502
Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері
ген зат есімдер, олардың сөйлемді тиянақтау дəрежесі ойлануды
қажет етеді.
Қазақ тіл білімінде бұл туралы мəселені алғаш көтерген –
М.Балақаев. Автор əлденеше есім тіркесіп келгенде, оның негізгі
мағынаға ие болатыны соңғы сөзі деп,
ол – жақсы оқушы дегенде
оқушы сөзі шешуші қызмет атқарады да,
жақсы анықтауыш емес,
оған көмекші дəрежеде деп көрсетеді. Негізінде мұнда
ол оқушы
деп айтсақ та, бұл сөйлем тиянақты. Дегенмен
жақсы сөзі осы
арада интонациялық жағынан жеке алынып, жеке сөйлем мүшесі
бола алатындай дəрежеде ме? Сол сияқты автор керісінше
Бұл
ат – жақсы ат дегенде негізгі мағына күрделі баяндауыштың
жақсы сөзіне түседі де,
ат көмекшілік қызметте жұмсалады дейді.
Бұған қарағанда əртүрлі сөз таптарының қатысы арқылы жасал-
ған күрделі баяндауыштардың негізгі сыңары сөйлемнің жалпы
мəніне қарай өзгеріп отыратын сияқты. Осы сияқты факті автор-
дың 1954 жылғы академиялық грамматикасында орын алған бо-
латын. Сонда күрделі есімді баяндауыштардың əрбір сыңарының
сөйлем мазмұнын айқындаудағы орны ерекше.
Есімдер баяндауыш қызметінде жұмсалу барысында бұрынғы
табиғи семантикасына қарағанда, көбіне сөйлемді тиянақтау
дəрежесі негізгі бағытта болады. Соған сəйкес олардың ондай
кездегі мағыналық ерекшеліктері синтаксистік қызметіне сəйкес
түрлі өзгерістерге ұшырайды.
Достарыңызбен бөлісу: