Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| Дене жаттығулары
Қимыл белсенділігі Адам күңделікті іс-эрекетінде - тұрмыста, өндірісте, дене тәрбиесі мен спортпен айналысқанда эралуан қозғалыс жасайды. Физиологиялық тұрғыдан алганда - өзара таптаурынды тізбектелген козғалыс эрекеттері (қимылдар) белгілі мақсатқа жету үшін орындалатын жаттығулар. Оның ішінде спорттың жаттығулар ең жоғары көрсеткішке жету максатын талап етеді. Дене жаттығулары бүлшықет іс-әрекетіне қарай 3 топқа бөлінеді: 1 )бұлшык еттің белсенді көлемі; 2) бүлшыкеттің жиырылу түрі - тұрақты немесе жылжымалы; 3) жиырылу күші немесе алымы. Бұлшықеттің жаттығуға қатысатын белсенді көлемі бойынша: жергілікті, аймақтық жэне ауқымды болып жіктеледі. Түрақты козғалыс - дене қалпын сактау, аспаптарды мытым үстау түрінде атқарылады. Дене жатгығуларының көбісі (жүру, жүгіру, жұмыс істеу т.б.) жылжымалы 5 1 3 қозғалыс түрінде болады. Тұлгалык жаттыгулар кезінде бұлшықсттердіц күші, оның жиырылу жылдамдыгына кері катынаста болады: неғұрлым жылдамдық тез болса, согұрлым аз күш жүмсалады. Бүлшықеттің жиырылу күші мен жылдамдығы оның алымын қүрады. Оның күші (алымы) жогары болган сайын, жиырылу мерзімінің ұзақтыгы кысқара береді. Күш түсетін жаттығуларда бұл қозғалыс саиасын корсетеді. Ал, бұлшықеттің алымы күш түсетін жылдам жаттығуларда маңызды орын алады. Бұлшықеттердің оргаша күш псн жылдамдық жүмсам жаттығу мсрзімін үзак уақыт сақтау қабілетін - шыдамдылық дейді. Жаттығулардың негізгі сипаты - олардың энергиялық қүиы тыныш отырғанда - 1,6 ккал/мин, жүргенде (5 қм/сағ жылдамдықпен) - 4 қал/ мин, жүгіргенде (8 қм/сағ) - 9 ккал/мин болады. Алайда, ол арқылы жаттыгудың ауыртпалағын аныктау жеткіліксіз. Сондыктан басқа да физиологиялык көрсеткіштерді анықтау қолданылады (оттегін түтыну жылдамдыгы, жүрсктің соғу жиілігі, өкпе желдетілісі т.б.), Спорттык жаттығулар оралымды жэне оралымсыз болып бөлінеді. Оралымды жаттығулар бірнеше рет кайталанып отыратын қозгалыс түріндс болады (жүру, жүгіру, жүзу т.б.). Ал, оралымсыз (ациклді) козгалыста қимыл белсенділігі эртүрлі бағытта өзгеріп түрады (спорттың ойындар). Жаттығулардың алымы физикалық жүктемені көрсететін шамамен (ватт; кгм/мин) жэне организм әсерленісін айқындайтын физиологиялық жүктемемен өлшенеді. Физикалык жүктеме күшейген сайын физиологиялык алым өсе түседі. Сондықтан оның сипатын анықтау үшін жүктемеден кейінгі салыстырмалы физиологиялык озгерістер тіркеледі. Спорттык жаттыгулар ксзіндегі физиологиялык өзгер.істердің көбісі денс еңбегі сияқты бағытта болады. Алайда, олар ауқымды, қарқынды жоне тез кажытатын толқынды келеді. Олардьщ колемі адамның шыдамдылық (төзімділік) қабілетінс байланысты болады. Істелегін жүмыстың түріне және сипатына қарай шыдамдылық әргүрлі болады. 1) статикалык жэне динамикалық - тұрақты жэне жылжымалы жүмысты ұзак уақыт орындау қабілеті; 2) жергілікті жэне аукымды шыдамдылық - бұлшықетгердің көбісі қатысуымен осындай жұмыстарды үзақ уакыт орындау қабілеті; 3) күштің шыдамдылыгы - алымды бұлшықет жүмыстарын бірнеше рет қайталау мүмкіндігі 4) анаэробты (оттегінсіз) жэне аэробты (02) энергиямен жабдықтау аркылы жүмысты ұзақ мерзімде істеу қабілеті |