Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| Бейімделістіц түрлері. қазір бейімделістің эралуан түрлері болганымен,
көпшілік мақүлдаган топтары жоқ. Бсйімдслісті мсрзіміне қарай ұзақ мерзімді жэне қысқа мерзімді деп жіктейді. кысқа мсрзімді бейімделісті икемделудің "авариялық сатысы" ретінде қарайды. Мүнда бейімделістің бастапқы кезінде, жүйке жүйесінің орталық бөлімдерінің орекеттік күйі қатты өзгеріп, организмнің эссрленгіштігін өсіруге мүмкіндік жасалады. ¥зақ мерзімді бейімделіс организмнің икемделу қабілеті, мінездік әсерленісі мен жалпы эрекетін жогары сапада қамтамасыз етеді. Бұл оның гипоксияға, суықтыққа, гамақтың тапшылығына бұрын байқалмайтын төзімділігін тудырады. Жеке организм деңгейінде бейімделістің төмендегідей түрлерін ажыратады: туа бітксн және жүре пайда болган, жекс және кауымды (түрлік), жалпы жэне маманданган, арнамалы жэнс бейарнамалы, ішкі және сыртқы, шартты жэне шартсыз, қалыпты жэне төтенше, морфологиялык (құрылымдық) жэне физиологиялық (тірліктік), соматикалык (тэннің) жэне психикалық (жанның) т. с. с. Сырткы ортаның қүбылмалы өзгерістеріне дені сау адамның бейімделісі арнайы физиологиялық әсерленістер арқылы жүзеге асырылады. Физиологиялық бейімделіс деп эрекеттік жүйе, ағза, тіндер белсенділігі мен өзара байланысын реттеуші тетіктердің орнықты деңгейін айтады. Бүның мэні ортаның жанаша жагдайларында организмнің сакталуына, дамуына, қалыпты тіршілігін қамтамасыз ететін эрекеттердің қайта кұруына келіп тіреледі. Сонымен бірге ортаның өзгерген жагдайларында адамның ұзак өмір сүруі, жұмысқа қабілетінің сақталуы, ұрпақ жаңгыртуы бейімделістін көрнекті белгілері болып саналады. Физиологиялық бейімделіс жағдайын талдағыштар жүйесін тітіркендірудің табалдырык күшіне жэне қарқынына икемделу қасиетінің өзгеруінен байқаута болады. Ол туралы өгкен тарауларда толык айтылған. Қүрылымдық бейімделістің негізін жасушалық бейімделіс түзеді. Жасушапық бейімделіс деп қоршаган орта жагдайларына, аман калу жэне қайта жақсару үшін олардың икемделуін айтады. Ол организмдік бейімделістің бастаикы кезеңі болыгі саналады. Жасушалык бейімделісті шамамен геногипгі жэне фенотимті деп екіге жікгейді. Генотипті (тектүр) беиімделіс шыдамды, берік жасушаларды іріктеу нэтижесінде пайда болады. Фенотипті (бслгітүр) бейімделіс залалды Түрткілсрге қарсы қорғаныш әсерленісі ретінде туады. Ол тітіркеңдір- гіштердің карқыны мен мерзіміне байланысты болады. Сондықтан бей- імделістің үзақтығы жэне жасушаның төзімділігі өзгеріп отырады. Организмнің фенотипті икемделісін даралама бейімделіс деп те атайды. Ол органын белгілі түрткілеріне бүрын болмаган түрақтылыгы жэне алдында шешімі қиын мақсаттарды жаңаша шешу мүмкіндігін калыптастыруды қамтамасыз етеді. Мүнда ең әуелі осы нақтылы түрткіге жауапты әрекеттік жүйелер, одан кейін жалпы әрекеттік жүйелер жүмылдырылады, соңынан жалпы бейарнамалы стрескс карсы жүйелер іскс косылады. Даралама бейімделіс түрлік икемделудің қүрамына кіріп, онын дамуына эсер етеді. Бүл популяцияпық бейімделіс. Қауымдастық-түрлік бсйімделіс түкымқуалаушылық арқылы жеке организмдерге беріледі. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|