеу қабілетін қалыптастырып, қоғамдағы білім үдері-
сінің күйін ж5не н5тижесін анықтайтын 5леуметтік категория деп қарастырған [10, 320 б.].
Ю.А.Конаржевскийдің пікірінше, білім беру сапасы - қойылған талаптарға тұлғаның азаматтық
к5сіптік құзырлығының қалыптасуы мен даму д5режесінің ішкі ж5не сыртқы тұтынушылардың
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г.
283
сұранысы мен күткеніне с5йкес келу деңгейімен сипатталатын білім беру үдерісінің жайы мен н5ти-
желілігі; білім алушылардың белгілі бір кезеңде қол жеткізген білім мен біліктілік, ақыл-ой, адам-
гершілік ж5не дене т5рбиесі дамуының жоспарланған мақсатқа с5йкестік д5режесі; білім беру ұйым-
дары көрсететін білім беру қызметінен күтетін білім беру үдерісіне қатысушылардың қанағатта-
нушылық деңгейі [11, 224 б.].
О.Б.Епишева мен В.И.Крупич «Учить школьников учиться математике» атты еңбегінде білім сапа-
сының оқыту 5дістерімен, оқыту т5сілдерінің кезеңдерімен, оқу іс-5рекетінің қасиеттерімен с5йкес
қалыптастырылатынын нақты көрсеткен [12]. Оның ішінде: жүйелілік, нақтылық, саналылық, толық-
тық, жеделділік, тереңдік, икемділік, кеңінен ашылғандық (жазылғандық), оралымдылық (жинақталу-
шылық), талдап қорытушылық, беріктік.
Ғалымдар кең көлемде «білім сапасы» ұғымын, білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стан-
дарты негізінде оқытудың соңғы н5тижесі деп қарастырады. Білім сапасы қоғамның сұранысына
ж5не білімді тұтынушының талабына сай болуы керек. Jсіресе педагогикалық менеджмент ж5не
маркетинг теориясында білім сапасының м5селелеріне ерекше м5н береді. Көптеген ғалымдар білім
сапасының 5дістемелік, теориялық, мониторингтеу аспектісін толық ж5не білім беру мекемесіндегі
білім беру 5рекеттерін жекелей қарастырады. Дегенмен де білім сапасының теориясын жасауға өз
үлесін қосқан белгілі ғалымдар М.М.Поташник, С.Е.Шишов, Ю.А.Конаржевский болып табылады.
Академик И.Я.Лернердің білімді сапалық қасиеттеріне қарай алтыға бөліп көрсеткені қызы-
ғушылық тудырады. Олар: білім сапасының дұрыстығы, толықтығы, 5рекеттігі, түсініктілігі, берік-
тігі, жүйелігі. Жалпы алғанда, білімнің мазмұны (көп жағдайда) құрамы бойынша анықталса, білім
сапасы көбіне деңгейі бойынша анықталады. Академик В.Беспалько білімді игерудің төрт деңгейін
бөліп көрсетеді: оқушылық (қайта жаңғырту), алгоритмдік (жүйелеу, реттеу), эвристикалық (таным-
дық ізденіс) ж5не шығармашылық (ойлап табу, құрастыру). Жоғарыда аталған білімді игеру деңгей-
лерінің ішінде алғашқы үшеуі мектепте қолданылатын үш бағаға салыстырмалы түрде сай келеді деп
есептеледі ж5не білім сапасының да үш деңгейін анықтайды: оқушылық-дұрыстығы мен толықтығы;
алгоритмдік-түсініктілігі мен 5рекеттілігі; эвристикалық-жүйелілігі мен беріктігі [13, 14].
Оқушының сапалы білімі оның танымдық ж5не шығармашылық қабілеттеріне, сол арқылы бел-
сенділігі мен дербестігіне тікелей т5уелді. Бұл – оқытудың жоғары деңгейдегі 5дістерін пайдала-
нылып, сабақты неғұрлым жоғары д5режеде өткізген сайын, оқушылар білімінің де сапасы жоғары
болады.
Білім сапасын құраушы қасиет белгілері төмендегіше:
- толықтық – зерттеліп отырған объекті жөніндегі білімдердің бағдарламалық санымен;
- жүйелілік – білім жиынтығының белгілі бір құрамын олардың ретіне ж5не бірізділігіне қарай
ұғынумен;
- жүйелену – оқушының ғылыми теориялардың құрамындағы орнын ұғынуымен;
- жеделдік – бірыңғай жағдайларда білімді пайдалану білігімен;
- икемділік - өзгертілген жағдайларда білімдерді пайдаланудың вариативтік т5сілдерін өз бетімен
тану білігімен;
- талдап қорытушылық (жалпыланғандық) – жалпыланған түріндегі нақты білімді көрсете білу
білігі ретінде ж5не жинақтылығымен, ашықтығымен, саналы ұғынылуымен – білімдердің арасындағы
байланысты ж5не қатынасты түсінумен, оларды ашу жолдарын, сондай-ақ д5лелдеу білігімен;
- беріктілігі – білімдерді есте ұстау тұрақтылығы ж5не оларды қолдану т5сілі басқа білімдер
негізінде қажеттісін шығаруға дайындығымен сипатталады.
Білім беру сапасы – білім беру үдерісінің күйі мен н5тижелілігін, оның тұлғаның азаматтық, тұр-
мыстық ж5не к5сіби тұжырымдамаларын дамытуда ж5не қалыптастыруда қоғамның қажеттілікте-
ріне сай болуын анықтайтын 5леуметтік категория.
Сапалы білім беру дегеніміз – ғылымға негізделген жүйелі бағдарлама бойынша теориялық,
практикалық іске, еңбекке баулу дүниетанымын кеңейту. Баланың бойындағы бар қабілетін кемеліне
келтіріп жетілдіру болып табылады. Сапалы білім беру – оқыту мен т5рбиелеудің үздіксіз үдерісі.
Қазіргі кезде білім берудегі мақсат жан-жақты білімді, өмір сүруге бейім, өзіндік ой-өрісі бар, адам-
гершілігі жоғары, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру. Балалардың білім сапасын арттыруда бала
дамуының мынадай негізгі белгілерін: дербестігін, проблемалық ситуация, шығармашылық таным
5рекетін, диалектикалық ойлауын, т.б. қадағалап, балалар мен жеке, дара жұмыстар жүргізеді.
Оқушының білім сапасын арттыру - өз п5нін жетік білетін, оқушының шығармашылығы мен
дарындылығының дамуына жағдай жасай алатын, тұлғалық-гуманистік бағыттылығы жоғары,
педагогикалық ақиқат пен ондағы өзінің іс-қимылын жүйелілікпен арттыруға қабілетті, оқытудың
жаңа технологияларын меңгерген ж5не білімдік мониторинг негізінде ақпараттарды таба, таңдай,
Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г.
284
сараптай алатын, отандық ж5не шетелдік т5жірибелерді шығармашылықпен қолдана білетін мұға-
лімге байланысты.
Оқушылардың білім сапасын нақты көрсететін жекелеген п5ндердің сапа көрсеткіші мен үлгерімі
екендігі б5рімізге аян. Ал, оқыту сапасы – оқыту мақсаты мен міндеттері негізінде қойылған белгілі
бір талаптарды оқушылардың орындау қабілеттілігі.
Қазіргі таңда білімнің сапасы оқытудың сапасына ж5не оқушының білім сапасына тікелей байла-
нысты. Оқыту сапасы мұғалімнің сабақтағы 5рекетінің мынадай өзіндік ерекшелігімен сипатталады:
- жаңа дидактикалық 5дістерді қолдануы;
- сабақты оқытудың 5дістемесі ж5не түрлері;
- оқушының сапалы меңгерген білімі, іскерлігі, дағдысының жетістігі;
- оқушының оқуға көзқарасы, ш5кіртінің 5р түрлі олимпиада, сайыс, ғылыми конференцияға
қатысуы;
- ғылыми-5дістемелік біліктілігін жетілдіруі;
- ғылыми экспериментке қатысуы, т.б.
Қорыта айтқанда жоғарыда аталғандардың барлығы мұғалімнің сабағындағы берген білімінің
сапасының көрсеткіштері болып табылады. Ал, оқушының білім сапасы - орта, негізгі, бастауыш
білім беру мазмұнының міндетті минимумын игерген жетістігін бағалаумен анықталады.
1. Пір[лиев С.Ж. XXI ғасырда к[сіби маман мұғалім даярлаудың қазіргі заманғы м[селелері//Труды между-
народной научно-практической конференции «Современные проблемы подготовки педагогических кадров и
перспективы развития естестесвенных наук». - Шымкент: МКТУ им. Ясави, 2006. – С. 3-8.
2. Дидактика средней школы/под. ред. М.Н.Скаткина. – М.: Просв., 1982. - 319 с.
3. Яковлев Н.М., Сохор А.М. Методика и техника урока в школе. - М.: Просв., 1985. - 208 с.
4. Платонов К.К. О системе психологии. – М.: Мысл, 1972. - 216 с.
5. Требования к знаниям и умениям школьников: Дидактико-методический анализ/под.ред. А.А.Кузнецова. –
М.: Педагогика, 1987. - 176 с.
6. Коменский Я.А. Избранные педагогические сочинения: 2 т. / под. ред. А.И.Пискунова. –М.: Педагогика,
1982. - 396 с.
7. Дистервег А. Избр. пед. соч. – М.: Учпедгиз., 1956. – С.150-162.
8. Полонский В.М. Критерии качества и эффективности научно-педагогических исследований//Советская
педагогика. - 1982. -№9. – С. 65-70.
9. Шишов С.К., Кальней В.А. Мониторинг качества образования в школе. – М.: Педагогическое общести
России, 1999. - 320 с.
10. Конаржевский Ю.А. Менеджмент и внутришкольное управление. – М.: Педагогический поиск, 2002. -
224 с.
11. Василькова Ю.В. Страницы отечественного образование. – М., 1996. - 376 с.
12. Епишева О.Б., Крупич В.И. Учить школьников учиться математике: Формирование приемов учеб.
деятельности: кн. для учителя. – М.: Просвещение, 1990. - 128 с.
13. Лернер И.Я. Развивающее обучение с дидактических позиций. – М., 1996. - 187 с.
14. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологией. - М., 1989. - 360 с.
Резюме
В этой статье расматривается теоритические основы и уровень исследование проблемы повышение качество
знание учащиихся. Также раскрываются своиственные признаки и уровни качество знание. Актуальность
выбранной темы данной статьи связана с уделением особого внимания повышение качество знаний в начальных
классах в последнее время.
В статье освещаются вопросы понятие качество знание, повышение качество знание, уровни качеств знание.
Качество знание в настоящее время позволяет расширять и углублять содержание образования путем внедрения
новых обучающих технологий. На теоритические основы и уровень исследование проблемы повышение качество
знание учащиихся сделаны некоторые выводы.
Ключевые слова: качество знание, повышение качество знание, уровни качеств знание.
Summary
Thia article deals with increasing quality of students’ knowledge is considered theoretical bases and level research
of a problem. Also peculiar signs and levels quality knowledge reveal.
of the chosen subject of this article is connected with paying of special attention increase quality of knowledge in
initial classes recently.
In article questions concept quality knowledge, increase quality knowledge, levels of qualities knowledge. Quality
knowledge allows to expand and to deep the content of education by introduction of the new training technologies now.
On theoretical bases and level research of a problem increase of students’ quality knowledge.
Keywords: quality knowledge, increase quality knowledge, levels of qualities knowledge.
Достарыңызбен бөлісу: |