Адам физиологиясы

(космонавтарда) байқалады. Өйтксні олар ұзак уақыт шагын кабинада жэне 
салмаксыздық 
жагдайда, 
гірек-қимыл 
аппаратына 
іравитация 
эсері 
жойылғанда, жұмыс істейді.
Ал гипокинезия бүлшықеттің аз энергия шыгыны, амалсыз ұзақ тұлға 
калпын сактау, біркелкі, кимыл. үйлесімді қозгалыс эрекетінің жеткіліксіздігі 
сияқты себсптерлен туады. Бүл үшқыштардың, сүңгуір қайықтың бөлек 
орындарымда, үйскгік кыстауларда жүмыс істегенде пайда болады. Ол 
ондірістік механизацияланган жүмыетарда да байқалады.
Гиподинамия, 
адинамия 
күйін 
бүлшықет 
іс-эрекегін 
жоятын 
миорелаксант дәрісін сгігі жасауга болады. Гиподинамия мсн гипокинезия 
адам организміне қауіпті жагдай тугызады. Сондықтан дәрігерлер оның 
орі анизмге әссрін толық білуі қажст.
Гиподинамия бірнеше түрге жіктеледі. Ең әуелі ол созылмалы жэне жіті 
болып екіге бөлінеді. Сонымен бірге бүкіл организм қозгалыс әрекеті 
тыйылатын ж аты гиподинамия жэнс жеке бүлшықет қимылы шектелетін 
жергілікті гиподинамия болады. Клиникада тагы екі түрі: амалсыз жэне 
Аііндеттелген гиподинамия ксздеседі.
Созы.іиаіы гиподинаиияда сңбек пен тұрмысқа байланысты күндслікті 
козгалыс бслссңділігі төмендейді. Бүл көбінссе аз кимылдайтын, отырып 
жүмыс істсйтін кісілерде байкалэды. Олардың организміңдс мүшелср мсн 
жүйелердің әрскеттік белсенділігі әлсіреп, рсггеуші тстіктсрі нашарлайды. 
Сондыктан организмніц әртүрлі эсерлерге шыдамдылыгы азаяды.
Қозгалыс 
бслсснділігі 
көп 
жылдар 
бойы 
шектелсс, 
бүлшықет 
талшыктарының атрофиясы туады. Ет талшықтары жіңішкеріп, гликогснмен 
энергия коры азаяды, маймен катпарланады. козгалыс ісәрекетінің күші мен 
төзімділпі азаяды. кимыл үйлесімдігі томендейді, бүлшықеттер гонусы 
элсірейді. Осының салдарынан түлга қалпы өзгеріп, ауырсыну синдромы 
пайда болады.
Гиподинамия зат алмасуының томсндсуіне мүмкіндік тугызады.
Энергия шыгыны азайып. тотыгу әссрлснісінің каркыны мсн фсрменпер 
белсенділіп төмендейді. газ алмасуы озгереді.
Адамдарда бүл жагдайда жүрекпң соғу күші әлсіреп. минуттык көлемі 
азаяды Сондыктан жүреястің өз көлемі кішірейеді. миокардта қүрылымдылық 
өзгерістер байкалады Кантамырлары жүйесінде өзгерістер туады. Артерия 
тамырларынын тонусы алсіреп, кан кысымы төмендейді. Капилярда қан 
іркипп калады сондыктан олардын кабырғасының суға жэне электролитке 
өткізгшгпп өзгереді Бүдан денешн кез кешен жерінде су іркіліп, ісіктер 
пайда болады Бүлшыкеттер жиырылмағандыктан лимфа агысы токтап. 
тіндерге су жиналады
Гиподинамия кезінде өкпенін сыйымдылыгы мен желдетітуі азайып. кан 
пжіпеді Он журекшенің жумысы кемігендіктен. куыстык венатарда кысым 
артып. бауырда каы жинальш калады. Ол баэырдың зат алмасуьш, тоскауыл 
жэне баска эрекеп'ерш тежейді Осыдан. кан кысымынын көбеюі ішектеп 
за^тагдыһ сінір>зн. свг оөл> каркынын төмендетеді. аскорыту әрекеті бүзылады.
508

Гиподинамия жағдайында антидиурездік гормонный аз түзілуінен 
полиурия 
(көп 
несеп 
шығару) 
байкалады. 
Сонымен 
катар 
бүйрек 
шумактарыныц қан агысы күшсйіп, альдостерон сөлінісін демеуші рениннің 
түзілуіне кедергі жасайды деген болжам бар.
Организм аз қозгалган жагдайда заг алмасуының барлык түрі өзгереді. 
Адамныц кұрсақ йен бел аймақтарында май қыртыстары пайда болады, дснс 
салмагы артады. Бұлшыкеттер мен бауырдағы көмірсулар қоры азаяды, белок 
пен тұздар коп ыдырайды, кальций алмасуы бұзылгандықтан сүйек 
жүқарады. Дененің температурасы төмендейді.
Гиподинамия қозғалыс жэне вегстативтік әрекеттердің өзара байланысын 
бүзады. Всгстативтік өзгерістерге кезсген жүйкснің орталық тонусы 
холинергиялык 
әсерленістің 
элсіреуі 
жэне 
симиатикалық 
жүйкенің 
ықпалының күшеюі себепкер болады.
Жіті гиподинамия қозғалыс белсенділігін күрт тоқтатқан адамдарда 
байқалады. Мұндай жагдайда, организмде жүйке-бұлшыкет аппаратынын 
жүмысы жэне оны вегетативтік жабдықтау (эсіресе, сезімдік серпіністер мен 
эндокриңдік ықпал) жедел өзгереді. Ойткені бүлшықеттін іс-эрекеті мен ііпкі 
агзалардыц кызметі төмендейді. Әуслі орталык жүйке жүйесі зардан шегеді. 
Тамыр тонусы, зат алмасуы, жүйке орталықларының өзара әрекегтесуі, үйқы, 
тэбет бұзылады, жүрек аритмиясы, бейбарабар эсерленіс туады.
Гиподинамияның амалсыз және міндеттеу түрлері клиникада ұзаққа 
созылатын ауруларда (есінен тану, кагатония, бүлшықет элсіздігі, ауыр 
жарақат, сүйек жегісі т. б.) байкалады. Кейде клиникада ол тынысалу, жүйке, 
жүрек-тамыр, тірек-қимыл ауруларында әдейі қолданылады.
Жергілікті 
гиподинамия 
эрбір 
бүлшықет 
топтарынын 
қозғалыс 
белсенділігі тыйылғаңда (жүйке талшықтары зақымданса, гипстеп таңу) т. б. 
найда болады. Мұнда бүлшықет атрофиясы басталын, зат алмасуы өзгереді, 
оның қозгыштык касиеті, гуморалдык затқа сезімталдыгы күшейеді.
Гипокинезия шектелген қозгалыс әрекетіне байланысты болады. Оның 
мөлшері орындайтын жүмыс ерекшсліктеріне сэйкес келеді. Еңбек және 
тұрмыс жагдайында туатын аз қимыл адамга өмір бойы эсер етеді, оның 
денсаулыгын бүзады. Оны гипертония ауруын жэне басқа дерттер тудыратын 
себепкер ретінде санайды. Қозғалыс әрекетінің жетіспеуі организмнің 
зорлану қабілетін әлсіретеді, оның жүмыскерлігін азайтады.
Гипокинезия организмнің сезгіштігін томендетіп, эмоциялык эсерлердің 
денсаулыкка ықпалын күшейтеді. Гипокинезияның организмге жағымсыз 
эсерлерін 
анықтау, 
оны 
жою 
максатымен 
эргономикалық 
шаралар 
колданылады, Оның жагымсыз салдарын жою үшін, үнемі спортпен жэне 
дене шыныктырумен айнылысу (таңертеңгі гимнастика, жаяу жүру, жүгіру, 
суга жузу жэне т. б.) қажет.
Социалогиялық зерттеулердің көрсетуі бойынша, гиподинамияга қарсы 
күресуге кедергі жасайтын негізінен психиологиялык түрткілер. Сондықтан 
дәрігер бүл мэселелерді ескеріп, табанды жэне мұкнят жұмыстар істеп, 
белсенді үгіттер жүргізіп, үнемі копшіліктін дене шынықтыруына талпыныс 
жасауға тиіс.

Адамның машыктанған дэрежесін көптеген әрекеттік сынамалар аркылы 
анықтайды. қандағы гемоглобин мөлшері, өкпенің тіршілік сыйымдылығы 
және оның максималды желдетілуі, тыныс тоқтату мерзімі т. б. сынамалар 
маңызды көрсеткіштер болып саналады. Олар организмнің тынысалу, қан 
жүйелерінің эрсксттік мүмкіндігін көрсетеді.
Сонымен бірге жүрек-тамыр жүйесінің көрсеткіштсрі ерекше орын 
алады. Жогары сапада машыктанған адамда гамырдың соғуы қалыпты 
жагдайда минутына 40-50 per болады. Әсіресе мөлшерленген жүктемелер 
қолданған кездегі жүрек ырғагының, ЭКГ иректерінің сипаты және оттегін 
пайдалану көлемі өзгерістерін, олардың сынамадан кейінгі бастапқы қалпына 
келу жылдамдыгын анықтау көп мәлімет береді.
Қарқынды еңбек оған сэйкес тамактануды қажет етеді. Жогары энергия 
шығындары көбінесе косымша көмірсулары мен шамалап белоктармен 
толыктырылуы керек. Сонымен қатар тамақ қүрамында витаминдер мен 
микроэлементтер болуга тиіс.
Жүмыскерлікті күшейту жэне қажуды болдырмау үшін, дене қалпын 
сактауға, аспаптарды ыңғайлы үстауға жұмсалатын күшті азйту керек. Демек 
бұлшықеттердін 
статикалык 
жұмысын 
азайтып, 
көбінеее 
олардың 
динамикалык қызметінің мсрзімін үзарту жөн болады.
Бұл 
жүмыс 
орнының, 
отыргыштардың, 
станоктардың 
оңтайлы 
қүрылысын жасау, аспаптар мен саймандарды дүрыс тауып орналастыру 
арқылы үйымдастырылады. Осы істерді жэне жұмыс орнында, өндіріс 
бөлмелерінде қолайлы жарық түсіру, калыпты температура сақтау, шу, 
вибрация және зияндыхимиялық, заттардың мүмкін мөлшерлерін аныктау 
әрекетін еңбек гигиенасы орындайды.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: