артады.
Қанның сисголалык көлемі өсіп, диастолалық кысымы көтеріледі.
Осыған байланысты жүмыскер ағзалар қанмен нашар қамтамасыз етіледі.
Сонымен бірге өкпенің желдетілісі, оттегін пайдалану азаяды. Организмнің
энергия қоры, әсіресе гликоген жетіспейді.
Жалпы қажу статикалык кимылдарда, бұлшыкеттің үздіксіз жиырылуы
кезінде тез пайда болады. Бұл жагдайда кенеттен жүрек әлсіреп, эртүрлі
аймақтарда кан айналысы бұзылады демікпе, цианоз, үйлесімсіз қимыл
байқалады. ОЖЖ агзаларды және жүйелерді бірлесгіріп, эрі олардың
кызметтерін үйлестіріп үлгермейді. Сондықтан вегетативтік жүйе
организмді
дер кезінде қоректік заттармен, энергиямен жабдықтай алмайды.
Жіті қажу эдеттенбеген адамдарда үзак жүмыстың алғашқы сәтінде
кездеседі. Ол ағзалар мен жүйелерді бүрынғы қалпына келтіру коры
азайғаңдықтан жэне реттеуші тетігінің олкылықтарынан шыгады.
Бүл қажу қоршаған ортада температура жоне ылғалдық жогары болған
жагдайда тез пайда болады. Өйткені адам қатгы терлеп, организм маңызды
микроэлементтерден арылады. Қажудың бұл түрі қарттарда қатты өтеді,
олардың организмі бұрынгы қалпына баяу келеді.
Созылмапы қажу жүйке-бүлшықет жоне вегетативтік жүйелердің
өзгерістеріне соктыратын, титықтыратын дүркінді жүмыстардан кейін
байқалады. Мұнда ОЖЖ-нің
меңгеру әрекеті өзгеріп, организмнің күш салу
мүмкіндігі,
жүмыскерлігі,
күрделі
үйлесімдігі
элсірейді.
Тахикардия
байқалып, диастолалык қысым көтеріледі.
Сонымен қатар жүйке үрдістерінің балансы өзгереді, жұмыс жэне
тұрмыс жагдайындагы төзімділік пен сактық жойылады. Организмнің
колайсыз жағдайларға бейімделу қабілеті төмендейді, сондықтан ол жиі
ауруга шалдығады.
Ақыл-ой жұмыстарында қажу тез басталады. Мұнда адамның зейіні,
зердесі өлсірейді. Сол іспетті тез шешім кабылдау, анық қисынды сөйлем
құрау, дерексіз ойлау кабілеті төмендейді.
Ақыл-ой кажуы да жіті жэне созылмалы болыи бөлінеді. Ой
еңбегінің
өткір қажуында негізгі физиологиялық көрсеткіштер тэулік оралымы ішінде
бүрынгы қалпына келеді. Ми кыртысында шектен тыс тежелу байқалады,
қанайналымы
өзгереді,
талдағыштардың
орталық
бөлімінің
қызметі
нашарлайды.
Жалпы физиологиялык түргыдан қараганда дене мен ой еңбегінен
кейінгі қажудың айырмашылығы шамалы. Сондықтан оны болдырмау
шаралары бірдей болады.
Қажудан кейін әрекеттік жүйелердегі өзгерістер бүрынгы қалпына
келеді. Қалпына келу кезеңінде зат алмасудың қалдық өнімдері денеден
аластатылады, энергия қоры. бұлшықеттің іс-әрекеті кезінде шығындалган
кұрылымдық заттар (белок) толықтырылады. Демек, жүмыс кезінде өзгерген
гомеостаз орнына келеді. Мүндай жағдайда, организмнің әрекеттік мүмкіндігі
жогарылайды, ягни жарамды машықтандыратын нәтиже береді.
Қалпына келу: 1) жылдам; 2) баяу; 3) эсіре өтеміс (артық өтелген);
4)
созылмалы кезден тұрады; Алғашкы екі кезге кажытатын жұмыстан кейін
жұмыскерліктің қалпына келу кезеңі, үшінші кезге - жогары жүмыскерлік,
төртінші - қалыпты жұмыскерлік деңгейге оралу соттері сэйкес келеді.
Алымды жұмыстан соң, әлеуетті жүктемеден, спорттық сайыстан кейін
қалпына келудің бірнеше ерекшеліктері болады. Біріншіден, көптеген
эрсксттік мүмкіндіктің қалпына келу жылдамдығы жэне мсрзімі жұмыстың
алымына тікелей тэуелді. Ол жоғары болса, жүмыс
кезінде зор озгерісгер
туады жэне кейін қалпына келу жылдамдайды. Сөйтіп, жүмыс аяқталтаннан
кейін бірнсше секундтан соц канда және бүлшықетгерде оттегінің қоры
қалпына келеді. Екіншіден, калыпты көрсеткіштердің бүрынғы деңгсйіне
келуі өртүрлі жылдамдықпен, кейбіреуі өркелкі бағытта өтеді. Үшіншіден,
жүмыскерлік жэне организмнің көптеген тірлігі жұмысқа дейінгі қалпына
келумен
қатар,
кейде
одан
асып
кетеді.
Мүны
эсіре өтеміс
(суперкомпенсация) дейді.
Достарыңызбен бөлісу: