46-ғылыми-әдiстемелiк конференция материалдары

161 
 
В  связи  с  этими  обстоятельствами  экономика  страны  сегодня  выдвигает  новые  требо-
вания  к  системе  подготовки  специалистов  новой  формации  способных  отвечать  на 
современные  вызовы  глобализации  мирового  рынка  и  управлять  развитием  новой 
инновационной  экономики,  основанной  на  знаниях,  обладающих  высоким  уровнем 
ответственности  перед  обществом,  готовых  осваивать  новые  подходы  к  профессиональной 
деятельности. 
От качества подготовки будущих кадров зависит конкурентоспособность предприятий и 
экономики  в  целом.  Именно  система  образования  призвана  сыграть  определяющую  роль  в 
формировании  и  развитии  трудовых  ресурсов,  стать  основой  инновационных  преобразований 
общества. Именно от развития данной сферы во многом будет зависеть уровень человеческого 
капитала в стране, а значит будущее экономики и благосостояние народа. 
В   последние  годы  все  большую  популярность,  как  в  образовательной,  так  и  в  бизнес-
среде  приобретает  компетентностный  подход.   Компетентностный  подход  предполагает,  что 
основной акцент делается не просто на получении обучающимися некоторой суммы знаний и 
умений, но и на формировании системного набора компетенций.   
Понятие  «компетенция»  включает  совокупность  взаимосвязанных  качеств  личности 
(знаний,  умений,  навыков,  способов  деятельности),  задаваемых  по  отношению  к 
определенному кругу предметов и процессов, и необходимых для качественной продуктивной 
деятельности.   
Компетентностный подход является важным связующим звеном между образовательным 
процессом и интересами работодателей. Сейчас министерства, ведомства и ведущие компании 
формулируют  свои  требования  к  персоналу  на  языке  компетенций.  Исходя  из  этого, 
инновационная образовательная деятельность должна опираться на компетентностный  подход. 
Достижение  этих  требований  обеспечивает  внедрение  в  учебных  заведениях  системы 
дуального образования.  
Дуальная  система  профессионального  образования,  получила  мировое  признание,  это 
наиболее  распространенная  и  признанная  форма  подготовки  кадров,  которая  комбинирует 
теоретическое  обучение  в  учебном  заведении  и  производственное  обучение  на 
производственном предприятии.  
Дуальная  система  отвечает  интересам  всех  участвующих  в  ней  сторон — предприятий, 
работников,  государства.  Для  предприятия — это  возможность  подготовить  для  себя  кадры 
точно «под заказ», экономия на расходах по поиску и подбору работников, их переучивании и 
адаптации.  Для молодых людей дуальное обучение — отличный шанс легче адаптироваться к 
взрослой жизни. 
Характерной  чертой  этой  системы    образования,  является  способ  «научения» - от 
пассивного  восприятия  знаний  к  обучению  посредством  выполнения  реальных  проектов  и 
воспроизводству новых знаний.   
Дуальный  подход  к  обучению  вооружает  обучающихся  не  просто  суммой  знаний,  а  и 
умениями по их использованию в разнообразных условиях практической деятельности, а также 
опытом  профессиональной  деятельности,  умением  творить,  как  использовать  ту  или  иную 
информацию. 
Бухгалтерский  учет  представляет  собой  систему,  которая  измеряет,  обрабатывает  и 
передает информацию для принятия управленческих решений, от которых зависит устойчивое 
финансовое состояние и дальнейшее экономическое развитие предприятия.  
Современные  тенденции  развития  экономики  ведут  к  значительному  расширению  роли 
бухгалтерского  учета  на  предприятии.   Данными,  представленными  бухгалтером,  оперируют 
менеджеры, собственники, инвесторы.  
В  этих  условиях   преподаванию  бухгалтерского  учета   придается  особое  значение,  так 
как  знание  бухгалтерского  учета  дает  будущему  специалисту  возможность  понимания 
внутреннего  механизма  функционирования  любой  организации.  От  степени  этого  понимания 
зависит  грамотная  организация  структуры  деятельности  на  предприятии,  достижение  главной 
цели, получение высокой экономической выгоды от этой деятельности. 
Учебная  дисциплина  «Бухгалтерский  учет»  является  обязательной  специальной 
дисциплиной,  устанавливающей  базовые  знания  для  получения  профессиональных  знаний  и 
навыков.  
Стать  конкурентоспособным  специалистом  невозможно  путем  получения  лишь 
теоретических  знаний,  какими  бы  глубокими  они  ни  были.  В  учебной  аудитории  можно 

162 
 
познакомить  обучающихся  с  основами  теории  бухгалтерского  учета,  ведения  финансовой 
отчетности  и  т.  д.,  но  невозможно  освоить  всю  специфику  финансово-экономической 
деятельности организации в отрыве от них. 
Преподавание  бухгалтерского  учета  в  системе  дуального  образования    имеет  свою 
специфику,  так  как  это  законодательно  регламентированная  дисциплина,  она  не  позволяет 
выходить за рамки законов.  Необходимо учитывать эти особенности, внедряя учебные занятия 
и методические приемы. 
Основной  характеристикой  обучения  является  моделирование  предметного  и 
социального содержания будущей профессиональной деятельности. 
В  контекстное  обучение  необходимо  выделить  три  базовые  формы  деятельности 
обучающихся и некоторое множество переходных от одной базовой формы к другой. 
К базовым относится: 
-  учебная  деятельность  академического  типа  (собственно  учебная  деятельность),  в - 
которой ведущая роль принадлежит академической лекции; 
-  квазипрофессиональная деятельность (деловые игры и другие игровые формы); 
- учебно-профессиональная деятельность (производственная практика, производственное 
обучение на производственном предприятии ).  
В  качестве  переходных  от  одной  базовой  модели  к  другой  выступают  все  остальные 
формы:  лабораторные  и  практические  занятия,  имитационное  моделирование,  анализ 
конкретных производственных ситуаций, специальные семинары и т.д. 
Обучение в таком контексте  позволит достичь конечной цели преподавания дисциплины 
«Бухгалтерский учет» – формирование у будущих специалистов твердых теоретических знаний 
и  практических  навыков:  по  организации  бухгалтерского  учета  предпринимательской 
деятельности;  подготовке  и  представлению  финансовой  информации  различными 
пользователями для выработки, обоснования и принятия управленческих решений. 
Даст  обучающимся  возможность  выбора  конкретной  специализации  в  дальнейшей 
профессиональной деятельности и управлять собственной карьерой. 
   
Список использованной литературы 
1.  Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 гг. 
2.  Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 июля 2012 года № 990, О проекте 
Указа  Президента  Республики  Казахстан  «Об  утверждении  Концепции  инновационного  развития 
Республики Казахстан до 2020 года». 
3.  Кузембаев  С.Б.,  Альжанов  М.К.  и  др.  Перспективы  дуального  образования // Техническое  и 
профессиональное образование // bilimstat.edu.kz. 
4.  Чапаев  Н.К.,  Интеграция  образования  и  производства:  методология,  теория  ,опыт:  изд-во 
ЧИРПО; Екатеринбург: 2007г.- 408с. 
5.  Якушин В.А. Психология учебно-познавательной деятельности студентов. – М., 1994. 
 
 
 
 
Мажиқызы Н. 
 
ҮЙСІН  ТАРИХЫН ОҚЫТУДЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 
Қазақстан  тарихының  ерте  темір  дәуірін  оқытуда  үйсін  мемлекетінің  алатын  орны 
ерекше. Себебі, үйсін – қазақ халқының қалыптасуына негіз болған ежелгі түркі тайпаларының 
бірі. Сондықтан студенттерге үйсін тарихын оқытқан кезде осы тақырыпқа қатысты деректерді 
жүйелей отырып, яғни археологиялық, жазба деректер мен қатар халқымыздың аңыз-шежірелік 
ауыз әдебиетінің мәліметтерін бір-бірімен салыстыра отырып, жетекші ғалымдардың пікірлерін 
де назардан тыс қалдырмай жан-жақтылы қарастыруымыз керек. 
Әуелі «үйсін» деген атауды түсіндіріп өткен абзал. Онда белгілі тарихшы Н. Мыңжани: 
«Бұл  атау  кең  және  тари  мағынада  қолданылады.  Тар  мағынадағы  “Үйсін” – қазақтың  Ұлы 
жүзінің  құрамындағы  бір  тайпаның  аты.  Кең  мағынадағы  “Үйсін” – Іле  алқабы  мен  Жетісу 
өңірін  және  Оңтүстік  Қазақстанды  мекендеген  Ұлы  жүз  тайпаларының  жалпы  аты» [1] деген 
пікір  айтады.  Бұл  пікірді  ары  қарай  ХІХ  ғасырдағы  орыс  ғалымы  Н.Аристов  шежіреші 
Диханбайдан  жазып  алған  шежірелік  деректері  бойынша: «Ұлы  жүз  қазақтарының  атасы 

163 
 
Майқы  би,  Майқыдан  Қаңлы,  Бақтияр,  Қырықжүз,  Мың  жүз;  Бақтиярдан  Үйсін  мен  Ойсыл; 
Үйсіннен  Ақсақал  (Абақ),  Жансақал  (Тарақ);  Абақтан  Қараша;  Қарашадан  Бәйдібек; 
Бәйдібектен  Албан,  Дулат,  Суан,  Шапырашты,  Сары  үйсін,  Ошақты,  Ысты  тайпалары 
тарайды»  деген  дерегін,  Шоқан  Уалиханов: «Үйсін  Ұлы  жүз  қазақтарының  түп  атасы  болып 
келеді.  Онда:  Төбей,  Төбейден  Үйсін,  Үйсіннен  Қойылдар  (Қатаған,  Шанышқылы),  Мекрейлі 
(Жалайыр),  Майқы  (Абақ),  Қоғам  (Қаңлы)  тайпалары  өрбиді.  Бұдан  әрі  Абақ – Қараша-
Бәйдібек:  Бәйдібектен  Албан,  Дулат,  Суан,  Шапырашты,  Сары  үйсін,  Ошақты,  Ысты  рулары 
тарайды» - деген  мәліметтер  береді.  Кейбір  зерттеушілер:  қазақ  шежіресіндегі  Үйсіннің  түп 
атасы Төбей ерте заманғы қытайша деректегі Үйсін елінің көсемі Нәнді би (Нәнду би) болуы 
мүмкін деп тұжырымдайды.   
Қытайтанушы-тарихшы  ғалым  Н.Мұқаметханұлы: «Үйсін  мемлекеті  дегеніміз  үйсін 
тайпалар одағынан құрылғанҚазақстан аумағында б.з.д., ІІ-VI ғасырларда өмір сүрген байырғы 
мемлекеттердің бірі. Байырғы үйсіндер, Үйсін мемлекеті бізге қытай жылнамаларының орысша 
аудармасы  арқылы  «Усунь»  деген  атпен  белгілі  болған.  Үйсін  мемлекеті  жөнінде  жазылған 
тарихи  деректер  мол,  қазылған  археологиялық  мұралар  көп,  зерттеу  еңбектері  де  аз  емес... 
Аталмыш «Үйсін» деген этноним ең алғаш қытай тарихшысы Сы Мачянь (Сыма Цянь) жазған 
«Тарихнама – Ши цзы. Хұндар тарауында хатталған» [2], -деп көрсетеді. 
Ежелгі  қытай  жазбаларында  үйсін  атауы  б.з.б. 2 ғасырдан  бастап  кездеседі.  Жетісу 
үйсіндерінің  шығу  тегіне  келетін  болсақ  кейбір  ғалымдар  үйсіндердің  сақ  заманындағы 
исседондармен туыс екенін дәлелдеп, оларды Тянь-Шань және Шығыс Түркістан тармағы деп 
бөледі.  Белгілі  антрополог  О.  Смағұлұлының  дәлелдеуінше  үйсін  антропологиялық  типінің 
морфологиялық  құрылыстары  нәсілдік  жағынан  сақ  дәуірінде  өмір  сүрген  тайпаларға  өте 
жақын. Демек үйсіндерді сақ тайпаларының тікелей ұрпақтары деп тұжырымдау орынды. Бұл 
туралы  тарихшы,  ғалым  Т.Омарбеков: «тиграхауда  сақтары  үйсіндердің  (усундердің)  арғы 
бабалары  исседондармен  бірге  көшіп-қонып  жүрген  өзара  туыстас  тайпалар  одақтары  болып 
табылады.  Сондықтан  да  кейбір  деректерде  жалпылама  сақ  атауымен  аталған», - деп 
тұжырымдайды [3].  
Осыдан  кейін  студенттерге  осы  деректер  мен  зерттеулердегі  ақпараттарды  түсіндіру 
керек, яғни Үйсін мемлекетінің негізгі территориясы қазіргі Қазақстанның Жетісу өлкесі, Шу, 
Талас өңірі, Ыстықкөл аумағы және Қытайдың Іле аймағы болды. Шекаралары батысында Шу 
мен  Талас  өзені,  шығысында  Тянь-Шаньның  шығыс  атырауларына,  солтүстігінде  Балқаш 
көліне,  оңтүстігінде  Ыстықкөлге  дейінгі  аумақты  алып  жатты.  Үйсі  мемлекеті  батысында 
қаңлылармен,  шығысында  ғұндармен,  ал  оңтүстігінде  Ферғанамен  шектесіп  жатты.  Қытай 
жазба деректері бойынша Үйсін мемлекетінің астанасы Чигу-Чэн (Қызыл аңғар) қаласы болған. 
Ол Ыстық көлдің жағасында орналасқан.   
Ғұндардың  күшеюінен  қорыққан  қытай  үкіметі  өзіне  одақтас  іздеп,  батыс  елдеріне 
елшілік  жіберді.  Қытай  елшісі  келген  кезде  үйсіндер  Қытаймен  және  ғұндармен  терезесі  тең 
қуатты мемлекет болды.  
Үйсіндер  мен  Үйсін  мемлекеті  жайлы  жазылған  қытай  деректеріндегі    мәліметтерге 
қарағанда – үйсіндердің 120 мың  түтіні, 630 мың  адамы, 188 мың 800 әскері  болған. 
Мемлекеттің ең жоғарғы билеушісі гуньмо (күнби) деп аталған. Үйсін елі құрылғаннан бастап, 
оның  бүкіл  елді  басқаратын  үкіметтік  ұйымы  болды.  Әлеуметтік  қатынастар  заңдар  арқылы 
реттелді, күшті, ұйымдасқан әскері болып, қытайлар үшін «Батыс өлкедегі ең күшті мемлекет» 
саналды. 
Үйсін  елінің  ең  жоғарғы  билеушісі  күнби  деп  аталды.  Күнби  елдегі  барлық  қарулы 
күштердің  ең  жоғарғы  қолбасшысы  болды.  Оған  ру-тайпаларды  басқаратын  бектер  бағынды, 
бүкіл  Үйсін  елі  өз  ішінен  оң  қанат,  сол  қанат  және  орта  деп  үш  әскери  әкімшілік  бөлікке 
бөлінді. Оң қанат пен сол қанатты екі қолбасы меңгерді, күнби ортада отырып бәрінің үстінен 
қарады,  Үйсін  елінде  басқарудың  ондық  жүйесі  қолданылды.  Күнби  өзіне  қараған  ел-жұртты 
балаларына  бөліп,  олардың  әрқайсысына  он  мыңнан  әскер  және  көшіп-қонатын  жер  беріп 
отырды. 
Үйсін  елінің  бүкіл  елді  басқаратын  өкіметтік  ұйымы  болды.  Оның  негізгі  лауазымдары 
мынадай: 
1.Күнби – бүкіл мемлекеттің ең жоғарғы билеушісі, алғашқы кезде бүкіл елде тек бір ғана 
күнби  болған.  Б.з.б. 53-жылдан  бастап  бүкіл  елді  ұлы  күнби  мен  кіші  күнби  бөліп  билейтін 
болды. 

164 
 
2.Дулы (Датлұқ, дұғлұ) – Хән патшалығының бас уәзірі дәрежелес лауазым, Үйсін елінің 
әкімшілік бастығы, бұл лауазымға бір адам тағайындалды. 
3.Қолбасы  (аба  сардар) – оң  қанат  қолбасы,  сол  қанат  қолбасы,  бұл  лауазымдарға  екі 
адам  тағайындалды.  Сол  қанат  қолбасының  мәртебесі  жоғары  болды.  Ол  бүкіл  елдегі  қарулы 
күштерді меңгерді. 
4.Оңқа  (ябғу,  оңқы) – ел  ішіндегі  ру-тайпа  басшылары,  бұл  лауазымдарға  үш  адам 
тағайындалды. 
5.Дарту (бас жасауыл) – қолбасшының көмекшісі, әрбір қолбасшыда бір көмекші болды. 
Бұл лауазымғаекі адам тағайындалды. 
6.Абыз (бас бағамдар) – бұл лауазымға екі адам тағайындалды. 
7.Ұлыс бегі (ұлық әкім) – бұл лауазымға бір адам тағайындалды. 
8.Орда бегі (орда ұлық әкімі) – бұл лауазымға екі адам тағайындалды. 
9.Атқосшы (әмір сарбаз) – бұл лауазымға бір адам тағайындалды. 
Б.з.б.  ІІІ  ғасырдан  заманымыздың  Х  ғасырына  дейінгі 1200 жылдық  Үйсін  тарихында, 
Үйсін күнбилері әулетінің тек он ұрпағы жөнінде ғана нақты дерек сақталған. Олар мыналар 
Алғашқы күнбилер әулеті: 
1.Нәнді  би  (б.з.б. 177-жылдан  бұрын), 2.Одан  Елжау  би  (б.з,б, 177 – б.з.б. 104 жылдар 
шамасында), 3.Елжау  бидің  немересі  Жоншы  би  (б.з.б. 104 –б.з.б. 93 жылдар  шамасында), 
4.Елжау  бидің  немересі,  Дулының  баласы  Оңғай  би  (б.з.б. 93- б.з.б. 60- жылдар  шамасында), 
5.Жоншы бидің ғұн әйелінен туған баласы Най би (б.з.б. 60 – б.з.б. 53 жылдарда)  
Ұлы және кіші күнбилікке бөлінгеннен кейінгі ұлы күн билер әулеті: 6.Оңғай бидің Жею 
ханшадан туған баласы Янгуй би (б.з.б. 53-51 – б.з.б. 51 жылдарда), 7.Янгуй бидің баласы Шын 
би  (б.з.б. 51-б.з.б. 33 жылдарда),8.  Шын  бидің  баласы  Силы  би  (б.з.б. 33-б.з.б. 16 жылдарда), 
9.Силы бидің кіші әкесі, Жею ханшаның немересі Еже би (б.з.б. 16 –б.з.б. ? жылдарда). 
Кіші күнбилер әулеті: 6.Оңғай бидің ғұн әйелінен туған баласы Өжет (б.з.б. 53—б.з.б. 33 
жылдарда), 7.Өжеттің  баласы  Бөрі  би  (б.з.б. 33-б.з.б. 30 жылдарда), 8.Бөрі  бидің  баласы  Ер 
(Аннет)  би  (б.з.б. 30-б.з.б. 17 жылдарда), 9.Ер  бидің  інісі  Уйжынжаң  (б.з.б. 17-б.з.б. 12 
жылдарда), 10. Ер бидің баласы Ел (Әнле) би (б.з.б. 11-б.з.б. ? жылдарда) [4]. Н. Мыңжани өз 
зерттеуінде  үйсіндердің  билік  жүйесін  осылайша  нақты  деректер  арқылы  көрсетіп,  қазақ 
даласындағы мемлекеттіліктің сонау үйсін заманнан бастау алғанын дәлелдейді.  
Үйсін қоғамы біртекті болмаған, онда байлары – тайпа мен ру дәулеттілері, жасауылдар 
мен  абыздар  және  қатардағы  бұқара – малшылар  мен  егіншілер  болған.  Үйсіндер  қоғамында 
құлдар  да  болған,  олар  негізінен  соғыс  тұтқындарынан  құралды  және  үй  шаруашылығында 
пайдаланылды.  
Үйсін  қоғамында  мүліктік  және  әлеуметтік  теңсіздік,  малға  жеке  меншік  болды.  Әрбір 
отбасы  өздерінің  малын  ажырататын  өз  таңбаларын  салды.  Жер  иеленуге  де  жеке  меншік 
болғанын  жазба  деректер  мәлімдейді.  Үйсін  қоғамында  әлеуметтік  теңсіздіктің  болғанына 
археологиялық  қазбалар  дәлел.  Жетісудың  көптеген  қорғандарының  көлемі  әртүрлі - үлкен, 
орташа және шағын болып келеді.  
Үйсіндердің  шаруашылығы  мен  мәдениеті  жайындағы  деректер  археологиялық 
қазбалардан анықталып отыр. Қытай жазбаларында үйсіндерді көшпелілер ретінде сипаттайды. 
Б.з.б. 105 жылы  үйсін  күнбиіне  ұзатылған  Қытай  императорының  қызы  киізбен  қаптаған 
дөңгелек  үйде  тұратынын,  ет,  сүтпен  қоректенетінін  айтып,  өлеңмен  зарлы  хат  жазған. 
Үйсіндердің негізгі шаруашылығы – мал шаруашылығы. Әсіресе, жылқы мен қой өсіру жақсы 
дамыды.  Кейбір  байлардың 4-5 мың  жылқысы  болған.  Сонымен  қатар  егіншілік  те  дамыған, 
бау-бақша  өсірілген,  кейбір  қожалықтар  жартылай  отырықшылық  тіршілікке  көшті.  Іле,  Шу, 
Талас өзендері алқабынан суландыру жүйесінің іздері анықталды. Обалардан табылған мәдени 
мұралар қолөнер кәсібінің болғандығын да дәлелдейді.  
Қарғалы  үңгірінен  табылған  диадема  (бас  киім)  б.з.д.  ІІ – І  ғғ.  өмір  сүрген  үйсіндік 
зергер-ұстаның тамаша туындысы. Бұл ұзындығы 35 см., ені 5 см. диадемада аңдар, жануарлар, 
адамдар  бейнеленген.  Ол  суреттер  үйсіндердің  наным-сенімдерін  білдіреді.  Мысалы,  ондағы 
пырақты аттар күннің символы болып табылады. Үйсін шеберлері алтын әшекей бұйымдарды 
зерлеу  тәсілімен  жасады.  Археологиялық  қазба  жұмыстары  кезінде  табылған  осындай  және 
басқа да қолөнер заттары мен бұйымдары үйсін өнерінің жоғары даму деңгейін көрсетеді.   
Үйсін  мемлекетінің  Ұлы  Жібек  жолының  бойында  орналасуы  оның  көршілес  елдер, 
тайпалармен (қытай, ғұн, қаңлы, ұйғыр, қырғыз  және  т.б.) саяси, экономикалық  және  мәдени 
байланыстарды  дамытуына  мүмкіндік  жасады.  Бастапқыда  Үйсін  мемлекеті  ғұндармен 

165 
 
қалыпты қарым-қатынаста болды. Бірақ Хань патшалығының ғұндарды жеңіп, батысқа бет алу 
әрекеті  үйсіндерді  қытайлармен  тығыз  байланыс  орнатуға  мәжбүр  етті.  Қытайлар  ғұндарға 
қарсы  батыста  жатқан  елдерден  одақтастар  іздеуге  кірісті.  Қытай  императоры  Уди  б.з.д. 138 
жылы  үйсін  еліне  Чжан  Цянь  бастаған  елшілік  жібереді.  Осыдан  кейін  екі  жақты  қарым-
қатынастар  етек  алып,  үйсіндер  Қытаймен  кең  дипломатиялық  және  туыстық  қатынаста 
болған. Қытайлар үйсіндермен құдандасып, күнбиге Хань патшалығының ханшасын әйелдікке 
береді.  Әрине,  бұл  құдалық  белгілі  саяси  мақсатты  көздеп,  хань  әулеті  үкіметі  мен  үйсіндер 
арасындағы  одақтастық  байланыстың  негізін  қалады.  Өз  кезегінде  ғұндар  да  үйсіндермен 
құдаласып,  күнбиге  өздерінің  қыздарын  беріп  отырған.  Үйсін  мемлекеті  біртұтас  ел  ретінде 
б.з. ҮІ ғасырының ортасына дейін өмір сүріп, одан соң Түрік қағанатының құрамына енеді. 
Қорыта келгенде, әр оқытушының сабақ жүргізу, оны студенттерге жеткізу әдіс-тәсілдері 
әр  түрлі.  Дегенмен  де  үйсіндер  тарихын  түсіндіргенде  жоғарыда  аталған  мазмұндар  толық 
қамтылуы керек. Сонымен қатар бүгінгі таңда ғылымда талас тудырып келе жатқан, әлі күнге 
толық шешімін таппаған, жаңадан айтылып жатқан көзқарастар мен теорияларды да айтып өту 
артықтық етпейді деп ойлаймын.  
 
Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 
1.Мыңжани Н. Үйсін туралы жалпы шолу // Ежелгі үйсін елі. – Үрімжі, 2005. – 11 б. 
2. Мұқаметханұлы Н. Үйсін туралы зерттеу. – Үрімжі, Шыңжаң халық баспасы. 1989 
3.  Омарбеков  Т.  Сақтар  және  Үйсіндер:  методологиялық  мәселелер // «Отан  және  әлем  тарихы 
ХХІ ғасырда: ғылыми парадигмалардың ортақтығы мен ерекшеліктері» атты Халықаралық Бекмаханов 
оқыларының ғылыми конференция материалдары. 22-23 қараша. – Алматы, 2007 
4. Мыңжани Н. Үйсін туралы жалпы шолу // Ежелгі үйсін елі. – Үрімжі, 2005. – 30-31бб. 
 
 
 
 
Мажиқызы Н., Сандықбаева Ө.Д. 
 
ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫН ОҚЫТУДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРДІ 
ҚОЛДАНУДЫҢ МАҢЫЗЫ  
 
Білім  тұлғаның,  қоғамның,  ұлттың,  мемлекеттің  дамуының  стратегиялық    негізгі  мен 
дамыған  болашақтың  кепілі  болып  табылатындығы  баршамызға  белгілі.  Постиндустриялды 
қоғамның    ақпараттық  жаһандану  қоғамына  өту  кезеңінде,  білімге  негізделіп  қана  қоймай, 
сонымен  қатар  мамандардың  біліктілігіне  ден  қойылып, білім  беру процессін ұйымдастыруда 
заманауи  техникалар  мен  инновациялық  әдістерді  қолдану  өзекті  мәселе  болып  табылуда. 
Осыған  орай  білім  беру  жүйесінде  қазіргі  таңда  жоғары  талаптар  қойылады.  Осы  талаптарға 
сәйкес  еліміздің  жоғарғы  оқу  орындарында  барлық  техникалық  мүмкіндіктер  мен 
инновациялық әдістер пайдаланылып, маңызы күннен-күнге артуда.  
Білім  мазмұны  студенттердің  болашақ  мамандығына  орай  қазақ  халқының  тарихын 
білуіне,  оны  патриоттық  ұстанымда  ұйымды  пайдалануда  тұғырлы  қызмет  атқарады.  Біліми 
қызметті  іс-әрекетке  қосуда  әр  студенттің  ішкі  интеллектуалды  әлеуеттің  тірек  көздерінің 
жиынына  сәйкестікті  ескеру  қарастырылады.  Бұл  орайда  Қазақстан  тарихын  меңгеруге  тиісті 
пән мазмұнындағы тұжырымдар, заңдылықтар, теориялық негіздер дидиактикалық  қщзғаушы 
күшке айналады, қабілеттілікті ширату іс-әрекетіне, студенттердің қабылдау әдіс-амалдарының 
тиімділігіне  қарай  ұйымдастырылады.  Бұл  үдерісте  студенттің  не  дәстүрлі,  инноваторлық 
қабілеті  айқындалып,  олардың  ішкі  мүмкіндіктерін  ажыратуға  жол  ашылады.  Икем-дағдыны 
ұштау теориялық алған білімі қорын жаттығу жұмыстары арқылы автоматты дәрежеге жеткізу 
көзделеді.  Бұл  іс-әрекеттердің  орындалу  барысында  өз-өзімен  қайшылыққа  келіп  отырады. 
Міне  осы  ішкі  қайшылықтарды  шешу  мақсатына  дәріс,  семинар,  конференция,  пікір-талас, 
симпозиум және т.б. сабақ түрлері құрал ретінде көмекке келеді. 
Тарих  пәнінің  көптеген  пәндерден  ерекшелігі  негізінен  фактілерді,  оқиғаларды, 
баяндайтығында. Білімді қалыптастыру үшін өткен оқиғаның, фактінің бейнесін студенттердің 
көз  алдына  келтіре  отырып,  оларды  сол  оқиға  туралы  түсінік  қалыптастыруымыз  керек.  Ал, 
түсініктер  сезу,  сезіну  арқылы  қалыптасады,  ол  екі  тәсілдің  көмегімен  жүзеге  асады:  көру 
арқылы, демек көрнекітехникалық т.б. көрінетін құралдар көмегімен және оқытушының тарихи 

166 
 
фактіні  суреттей,  сипаттай  айтуымен  іске  асады.  Бұл  міндетті  жүзеге  асыру  үшін  қандай 
фактіні, оқиға туралы тарихи түсінік қалыптастыратынымызды білуіміз керек [1; 5-6].    
Оқу  танымдық  іс-  әрекетін  дамыту  үшін  ақпараттық  материалдарын  жұмыс  та  кең 
қолданады.  Осы  арқылы  білім  алушылар  мәтінмен  жұмыс  жасауға  үйренеді,  яғни  көпшілікке 
арналған  ақпараттық  нысандар  мен  қалыпты  жұмыс  жасау  құралдарын  меңгереді.  Олар 
ақпараттық материалдарды жинаудың жаңа тәсілдерін игеріп пайдаланады [2; 6]. 
Оқытудың  инновациялық  әдістері  педагогикалық  процессте  студент  пен  оқытушының 
бірігіп  жұмыс  жасауы  барысында  оқытудың  жаңа  мақсаттарын,  әдістерін,  мазмұнын,  және 
оқытудың  жаңа  формаларының  енуіне  мүмкіндік  жасайды.  Осындай  инновациялар 
педагогикалық  бастаулардың  арқасында  осыған  дейін  жаңа  әдістер  мен  жобалар  қолданылды 
және болашақта әлі де дамытылады. 
Бүгінгі  таңда  көптеген  оқытушылар  оқытуда  жоғарғы  нәтижеге  жету  мақсатымен 
заманауи  техникалар  мен  оқытудың  инновациялық  әдістерін  пайдалануда.  Бұл  әдістерге 
белсенді  және  интерактивті  формалар  жатады.  Оқытудың  белсенді  әдістері  тәлімгерлердің 
оқытушыға  қарым  қатынасын  және  оқытушыдан  алатын  білімінің    шығармашылық 
позициясын  қарастырады.  Оқыту  барысында  оқулықтар,  дәптерлер,  компьютерлер  яғни  жеке  
заттар пайдаланылады.  
Интерактивті  әдістердің  көмегімен  тәлімгерлердің  бір  бірімен  қарым-  қатынасының 
арқасында  жаңа  білімді  нәтижелі  игереді.  Бұл  әдістер  оқытудың  коллективті    түріне  жатады, 
яғни  жаңа  материалды  игеру  барысында  тәлімгерлер  топпен  жұмыс  жасап,  сол  жұмыс 
барысында  олар  әр  қайсысының  жауапкершілігін  түсінеді.  Интерактиті  әдістер  жаңа 
материалдардың нәтижелі игерілуіне жағдай жасайды. Оларға мыналар жатады: 
 Шығармашылық бағыттағы жаттығулар; 
 Топтық тапсырмалар; 
 Экскурция сабақтары; 
 Атақты тұлғалармен және өз ісінің шеберлерімен кездесу сабағы; 
 Видео материалдарды, көрнекі құралдарды  және интернетті пайдалану сабағы; 
 Күрделі тапсырмаларды, мәселелерді шешу, «Ми шабуылы» т.б.. 
Қазіргі таңда жоғарғы оқу орнының басты мақсаты әлемдегі болып жатқан өзгерістерге 
дер  кезінде  және  дұрыс  жауап  бере  алатын,  бәсекелестікке  қабілетті    жоғары  квлификациялы 
мамандарды  дайындау  болып  табылады.  Сондықтан  студенттерді  болашақтағы  мамандығына 
дайындау барысында жоғарғы оқу орнында интерактивті әдістерді пайдаланамыз.  
Сонымен  қатар  оқытудың  инновациялық  әдістері  интерактивті  оқытудан  тұрады.  Ол 
жаңа  материалды  терең  және  белсенді  игеруге,  комплексті  тапсырмаларды  шешуге  дағды-
ландырады.  Интерактивті  оқыту  имитациялық  және  рольдік  ойындар  мен  дисскусияларды 
пайдаланады. 
Интерактивті  оқыту-бұл  таным  іс-әрекетін  ұйымдастырудың  арнайы  нысаны.  Ол  толық 
нақтылықты  және  болжамды  мақсаттарды  айтып  отыр.  Осындай  мақсаттың  бірі  студенттер 
өздерінің  сәттіліктерін,  интеллектуалдық  жаңдайларын,  оқу  үрдісінің  өзінде  қандай  өнімді  іс 
істеу керектігін сезінетін, оқытудың қолайлы жағдайын жасайды. 
Интерактивті оқытуды ұйымдастырудың міндетті шарттары: 
-студенттер  мен  оқытушылардың  арасындасенімділік  және  позитивті  қатынастардың 
болуы; 
-демократиялық стиль. 
«Рөльдік  ойын»-бұл  өмірлік  жағдайлардың  белгілі  бір  мінез-құлқын  немесе 
эмоционалдық  жақтарын  меңгеру  ниетінде  алдын  ала  бөлінген  рөльдер  арқылы  қатысушы 
топтарын сахналап көрсетеді.  
«Ми шабуылы»-тиімді әдіс:  
-Даулы мәселелерді шешеді; 
-Талқылауға қатысуға онша сенімді емес қатысушыларды ынталандырады; 
-Қысқа мерзім ішінде идеяны көптеп жинайды [3; 9-10]. 
Жоғарғы  оқу  орындарындағы  қазірі  таңдағы    қолданылып  жүрген  оқытудың  иннова-
циялық  әдістері  профессионалды  этикаға  негізделген  жеке    мәдени  құндылықтарды 
қалыптастыру  мен  шұғыл  шешім  қабылдауға  және  өз  ойын  жеткізе  алуға,  оны  соңына  дейін 
қорғай  алуға  тәрбиелейді.  Инновациялық  әдістер  оқытушының  тек  қана  білім  беруші  емес 
сонымен  қатар  тәлімгерлерді  шығармашылық  ізденіске  бағыттайтын  жетекшісі  екендігін 

167 
 
түсінуге  мүмкіндік  тудырды.  Осы  айтылып  жатқан  инновациялық  әдістердің  ішіндегі 
проектілеу әдісіне тоқталып өтетін болсақ. 
Проектілеу әдісі зерттеу әдістеріне жатады. Оның негізіне студенттердің өз бетімен алған 
білімдерін  құрастыруға,  ақпараттық  аймақта  жол  таба  білуге,  критикалық  ойлау  қабілеті  мен 
шығармашылық  мүмкіндіктерін  дамытуға  жағдай  жасайды.  Проектілеу  әдісі  тәлімгерлердің 
белгілі  бір  уақыт  аралығында  өз  бетінше,  жұптасып,  шағын  топ  болып  жұмыс  жасауларына 
мүмкіндік жасайды [4; 7].   
Осындай проектілеу әдісін гуманитарлық ғылымдардарда білім беру процессі барысында 
пайдалану  арқылы  студенттердің  өз  бетінше  қажетті  материалдармен  жұмыс  жасап,  оларды 
арнайы  сараптамадан  өткізіп,  сол  проблеманы  шешудің  жолдарын  өз  бетімен  іздеуге 
дағдыландырады.  Мысалы  айтарлық  «Қазақстан  тарихы»  пәні  бойынша  студенттерге  «Ұлы 
Жібек  жолының  туристік  маңызы»  деген  тақырыпта  проектілік  шығармашылық  тапсырманы 
орындату.  Осы  тапсырманы  орындау  барысында  студенттер  Қазақстан  территориясындағы 
Ұлы  Жібек  жолы  арқылы  орналасқан  барлық  орта  ғасырлық  қалалар  жайлы  мәліметтерді 
іздестіріп,  ондағы  археологиялық  қазба  жұмыстарына  тоқталып,  сол  тарихи  жәдігерлерімізді 
болашақта  қалай  сақтап  қалатын  жолдарды  іздестірумен  қатар,  оларды  бүкіл  әлемге  әйгілі 
ететін  туристік  бағдарламаларын  ұсына  алады.  Міне  осындай  шығармашылық  жұмыстар 
студенттеді шығармашылық ізденіске, тығырықтан шығатын жолдарды іздестіруге, жоспарлай 
алуға, топта жұмыс жасауға үйретеді. 
Қорыта  келгенде,  жоғары  оқу  орнында  «Қазақстан  тарихы»  пәнін  оқытудағы 
инновациялық  әдістердің  негізінде  шығармашылық  қабілеттің  дамуына,  өз  бетінше  жұмыс 
жасауға,  белгілі  бір  проблемалық  жағдайларда  оптималды  шешімдер  қабылдай  алуға 
тәрбиелейтін  белсенді  әдістердің  маңызы  зор.  Сонымен  қатар  инновациялық  әдістердің 
мүміндігі жоғарыда қарастырылған әдістермен шектеліп қана қоймай, басқа да инновациялық 
әдістерді  пайдалану  арқылы  білім  берудің  сапасын  арттыруға  толық  жағдай  жасауға  болады. 
Ең  бастысы  әрбір  оқытушы  осы  аталған  инновациялық  әдістердің  қатарынан  өзіне  қажетті, 
тиімді  әдістерді  қолданып  білім  беру  сапасын  арттыруға  болады.  Әрине  әр  кез  өзін-өзі 
дамытып, жетілдіріп отыруды да ұмытпаған абзал. 
 

жүктеу/скачать 12,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: