Адам физиологиясы

IV, V, X плазмалык түрткілердің қатысуымен тіндік протромбиназа 
калыптасады. Бүл үрдіс 5-10 секундке созылады. Тіндік протромбиназа 
эсерінен аз гана тромбин пайда болып, V жэне VIII түрткілер эрекеттеседі.
I Іротромбиназаның канда қалыптасуы (ішкі механизм) 5-10 минутқа 
созылады. Ол жарақаттанган кан тамыры эндотелиінің астындагы коллаген 
тінінің XII фактормен түйісуінен басталады.
XII фактор кинин, каллекреинніц қатысуымен XI факторды белсендіреді. 
Бұл реакция жарылған эритроцигтер мен тромбоциттерден бөлініп шықкан 
фосфолипидтердің 
(тромбопластиндердің) 
қатысуымен 
XII 
жэне 
XI 
гүрткілерден жанасу комплсксі пайда болуымен аякталады. XI фактор IX 
фактор әрекетін жеделдетеді жэне Са2+ ионы 3-тромбоциттік фактор мен IX 
фактор, VIII фактор бір-бірімен әрекеттесіп кальций комплексін құрады.
6 -к е с т е . Қ ан там ы р лар ы н ы ң ж арак аттан уы
Г
Т індік
тромбопластин 
(фосфолипидтер) 
- \І І - С а 2+
— V 
. — X
Тіндік протромбиназа
-► X 
V Са2
Прторомбин і
і
1
Са
2
*
Фибриноген
фибрин
мономер
I
ТромСюі
Тромбоциттер 
мен
эритроциттердіц бұзылуы
і
тромбоцштік жоне 
эритроциттік 
тромбопластин* 
(фосфолипидтер) 
ХІІ+ХІ
— IX+VIII+Ca2+
♦—X+V+Ca2++ +3ф 
қандык протромбиназа
іромбин
XIII
— ^ — ►акырты 
полимер (S) 
фибрин (J)
фибрин
Кальций комплексі X фактор белсендігін күшейтеді. X фактор, фос- 
фолигіидтік қалыпта, V фактор жэне Са2+ , 3-тромбоциггік фактор косылып 
жиынтык кұрады Бұл жиынтықта X фактордың эсері 100 есе күшейеді. Осы 
жиынтыкпен 
жанасу 
жэне 
кальций 
комплекстерінің 
қатысуымен 
тромб^пластиннен қан протромбиназасы иайда болады. 
t 
Осымен коагуляциялық гемостаздың 1 кезеңі аяқталады.

Гемостаздың II кезеңі - тромбин түзілуі. Протромбиназанын бетіне 
адсорбцияланған протромбин V, X жэне Са2+ ионыныц қатысуымен 
тромбинге айналады. Тромбин қан ұйытатын ең маңызды, әсерлі фермент.
Гемокоагуляцияның III кезеңі - фибриногеннщ фибринге айналуы.
Тромбин 
әсерімен 
алдымен 
фибриногеннен 
золь 
тэрізді 
фибринопептидті фибринмономер түзіледі. Одан эрі Са2+ ионының 
қатысуымен полимсрлену процесі басталады. Фибринмономер еритін фибрин 
(soluble) полимерге. ал еритін фибрин - по-лимер плазмалық XIII фактордың 
жэне кан жасушалары мен жасушалардың фибриназа ферментінің қатысуы- 
мен ерімейтін фибринге (фибрин insoluble) айналады. Ерімейтін фибриннен 
қан тромбасы пайда болады да ұюы аякталады.
Қан ұюынын ең соңғы кезеңі - ретракция мен фибринолиз,
Қан ұйытан кезде пайда болтан фибриннің қатысуымен тромб қүралады 
да қатайып тығыздалады, яғни регракцияланады. Ретракцияланган тромб 
қантамырының жарақаттанган жерін бітсп, сыртка қан кетуін гоктатады. 
Тромб кан тамыры түтігін тарылтады.
Осындай тромб пайда болысымен фибринолиз басталады, яғни фибрин 
ыдырай бастайды. Бұл үрдістің биологиялық мэні кан тамыры саңылауын 
бұрынгы калпына келтіру. Фибринолиз еріткіиі ферментінің катысуымен 
өтеді.
Фибринолиздің бірінші кезеңінде қандағы проактивті заттар белсенді 
(бұлардың кұрылымы белгісіз) заттарға айналады. Ол қандағы плазминогенге 
эсер етеді. Екінші кезеңде ол плазминге (фибриногіизинге) айналады. Үшінші 
кезеңде - фибрин фибринолизин эсерінен пептидтер мен амин кышқылдарына 
ыдырайды.
Фибринолиз кезінде пайда болтан өнімдерді организм өзінің басқа 
жасушаларының керегіне жұмсайды. Әрбір қезеңнің фермент әсерін 
күшейтетін жэне тежейтін затгары инактиваторлары болады. Солардың 
қарым-катынасына қарай фибринолиз біресе үдейеді, біресе тежследі. кан 
үюы күшейсе, отан жауап ретінде фибринолиз күшейеді, ал ол баяуласа не 
тоқтаса, бұган жауап ретінде кан тамырында қан ұюының күшейгенін 
көрсететін көптеген тромбалар пайда болады, фибронолиз бәсеңдейді, тіпті 
тоқталады.
А нтикоагулянттар. Қан плазмасыңда көптеген ұйытатын заттар болса 
да, cay адамның қан тамырында әдетте қан үйымайды, сүйық күйінде 
сақталады. Мүның себебі қанда оның үюына жол бермейтін табити заттар - 
антикоагулянттар болады.
Табити антикоагулянттар: 
1) эрдайым канда болатын бастапкы 
антикоагулянттар; 
2) 
қан 
үюы 
кезінде 
пайда 
болатын 
қосымша 
антикоагулянттар болып 2 топка бөлінеді.
Бастапқы антикоагулянттар қатарына антитромбопластиндер, ягни 
ротромбиназалардьщ пайда болуын токтататын* тежейтін, антитромбиндер (I, 
II, III, IV) жэне гепарин жатады. Гепарин канның базофил жасушасында, 
майлы дэнекер тінде түзіледі. Ол гемокоагуляцияның бірден 3 кезеңін,
195

плазмалық жэне тромбоциттік түрткілердің белсенділігін тежейді, аз 
мелшерде фибринолиз әсерін күшейгеді. Гепарин гиалуронидазаға эсер етіп, 
заттың капиллярлардан өгуін күшейтеді, антиген мен антитәннің қосылу 
реакциясына карсы әрекет жасайды (ингибитор), ісіну, кабыну үрдістерін 
бэсендетеді. Сондықтан да гепарин медицинада кеңінсн қолданылады.
Қосымша ангикоагулянттар қатарына фибрин (тромбиннің 90%-ін 
адсорбциялайды), пептидтер, X, XI түрткілер (бүл түрткілер II факгордың 
әсерін әлсіретеді) жатады.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: