Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| Тромбоцит - кан пластинкасы, екі жағы дөңес дөңгелек не сопақша
құрылым, диаметрі 0,5-4 мкм (эригроциттен 2-8 есе кіші). Сау адамның 1 л қанында 180-320хЮ9/л тромбоцит болады, орта есеппен тромбоцит 8-11 тэулік жасайды. Ол сүйек кемігінде мсгакариоциттен түзіледі, бір мегакариоциттен 3000-4000 кан пластинкасы бөлініи шығады. Тромбоципің химиялық қүрамы өте күрделі. Ол көптеген ферменттерден, олардың іиіінде ЛҮФ жоне лизоцим, адреналин, норадрена лин гормондарынан, 11-шакты канды үйытатын түрткілерден түрады. Бүлармен бірге тромбоцит кұрамына жиырылатын кабілеті бар белок тромбостенин кіреді. Тромбоциттердіц саны канда кешке карай күндізгіден көбірек, ол қуаныш, реніш, қайғы-қасірет, шаттану т. б. себептерден де, тамақ ішкеннен ксйін де көбейеді. Қаннан сыртка шыққан соң тромбоциттер тез бүзылады, сондыктан оларды санар алдында қанға химиялык заттар косып тсз санау қажег. Тромбоцитгердің қызметі. 1. Ангиотрофикалык кан тамырды қоректендіру. Қан тамырлардың калыпты қүрылысы мен қызметін сактауда тромбоциттердің үлкен маңызы бар. Қантамырының эндотелиі агып жатқан қаннан қажет мөлшерде қоректік заттарды ала алмайды. Оны тромбоциттер қаннан сорып алады да әлсін-әлсін, эңдотелиймен түйіскен кезде оган беріп отырады. Сондықтан тромбоцит энДотелнйдің "асырап сақтаушысы" деп бекер айтпаган. Қанда тромбоцит саны азайса, эндотелийде қоректік заттар қажет молшерде уакытында жетпейді де, оның құрылысы өзгереді, капилляр кснсрссі селдіреп, ол арқылы түрлі заттар тіпті эритроцит те тез өтетін боладьт. Бұл тіндерге қан құйылуына әкеліп соғады, оларда көптеген үсак нүкте тэрізді дақтар пайда болады. қоректік кызметін барлык тромбоцигтердіц 15%-і гана атқарады. 2. Адгезивті агрегациялық (жабысып үйінді кұру) кызметі. Қан тамыры жарақаттанса, тромбоциттің пішіні өзгереді. Оның протоплазмасында есіктер (жалған аяқтар) пайда болады. Олар жабыскақ келеді, эндотелий жарақаттанган жердегі негізгі мембранага бекиді де, бір-бірімен жабысып, 10- 20 тромбоциттен тұрагын үйінді құрады. Бүл үрдіс агрегация деп аталады. Агрегация тамырдың ішкі бетінде ғана емес қанның ішінде де пайда болады. Агрегаттар қантамырының қабыргасында жабыскан громбоциттермен қосылып тыгынга (тромбыга) айналады. Сөйтіп, жарақаттанған жерден кан тамыры бітеледі де қан ағуы тоқтайды. 3. Ангиотензивгік (қан тамырын тарылту) қызметі кан тамыры сақылауын тарылтады (спазм). Бұл жарылган тромбоциттерден босап шыкқан серотониннің эсері. 4. Қан үйыту қызмсті (гемокоагуляция). Тромбоцит қүрамында қан үюын тездететін заттар (олардың жалпы саны оннан асады) болады, араб санымен 189 АДА М ФИЗИОЛОГИЯСЫ белгілейді. Олар қан ұюының тромбоциттік түрткілері деп аталады: 1-фактор - тромбоциттердің бетіне жабысқан плазмалық проакцелерин (VI ф), бұл протромбиннің тромбинге айналуын тездетеді, 2 - фибриногеннің фибринге айналуын тездететін фактор. 3 - фактор - тромбоциттік тромбопластин. Тромбопластин оның мембранасында жэне түйіршіктсрінде болатын фосфолипид. Ол тромбоцит жарылган сәтте сыртқа шыіып. қан үюының бірінші кезеңіне қатысады. 4 - гепарингс қарсы тұратын фактор, ол гепаринмен эрекеттесіп, қан ұюын (гемокоагуляцияны) тездетеді. 5-фактор - фибриноген тәрізді зат, тромбоциттерді бір-бірімен жабыстырып, үйінді (аг регат) жасалуына эсер етеді. 6-факгор - тромбостенин (ретрактозим) - ұйыған канды тығыздайды, актин мен миозин белоктарына ұқсас. Бүл да актин мен миозин тэрізді жиырылу кезінде АҮФ-энергиясын жұмсайды. 7-фактор - антифибирнолизин, фибринолиз жасайтын ферменттіц эсерін төмендетеді. 8- фактор - серотонин қан тамырларын тарылтады. 9-фактор - фибриннің сақталуын қамтамасыз етеді. 10 - кан тамырларын тарылтатын фактор, 11 - агрегация факторы, тромбоциттерді бір-бірімен жабыстырып, үйынды құруды тездететін тромбоксин деген зат. Қантамырының эндотелиі агрегацияға кедергі жасайтын простациклин деген зат бөліп шығарады, Осы аталған әсерлері карама-қарсы 2 заттың (тромбоксин, простациклин) кандагы ара- қатынасына қарай канның үюы шапшаңдайды не тоқтайды. 5. Тромбоциттер қанның креаторлық байланысын, әсіресе қантамырларының табиғи құрылысын сақтайды. « Қанны ң үюы Ұю - қанның биологиялық қасиеті, қорғаныс қызметінің бір гүрі. Осы касиеттің арқасында қанның сыртқа шыгуы (кан кету) токтайды. Мұны гемостаз (грек, haemo - қан, stasis - тоқтау), ягни қан токтау дейді. Бұл өте жиі эрі кең магынада қолданылатын сөз. Гемостаз деп қанның сұйык калпын жэне эндотелийдің бүтіндігін, тамырдагы кан ағысының сақталуын, сондай-ак сыртына шықпауын не ағып түрган қанның тоқтауын камтамасыз ететін күрделі биохимиялык жэне биофизикалык үрдістерді айтады. Ұйыған кезде қан қоюланып, тромбыға айналады. Тромб қантамырының жарасын бітейді де, сыртка қан кетуін тоқтатады. Қаны үйымайтын адамдар да болады. Бүл ауру - гемофилия деп аталады. Гемофилиясы бар адам қапелімде жаракаттана қалса, каны тоқтамай өліп кетуі де мүмкін. Қан үюын көру үшін оны пробиркаға құйып, біраз уақыт байқайды. Қан 2- 3 минуттен кейін коюланып, біртіндеи қоймалжыңданган массаға айналады. Үйыған кан бұрынгы сұйық күйіндегі көлемін сақтайды және ыдыстың пішінін қайталайды. Ол төгілмейді, аздан соң катайыи ұйындының көлемі кішірейеді. Ұйындыдан плазма түстес, саргыш сұйық зат бөлініп шығады. Оны кан сарысуы (сыворотка) деп атайды. Оның плазмадан айырмашылығы - күрамында фибриноген болмайды. 10-12 сағаттан кейін үйынды выгыздалады. Қан сарысуы үйындының жанжағын қоршайды. Қанның үйып нығыздалып 190 айналасына сарысуыныц шығуы ұйынды ретракциясы деп аталады. Бөлінген қан сарысуын баска бір ыдыска кұйьш алуга болады. Үйындыны ағып тұрған суға ұстап жуса, жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|