244
айтқан мысалдар келтіріледі;
■
тұлғаларға ауысу («adhominem» дәлелі)— мҧндай дәлел, бҧрын
айтылғандай, тезистің ӛзінің мазмҧнына емес, тезисті ҧсынған
адамға бағытталған.
Тапсырманы орындаңыз
Ҥш кҥн ішінде ӛз пайымдауларын бекіту ҥшін, достарыңыз,
туыстарыңыз, әріптестеріңіз бен жетекшілерінің нені айтатынына кӛңіл
бӛліңіз. Содан кейін келесі сҧрақтарға жауап беріңіз.
А. Адамдар жоғарыда сипатталған қате пайымдардың тӛрт
тҥрінің біреуін пайдаланғанын байқадыңыз ба?
Б. Сіз
қалай ойлайсыз, олар не себепті мҧндай пайымдауларды
пайдаланды?
Дәлелдерді аудитория бейімдеріне сәйкес ұйымдастыру
қағидасы. Дәлелдерді іріктей отырып,
тыңдаушылардың әсерін
болжау қажет. Әдебиетте сендіруші сӛздерді қҧру мақсатқа
лайықты болатын таралған схемалар спатталған - ол ҧтымды
дәлелдерді баяндаудың, проблеманы шешудің,
салыстырмалы
артықшылықтар мен уәждеме әдісі. Ең маңызды дәлелдерді сӛздің
соңында келтіру қажет.
Уәждеме қағидасы. Ол тыңдаушы ҥшін уәждеме тудыратындай
сӛйлесуді тҧспалайды. Уәждеме жиі адам ҥшін маңызды
ынталарды және экспрессивті қатынасу моделінің негізінде жатқан
эмоциялық тілді пайдалану нәтижесінде туындайды. Ынтаның
тыңдаушы ҥшін қандай да бір қҧныдылығы болуы ҥшін, ол
маңызды болуы тиіс. Ӛз кезегінде,
ынтаның маңыздылығы ол
эмоциялық әсерді оятатынын тҧспалайды. Ынта белгілі маңызды
мақсаттың бӛлігі болып табылған кезде оның әсері ең мықты
болатыны белгілі. Мысалы, ынта экономикалық пайда тҥріндегі
шығындао мен сыйақылардың жағымды қатынасын, жақсы сезінуді,
беделді, оның жоғарылауын және т.б. кӛрсетеді, ал шығындар – ол
шығындалған уақыт, энергия, ҧсталған ақша немесе ӛзара
әрекеттесудің кез келген жағымсыз салдары.
Айтылғанмен қатар, ынталар адамдардың негізгі қажеттіліктерін
қанағаттандыруы тиіс. Мысалы, физиологиялық — тамақтану, ішу;
қауіпсіздіктегі қажеттілік — ҧзақ
мерзімді тіршілік ету және
тҧрақтылық; тиістілік және махаббат қажеттіліктері — достар,
отбасы; қҧрметтеу, мойындау қажеттіліктері — материалдық
молшылық, мәртебе, билік; когнитивті қажеттіліктер — білу және
тҥсіну қажеттіліктері; эстетикалық қажеттіліктер —
тәртіпке және
сҧлулыққа; ӛзін-ӛзі ӛзектендіру қажеттіліктері — жеке тҧлғаның
245
әлеуетін іске асыру.
Тыңдаушылардың жетекші қажеттіліктері туралы ақпаратты
алдын ала алып, сӛйлеуші сәйкесінше рӛлін тҥзете алады. Одан
басқа, бҧл ақпаратты пайдалана отырып, әр тҥрлі
вербалды және
вербалды емес қҧралдар, орынды дәлелдер, сонымен қатар, ӛзара
байланыста әрекет ететін эмоциялық элементтер арқылы ол
аудиторияның сәйкес эмоцияларын тудыра алады (қорқыныш
немесе қуаныш, ашулану немесе қанағаттану).
Достарыңызбен бөлісу: 
